Þjóðviljinn - 08.03.1978, Blaðsíða 11

Þjóðviljinn - 08.03.1978, Blaðsíða 11
Miövikudagur 8. mars 1978 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 11 Um íslensk efnahagsmál III. Verðgildi is- lenskra peninga 1937- 1978 og mat á skuld- um þjóðarinnar. Þrjú dæmi hafa verið nefnd hér að framan, þar sem verðfelling peninga okkar hefur verið meiri en þúsundföld á 40 árum. Ekkert þessara dæma er einstakt, heldur má nefna fjölmörg dæmi þeim hk: allar hinar betri jarðir i flest- um islenskum sveitum, jarðir með laxveiði eða önnur arðvæn- leg hlunnindi, ibúðarhús i kaup- stöðum, .skólahús, opinberar byggingar ýmislegar, brýr, hafn- ir, marg háttar fyrirtæki, skip, metfé meðal sauðfjár, nautgripa, hrossa, iþróttahús, leikvelli, sjúkrahús. Margt af þvi sem hef- ur veriö talið ber jafnvel vitni um enn meira verðfall peninga okkar en þúsundfalt. Þá mætti og margt telja, sem sýnir 500-1000-falt verðfall peninga okkar. Þar sem ég hef engan mann i þjónustu minni við reikningshald, hef jafn- vel ekki samlagningarvél i hönd- um, treysti ég mérekki til þess að reikna það nákvæmlega, hve mikil þessi verðfelling peninga okkar mundi verða að meðaltali, ef allt yrði reiknað, þar á meöal það, sem smærra er, eins og verð- felling á peningum sem notaðir eru til greiðslu launa ráðherra, bankastjóra, annarra forstjóra og starfsmanna rikis og bæja, lika venjulegra launamanna og ann- arra verkamanna við úti- og inni- störf o.fl. o.fl. Ef allt þetta ætd að reikna, mundi ég helst vilja biðja Seðlabankann að gera það með aðstoð fjármálaráðuneytisins. Mér finnst þessum stofnunum það raunverulega skyldast, þvi að þær eiga frá minu sjónarmiöi skoðað að bera ábyrgð á jafn- væti fjárhagsmála okkar um- fram allar aðrar stofnanir. Ég átti einu sinni þátt i þvi að semja frumvarp um Seðla- banka, og þá ætlaði ég þeirri stofnun að tryggja jafnvægi i efnahagsmálum okkar Islend- inga. Þetta gerðist fyrir 1937, þ.e.'árið 1936. En til þess að Seðlabankinn og fjármálaráöu- neytiö hafi eitthvað aö leiðrétta legg ég fram lauslega áætlun, — reyndar er réttara að nefna það ágiskun, að verðfall islenskra peninga, þ.e. ávisanir i seölum hafi verið 600- 800-föid siðastliðin 40 ár, frá 1937 - 1977 — að meðal- tali, þannig að 1000 kr. bankaseð- ill nú jafngildi aö meðaltali ein- hvers staðar milli kr. 1.25 og kr. 1.66. (Það ætti e.t.v. betur viö aö nefna hærri töluna fyrr). Hinsvegar eru skuldirnar við útlönd við árslok 1977 ekki nema 162.2-216.4 milj. kr., ef þær eru reiknaðar til peningagildis 1937. IV. Hverjar eru ástæð- urnar til verðfalls pen- inga hér á landi? Þeim sem minnast kreppunnar miklu hér á landi fyrir striðið 1939-1945 mun það tvennt minn- isstæðast i efnahagsmálunum: hversu litlum verðbreytingum penin gar o kkar tóku á þe im á rum og hversu litið var til af þeim. Den behagelige islandske kprruption Þetta stafaði af þvi, að verðgildi þeirra var tryggt með gulli sam- kvæmt lögum, sem ekki var gerð nein breyting á um mörg ár, og þeim fylgt stranglega um talsvert mikinn hluta þess tima, sem þau voru i gildi. Hér skulu birt þau ákvæði, sem i gildi voru um tryggingu verð- gildis peninga hér á landi sam- kvæmtlögum um Landsbanka ís- lands nr. 10 frá 15. april 1928 og fylgt var frá þvi er þau tóku gildi til 4. april 1939. 8. gr. Seölabankinn gefur út seðla eftir þvi sem gjaldmiðils- þörf krefur með takmörkunum þeim, sem greinir hér á eftir gegn þvi að bankinn eigi 1. Gullforða, sem nemi 5/8 af þvi seðlamagni, sem úti er i hvert skipti. Gullforðinn má þó aldrei fara niður úr 2 milj. kr. 2. Hafa vissa og auöselda eign til tryggingar þeim hluta seðla- magnsins, sem ekki er tryggður með gullforðanum þannig, aö 125 kr. komi á móti hverjum 100 kr. i seðlum. 9. gr. Til gullforöa telst: a. Lögleg gjaldgeng gullmynt. b. Ómyntað gull og erlend gull- mynt, sem nemi minnst 2480 kr. fyrir hvert kg. af skiru gulli. c. Innstæða, sem greidd verður, þegar heimtað er’ i erlendum bönkum, sem bankaráðið telur fulltryggða, og ráðherra sam- þykkir aðfrádregnum samskonar skuldum bankans, þó eigi yfir 1/4 alls gullforðans. Gullforöi bank- ans skal áyallt vera fyrir hendi i bankanum) Þó má til þess hluta gullforðans telja gull það, sem sannað er um, að sé á leið hingað frá útlöndum, þó ekki meira en 300000 kr. i einu. 1 6.—7. gr. þessara laga eru einnig ákvæði til skýringar og fyllri greinargeröar (og auk þess i 10., 11. og 12. gr.), en tii þess- ara g’reiná verður að þessu sinni visað þeim, sem annað hvort ef- ast um það, sem framtekið er i 8. og 9. gr. eða leita fyllri skýringa á ábyrgð bankans samkvæmt þeim lögum, sem um trygging seðl- anna giiti fyrir 1961. Eftir gengisfellingu, sem gerð var 4. aprfl 1939 var minna hirt um aö fylgja verögildi islenskra peninga, og svo var það einnig i striðinu, er fylgt var að mestu verðgildi peninga þeirra þjóða, ser héldu landinu i hernámi. Og eftir að Sjáifstæðisflokkurinn settist f sína viðreisnarstjórn 1960 setti hann ný lög um Seðlabanka og seðlaútgáfu, sem voru aug- ljóslega til þess sett, að stjórn hans væri frjálst að breyta gildi islenskra peninga án þess að það bryti f bága við lög. Akvæði þeirra laga um Seölabanka Is- lands nr. lOfrá 29. mars 1961, um verðtryggingu seðla, er bankinn gefur út, eru þessi: „6. gr. Seðlabankinn hefur einkarétt tii að gefa út peninga- seðla eöa annan gjaldmiðil, er geti gengið manna á milli i stað peningaseðla eða löglegrar mynt- ar. Seðlar þeir, er bankinn gefur út, skulu vera lögeyrir með fúllu ákvæðisverði. Ráðherra sá, sem fer með bankamál, ákveður sam- kvæmt tillögu Seðlabankans lög- un, útlit og fjárhæð seðla þeirra, sem bankinn gefur út og gefur út auglýsingu um það efni. 7. gr. Seðlabankinn skal stefna að þvi að eiga ávalltá móti a.m.k. heimingi seðiamagnsins, sem i meðferð er, gulleign, innstæður eða aðrar auðseldar eða óbundn- ar eignir i erlendum gjaldeyri, sem nota má tilgreiðslu hvar sem er. Skal bankinn birta reglulegar skýrslur um það, hve miklum 1) Þá deild i Landsbankanum. hluta seðlaveltunnar þessi trygg- ing nemi.”1) Aðrar tryggingar eru ekki um verðtryggingu Seðlabankans i lögum frá 1961, nema ef einhver , vildi telja einhverja tryggingu f 2. gr. laganna: „Rikissjóður ber á- byrgð á öllum skuldbindingum banka ns — ”. Um þá tryggingu er það markverðast að segja, að rik- issjóður hefur hin síðustu ár skuidað bankanum marga mil- jarða isl. króna. Þegar þessar breytingar, sem gerðar voru á lögum um breyt- ingar á verðtryggingu fslenskra seðla ( = isl.peninga), verður það trauðlega á annan hátt skilið en þann, að stjórn sú, sem stóð fyrir lagabreytingunni hafi veriö að afla sér réttinda til að verðfella á- visanir sinar, seölana, „pening- ana”. En til hvers hefur hún gert það? I sögu hennar i efnahags- málum hin siðustu ár verður það helst skilið þannig, að með þvi hafi hún aðallega veriðað afla sér úrkosta til þess að mæta kaup- hækkunum með verðfellingu pen- inga þeirra, sem kauphækkunin var greidd með, þ.e. afla sér vopna i þeirri innanlandsbaráttu, sem háð var hér á landi og kölluð eríslensk pólitik, þ.e. i þeirri bar- áttu, sem nú er að kalla dauða- dóm yfir islensku þjóðina. Til þess að vera sanngjarn lýsi ég yfir þvi, að þrátt fyrir allt eiga þeir ekki nema annan þáttinn i þessari baráttu, en að visuþar að auki aðalábyrgðina á baráttunni, þvi að þeir hafa farið með völdin hér á landi hin siðustu ár, og þar á meðal ráðið efnahagsmálunum. Eina leiðin, sem þeir eiga nú til bjargar sér og þjóðinni er að ná heiðarlegum sáttum við andstæð- inga sina, en til þess verða and- stæðingar þeirra lika að koma til móts við þá. V. Niðurlag greinar og tillögur. Éghef ritað þessa grein meðan ég hef beðiö eftir fréttum af rikis- stjórnokkar og Alþingi, sem hef- ur tekið sér tóm til aö leita lausna á þvi efnahagsöngþveiti, sem þessir ráðamiklu aðilar hafa kall- að yfir sig og þjóna sina. Ég hef ekki hraðaö þessu verki minu, þvi að ég hef ekki búist við neinum úrlausnum, sem að gagni mundu koma fyrst um sinn. Fyrstu fréttirnar, sem ég hef fengið af úrræðum ráðamann- anna voru i gærkvöldi (8. febrú- ar) um 13% gengisfellingu isl. krónu. Ég tek þeim fréttum að þvi leyti ekki illa, aö mér er ljóst, að verðfelling islenskra peninga i skiptum við önnur lönd hefur ver- ið ög er enn þrátt fýrir þessa gengisfellingu minni en verðfell- ing peninganna innanlands, og það er i sjálfu sér heldur til bóta, aö sú veröfelling sé jöfnuð. En jafnframt þvi er þessi gengisfell- ing framhald af þeirri stöðugu verðfellingu islenskra peninga, sem ekki getur orðiö til annars en óláns, hvaöþá,ef húner svo mikil sem hún hefur veriö undanfarin ár. Okkur er einmitt nauðsynlegt að snúa við á þeirri leið, og þaö er best að gera það snögglega og i einu átaki, en aö vísu þarf aö und- irbúa það átak vel. Þetta gerðu Þjóðverjar eftir tvær styrjaldir, sem þeir töpuðu. Miklu meiri sög- ur hafa farið af fjárhagslegum 1) Af grein þessari er augljóst, aö bankinn hefur ekki, er þessi nýju lög voru sett, átt þá tryggingu, er krafist var samkv. eldri lögum. Hann mun heldur aldrei hafa „stefnt að þvi” að afla sér henn- ar. En hann hefur hin siðari ár birt „reglulegar skýrslur”. umbyltingum þeirra eftir fyrra striðiö. Þá gengu sögur um, að þeir heföu þurft að bera seðla sina i stórum bakpoka til að borga eina máltið. En sannleikurinn er sá, að þeirra verðfelling peninga varð þó aldrei meiri en okkar verðfelling peninga er nú orðin. En hún varö á miklu styttri tima, aðeins þremur árum, og leiðrétting hennar varð kunn- áttulitil, og liklega varð hún þess vegna aöalorsök siðari styrjaldarinnar. Ösigur þeirra i siðari styrjöldinni varð enn- þá stórkostlegri og allt öng- þveitið meira, lika hið efna- hagslega, en þá kunnu þeir þau tök á breytingunum, að engar sögur hafa farið af þeim hér á landi, og engin þjóö hefur haft betritök á efnahagsmálum sinum siðan, nema helst Hollendingar, sem virðast hafa beitt likum tök- um, og Svisslendingar, sem héldu áfram sömu efnahagspólitik og þeir höfðu áður fylgt. Svo virðist sem viö Islendingar höfum ekki svo mikiö sem reynt að kynnast þessu i okkar öngþveiti, en það eigum við nú að gera. Svo fara hér á eftir nokkrar til- lögur minar um úrlausn þessara efnahagsmála okkar: 1. Mér sýnast horfur á, að verð- feliing peninga okkar verði þús- undföld við lok þessa árs eða snemma á næsta ári. Þess eigum við að neyta til aö auka verðgildL- peninga okkar þúsundfalt og breyta verðgildi alls annars, eignum og skuldum, tekjum og kostnaði, til samræmis við það. Þetta álit ég að við eigum að gera i snöggu átaki sem byrjun á leið- réttingu efnahagsmála okkar og það sé eina leiðin sem við eigum til að bjarga þeim. Það verðum við að skoða sem byrjun leiðar- innar. 2. Þegar við höfum breytt öllum verðgildum þúsundfalt, verður okkur það augljóst, hversu fárán- leg þau eru á ýmislegan hátt, og þá veröur okkur augljósara, hvernig viðeigum að breyta þeim á skynsamlegan hátt, en það er okkur óljóst nú. 3. Við eigum aö visu margar og miklar sakir á hendur þeim, sem mestu hafa ráðið um efnahags- mál okkar á siðustu árum. En glöp þeirra eiga svo margar og djúpar rætur i þjóðlifi okkar, og þeir eru svo margir, að okkur er nauðsynlegt, að taka svo milt á glöpum þeirra sem við höfum frámast efni á. Við eigum um það að taka Mývetninga siðustu 100 ár til fyrirmyndar. Þeir gættu þess vandlega að enginn maður færi á sveitina; styrktu hann til sjálfs- bjargar áður. Aðeins einu sinni mistókst þeim. Þeir kostuðu mann úr heiðarbýlinu Hörgsdal til að fara til Ameriku með fjöl- skyldu sina, og honum varð það á að drekkja sér vestra. Þá komu Mývetningar sér saman um, að hver maður i sveitinni skyldi yrkja eftirmæli eftir hann. En besti hagyrðingur þeirra kvað það niður meö tveimur visum: Þeir Vestmenn eiga gnóttir margra gagna þar glóa vötnin bæði stór og mörg, en sveitin átti'ei þvi láni að fagna að eiga pytt, sem rúmað gæti Hörg. Það fór i vanda alit það basl að beisla hann, en bót i máli á sveitin okkar þar, hún hafði fyrsta gefið honum geislann og gert úr honum það sem Hörgur var. Ég held að við eigum að forðast harðari refsingar fyrir efnahags- glöp eöa önnur glöp gegn þjóð okkar en senda afglapana til Ameriku, i trausti þess að þeir fyrirfari sér ekki þar. 4. Við eigum að breyta lögum um Seðlabanka okkar þannig, að verðgildi þeirra peningaseðla, sem við felum honum að gefa út, verði fulltryggt. Ég held að við eigum að tryggja það verðgildi með framleiðslu okkar (gull- trygging sé úr sögunni) og hafa skynsamlegt 'hóf á seölaútgáf- unni. 5. Við verðum að stofna til alls- herjarsamtaka allra stjórnmála- flokka um ákveðinn tima til að borga upp skuldir okkar við aðrar þjóðir. Til þessað gera þeim þessi samtök auðveldari má gefa þeim fyrirheit um að þeir megi berjast einhvern umsaminn tima, þegar skuldirnar hafa verið greiddar. Breytt verði um þá peninga (ann gjaldeyri) sem við höfum nú, af þvi að vonlaust er eftir svo Framhald á 14. siðu SEINNI HLUTI á

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.