Þjóðviljinn - 29.03.1978, Blaðsíða 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 29. mars 1978
Málgagn sósíalisma,
verkalýðshreyfingar
og þjóðfrelsis
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvæmdastjóri: Eiður Bergmann
Ritstjórar: Kjartan Ólafsson
Svavar Gestsson
Fréttastjóri: Einar Karl Haraldsson.
Umsjón með sunnudagsblaði:
Arni Bérgmann.
Auglýsingastjóri: Gunnar Steinn,
Pálsson
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar:
Siðumúla 6, Simi 81333
Prentun: Biaðaprent hf.
Ráðleysi,
dáðleysi
Varla er unnt að gera sér i hugarlund
hraklegri útreið eins stjórnmálamanns en
þá sem Gunnar Thoroddsen iðnaðarráð-
herra hlaut er stjórn Rafmagnsveitna
rikisins sagði af sér nú fyrir páskana. 1
greinargerð stjórnarmannanna Helga
Bergs, Björns Friðfinnssonar og Tryggva
Sigurbjarnarsonar koma ástæðurnar fyrir
afsögn þeirra einkar glöggt fram, og i
blaðaviðtölum og fréttum að undanförnu
hafa málin einnig tekið á sig mynd
frammi fyrir almenningi. Staðreyndirnar
eru þessar:
Rafmagnsveitur rikisins skulda um einn
miljarð króna. Þar af skuldar fyrirtækið
Landsvirkjun einni um 700 miljónir.
Stjórnvöld ætlast til þess af Rafmagns-
veitum rikisins að fyrirtækið eigi i stór-
framkvæmdum á yfirstandandi ári. Þegar
stjórn RARIK gerði upp dæmið kom i ljós
að verulegan hluta þessara framkvæmda
yrði að kosta með engu; fjárvöntun til
framkvæmda er hátt i einn miljarður
króna.
En það er fjarri þvi,að fjárskortur Raf-
magnsveitna rikisins sé nýtt vandamál
sem skyndilega þessa dagana hvolfist yfir
iðnaðarráðherrann. Staðreyndin er sú að
stjórn þessa fyrirtækis hefur gert hverja
tilraunina á fætur annarri til að fá iðn-
aðarráðherra til þess að skilja vandamál-
in, en án árangurs. Hefur áður legið við
borð að stjórn fyrirtækisins segði af sér
vegna ráð- og dáðleysis iðnaðarráðherr-
ans, Gunnars Thoroddsens.
Fyrir nokkrum mánuðum, við af-
greiðslu fjárlaga, lá það ljóst fyrir að
fjárhagsvandi orkukerfisins var og yrði
gifurlegur. Voru fluttar tillögur á alþingi
um að ráða bóta á þessum vanda með
myndarlegum og afgerandi hætti. Þeim
tillögum hafnaði meirihluti alþingis. en
flutningsmaður tillagnanna var Magnús
Kjartansson.
Á fundi sem haldinn var i orkuráði fyrr i
þessum mánuði flutti Magnús Kjartans-
son svo tillögu um að ráðið skoraði á
Gunnar Thoroddsen að beita sér fyrir þvi
innan rikisstjórnarinnar að aflað verði
með innlendri lántöku um 500 miljóna
króna til þess að unnt verði i ár að ljúka
við óhjákvæmilegar framkvæmdir sem
þegar er byrjað á. Þessari tillögu
Magnúsar Kjartanssonar hafnaði meiri-
hluti Framsóknarflokksins og Sjálfstæðis-
flokksins i orkuráði. þannig að stjórnar-
flokkarnir bera nú sameiginlega ábyrgð á
ástandinu i orkumálum, stórhættulegu
fjársvelti og fyrirsjáanlegum orkuskorti á
næsta vetri, orkuskömmtun á Austurlandi
og fleiri alvarlegum afleiðingum að-
gerðarleysisins.
1 viðtali við Þjóðviljann 11. mars siðast-
liðinn skýrir Magnús Kjartansson frá þvi
að alls vanti um 10—12 miljarða króna I
orkuframkvæmdir til þess að samtengja,
styrkja og breyta dreifikerfi raforku hér á
landi.
Nú kunna menn að segja að hér sé um
óhjákvæmileg vandamál að ræða, fylgi-
fiska verðbólgunnar. Það er rétt,en rikis-
stjórnin, þar með taiinn iðnaðarráðherra,
bera ábyrgð á verðbólgunni. Meginatrið-
ið er þó ekki þetta,heldur að orkumálaráð-
herra hafa verið einstaklega mislagðar
hendur i athöfnum sinum. Hann hefur
fjárfest miljarða á miljarða ofan i orku-
skorti, og eru Kröfluframkvæmdirnar þar
efst á blaði. Með þvi að verja þó ekki væri
nema hluta af Kröflufjármagninu til
Rafmagnsveitna rikisins, hefði mátt leysa
fjárhagsvanda þessa fyrirtækis. Sú
ákvörðun Gunnars Thoroddsens sem varð
Rafmagnsveitum rikisins og landsmönn-
um öllum þó þyngst i skauti var frestun
byggðalinunnar. Hefði byggðalinan
komist i gagnið tveimur árum fyrr,eins og
gert hafði verið ráð fyrir, hefði það sparað
Rafmagnsveitum rikisins hundruð mil-
jóna króna. Hér er þvi allt á eina bókina
lært: Byggðalinunni frestað, fjármagni
varið i Kröfluvirkjun, og vanda Raf-
magnsveitnanna veltir ráðherrann á und-
an sér með sifelldum lántökum. Nú er svo
komið að um þriðjungi heildartekna
RARÍK 1978 þyrfti að verja til þesá að
greiða vexti og afborganir. Við sikar að-
stæður er auðvitað útilokað að starfa. Af-
sögn stjórnar RARIK er þvi rökrétt fram-
hald fyrri atburða.
Eftir þá reynslu sem fengin er af Gunn-
ari Thoroddsen sem raforkuráðherra er
engin von til þess, að hann leysi neinn
vanda. Það virðist lögmál að vandamálin
hafa tilhneigingu til þess að stækka í hönd-
um hans. Við sjónarrönd er þó einn ljös
punktur: Eftir nokkra mánuði verður unnt
að skipta um rikisstjórn i landinu.
—s.
I
i
■
I
■
I
■
I
■
I
■
I
■
I
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
i
■
lm
Fjárhœttuspil
aldarinnar!
Mesta fjárhættuspil aldarinn-
ar er nú i gangi á Grundartanga
i Hvalfirði. Þar leggur íslenska
rikið miljarða króna i pottinn,en
hefur afar léleg spil á hendinni
sem stendur.
Fyrir páska lögðu forráða-
menn Járnblendifélagsins fram
ýtarlega greinargerð um
framtiðarhorfur verksmiðjunn-
ar á Grundartanga, svo og um
framvindu rekstrarundirbún-
ings og byggingarframkvæmda.
1 sjálfu sér er það lofsvert að
leggja á borð með sér vandaðar
upplýsingar eins og gert var á
fundinum m^ð blaðamönnum.
Og margt i greinargerðinni ber
þess vott að i fjármálastjórn og
verkhönnun er nútimalega unn-
ið á vegum Járnblendifélags-
ins. Með þvi er þó ekki dregin
fjöður yfir þá staðreynd að tapið
á Járnblendiverksmiðjunni með
fullum afköstum miöað viö
verðlag á kisiljárni i dag yrði
á ári sem næmi öllum reikn-
uðum afskriftum og vöxtum af
lánum til hennar, ef ekki meir.
Þessi út koma er enn hrikalegri
en árið 1976 þegar frumvarp til
laga um járnblendiverksmiðj-
una vartil meðferðar á Alþingi.
Þá var gert ráð fyrir að skila-
verð til verksmiðja El-Kem i
Noregi fyrir hvert tonn nettó á
kisiljárni væri nkr. 2.388. Nú er
skilaverðið komið niður fyrir
tvö þúsund krónur norskar á
tonnið, en þyrfti að vera amk
3.400 norskar krónur til þess að
endar næðu saman i rekstri
Járnblendiverksmiðjunnar.
Verftur malaft gull efta (ettir saman akuldahalar á GrundarUnga I framtlftinni?
Um framtíðina
er erfitt að spá
Forráðamenn Járn-
blendúverksmiðjunnar viður-
kenna að enginn viti á þessari
stundu „hver staftan á þessum
markaði verður í árslok 1980,
þegar verftlag á kisiljárni fer
virkilega að skipta járnblendi-
verksmiftjuna máli.”
Þeir eru samt sem áður bjart-
sýnir á að kreppa stál-
markaðarins standi ekki til
eilifðar og umskiptin verði
snögg þegar þar að kemur. Þá
gæti það reynst klók fjár-
festingarpólitik að byggja verk-
smiðjuna i eftirspurnarlægð-
inni, en koma inn á markaðinn
með afurðina þegar eftirspurnin
er að aukast og verðið að
hækica.
Hér er þó um hreina
spámennsku að ræða, og segja
verður hverja sögu eins og hún
er, að allar helstu spár um
framvinduna á stálmarkaðinum
i heiminum siðustu ár hafa
reynst markleysa.
Ekki óskarpari aðili en
auðhringurinn Union Carbide
ætlaði að byggja hér járnblendi-
verksmiðju og komast inn á
Evrópumarkaðinn sem hvað
mest hefur dregist saman
síðustu ár. A hvaða forsendum
voru spár bandariska
auðhringsins byggðar?
Forstjóri Járnblendifélagsins
segir svo i greinargerð sinni:
„Hefði verksmiðjan verið
byggð eins og upphaflega var
ráðgert, væri hún nú i fullum
rekstri og fullri stærð með
miklu rekstrartapi og stórfelld-
um markaðsörðugleikum, þvi
að þeir markaðir, sem þeirri
verksmiðju var ætlað að
framleiða fyrir hafa dregist
mest saman.”
Viðvarandi
kreppa?
Nú stendur yfir ein mesta
kreppa i stáliðnaði frá þvi að
seinni heimsstyrjöldinni lauk.
Enganveginn er séö fyrir
endann á þessu ástandi, sem á
sér margar orsakir. Ljóst er að
vegna þessa verður verðlag á
kisiljárni enn lægra á þessu ári
en i fyrra,ogengin sérstök teikn
eru á lofti um verðhækkanir á
næsta ári. Þvi var spáð i fyrra
og hitteðfyrra að. úr tæki að
rætast, en það er eins og helstu
hagspekingar auðvaldsrikjanna
standi ráðþrota frammi fyrir
hinni flóknu stöðnunar-verð-
bólgu- og atvinnuleysisfléttu
samtimans á Vesturlöndum og
kunni litt i hana að ráða.
Riki eins og Japan og mörg
þróunarlönd hafa lagt æ meiri
áherslu á að þróa eigin stáliðnað
og gera má ráð fyrir að þau
byggi sinar eigin kisiljárnverk-
smiðjur i auknum mæli.
Framleiðslugeta á stáli á
heimsmarkaðinum mun þvi
fara vaxandi á næstu árum,enda
þótt v.-evrópsk stáliöjuver séu
nú aðeins rekin með 60% afköst-
um og verið sé aft leggja niður
stálver og járnblendiverksmiðj-
ur á Vesturlöndum. Hætt er við
aöaukin framleiðslugeta á stáli
leifti tillangvarandi verðstríða á
þessum markaði.
Samdráttur i heimsverslun og
hin almenna auðvaldskreppa
hefur leitt til minnkandi upp-
byggingar i iðnaði og stálnotkun
i byggingariðnaði þar af
leiöandi minnkað. Þá hafa ýmis
gerviefni I æ rikari mæli tekið
við hlutverki stáls til margskon-
ar nota.
Það eru þvi mörg teikn á lofti,
og fleiri en hér hafa verið talin,
sem benda til þess að kreppan á
stálmarkaðinum og þar af
leiðandi offramboð af kísiljárni
muni verða viðvarandi enn um
skeið.
Óvissan eina
trompið
Ef svo færi verður tapið á
Grundartanga miijarðar á
hverju ári. Sé „efnahagsþat-
inn” hinsvegar á næsta
götuhorni getur gróðinn skipt
miljörðum — nema hann verði
oss falinn eða geymdur I útlönd-
um eins og stundum hendir I
stóriðjusamstarfi við erlenda
auðhringa.
Hér er þvf spilaö djarft meö
óvissuna eina sem tromp.
Happdrættisþjóðin er ekki óvön
sllkri spilamennsku, en eitt ætti
henniþó að verða ljóst,að miðað
við reynslu og horfur i stóriðju-
rekstri hérlendis, þá er sjávar-
útvegur pottþéttur atvinnuveg-
ur. Verðsveiflur á sjávar-
afurðum eru hreinir smámunir
miðað við kollsteypur heims-
verðsins á áli og kisiljárni.
— ckh.