Þjóðviljinn - 31.03.1978, Blaðsíða 7

Föstudagur 31. mars 1978 ÞJÓDVILJINN — SÍÐA 7
En ég vil vona um sinn, að sósialisminn sé meira
virði en daður og dekur við reikular sálir,
er velkjast stefnulaust fyrir hinum pólitisku vindum.
Sigurður
Guðjónsson
rithöfundur
Land á faUanda fæti?
„Þegar land er á fallanda
fæti, verður konungshollusta og
hlýðni efst á baugi”. Þetta orð-
tak hefur þvælst fyrir mér alla-
vega undanfarið er ég hef lagt
út i þá ófæruað reyria aðfá heila
brú út úr skoplegasta hrá-
skinnsleik, sem ég man eftir úr
islenskri pólitik. Ég á hér við
efnahagsráðstafanir rikis-
stjórnarinnar og viðbrögð
verkalýðsforystunnar gegn
þeim. Eftir þvi sem nær dregur
vori og skuldadögum verð ég
auðvitað að játa að ég veit
hvorkiupp né niður i minn haus,
enda skilst mér að þaö skipti
engu máli. Þess vegna ætla ég
að halda áfram máli mínu.
Stundum virðast tslendingar
algjört og næsta frumrænt af-
brigði þeirrar dýrategundar er
fjölskrúðugust er á jörðinni.
Nýjustu rannsóknir á uppruna
þeirrarenna lika sterkum stoð-
um undir þá kenningu að hér sé
að finna sfðustu leifar hins
týnda og tröllumgefna Atlantis-
kynstofns. Það er þvi ekki að
furða, samkvæmt vitnisburði
þeirra er best vita, að við búum
við þjóðfélag, hvert ekki á sinn
lika i samanlagðri mannkyns-
sögunni. Hér er eins konar
huldumannabyggð sem engir fá
kannað né grillt nema þeir verði
sér úti um töfrasteina og
galdraþulur. Það er til að
mynda heimsfleyg staðreynd að
engar þjóðfélagsstéttir fyrir-
finnast i landinu. Þar af leiðir að
pukur við að skipta þjóðarauðn-
um og skara eld að sinni köku er
eins og hvert annað skaup um
áramót. En auk þess er þjóðin
svo ótrúlega gáfuð, vel að sér og
bókelsk að jafnvel billegur endir
á fornum sagnaarfi sem alvöru
gangsterismi með alvöru bóf-
um ög alvöru prettum er fræði-
lega og listrænt séð'óhugsandi
heilaspuni. Allar plágur og ólög
er píslað hafa aðrar þjóðir sigla
hægt og hhæversklega framhjá
hólma þessum án þess svomik-
ið sem bjóða góðan daginn eða
gleðilegt ár. Þær eiga ekki við
„sérstæðar islenskar aðstæð-
ur”. Meira aö segja Einstein og
alheimslögmálin fá aldrei „fest
rætur i islenskum jarðvegi”. Til
þess er hann alltof þykkur og
hrjóstrugur. Hér hefur öll lifs-
speki og þjóðfélagsfræði þegn-
anna nokkurn veginn rúmast i
einu heilræði og snotru spak-
mæli. Heilræðið er aðeins eitt
orðog svo augljósti fasi að eng-
um hefur enn þá dottið i hug að
skýra þaðöllu nánar i orðabók-
um: Drengskapur. Spakmælið
ersömuleiðið hverju barni auð-
skilið og hljómar svo kunnug-
lega þessadagana: „Meðlögum
skal land byggja en með ólögum
eyða”. Meðan lög merktu ein-
faldlegalögnáttúrunnar og eðli-
legan takt i mannlegum sam-
skiptum var þessi setning jafn
blátt áfram og sú staðreynd að
sólin kemur upp að morgni og
sest að kvöldi enekki öfugt. Það
var ekki fyrren með ofæxlun
löglærðra að farið var að hár-
toga og þrátta um það hvort
sólin kæmi upp að morgni eða
kvöldi.
En við vorum sæmilega minn-
ugir á gamla speki Völuspár, er
tekur af skarið með það, að
vafasamt grin getur verið að
hrófla að ráði við gangi himin-
tungla og rás náttúrulögmála.
Fyrst frömdu æsir eiðrof, þá
fylgdu lögrof sem ólu af sér
griðrof en þá fór allt i bál og
brand svo heimur eyddist I
ragnarökum. En einu sinni
verður allt fyrst. Og nú hafa
landstólpar kveðið á um það að
okkur varði ekkert um lög
máttarvalda. Ganga sólar skal
héðan i frá fara eftir „efnum og
ástæðum”. Hver ganga hennar
er i raun ogveru einber hjátrú-
arkredda sem samrýmist ekki
þekkingu og vfsindum tækniald-
ar. En hafi oft veriö þörf, þá er
þó nú fyrst nauðsyn, að hlita
skilyrðislaust þeim lögum er
fyrirskipuð eru að morgni en úr
gildi numin að kveldi.
Það er ekki furða þó ýmsum
hafi orðið á i messunni við jafn
róttæka breytingu á rimnatali
þjóðfélagsmála. Einhvern tíma
hefðu menn séð ástæðu til að
leggjast undir feld og hugsa
málin út i ystu æsar. En það
gleymdist i fátinu. SvoköUuð
forystuöfl verkalýðsins þeystu
af stað yfir vegleysur og kvik-
syndi og nokkur hluti þjóðarinn-
ar á eftir þeim án þess að Uta
svo mikið sem um öxl. Ljótt var
hið fyrsta lögmálsrof en þetta
gönuhlaup var þó að bæta gráu
ofan á svart jafnvel þó vitleysan
hafi verið framin i nafni „rétt-
lætistilfinningu fjöldans”. En
„réttlætistUfinning fjöldans” er
varla sú að fullyrða að sólin
gangi kringum jörðina þó kóng-
ar og æðstu prestar kynnu að
staðhæfa að sól skini um nætur
en tungl um daga.
Hingað til hef ég litið sem ekki
skipt mér af stjórnmálum. Þó
hef ég talið mér trú um að það
sé drjúgum meiri vandi að
stjórna hetili þjóð en hafa
tauriihald á sjálfum sér. Þess
vegna ályktaði ég, að ef stjórn-
málamenn misstu stjórn á sér i
augnabilksgeðshræringu væri
þeim álika ljúft og sjálfsagt að
sjá að sér, er af þeim rynni
móðurinnog að biðja afsökunar
á mismæli. Og ég ætla að halda
áfram að vera bjartsýnn og
vona að allir þeir sem stukku
upp á nef sér um daginn viti þó
það langt sinu nefi að muna eftir
þvi að þeir menn er nú stjórna
landinu voru til þess kosnir með
glæsilegum yfirburðum. Ég
held að það sé rétt hugað hjá
mér að byrjunin tti leiðréttingar
þeirrar vitleysu er þessir me'nn
hafa flækt okkur i^sé að koma i
veg fyrir það slys að þeir hafi
næstu fjögur ár til að bæta um
betur. Og nú langar mig til að
koma með litla tillögu. Það blað
sem ég skrifa nú i kallar sig
„málgagn sósialisma, verka-
lýðshreyfingar og þjóðfrelsis.”
Þetta stendur a.m.k. freistandi
letri við hver ja ritstjórnargrein.
Ég vona að það sé ekki gamall
vani sem veldur þvi. En sósfal-
isminn hefur þó litið olnbogað
sig áfram siðustu ár i málflutn-
ingi á siðum Þjóðviljans og
hressari mættu þeir vera i þjóð-
frelsisbaráttunni. Og betri
verkalýðsbarátta væri sú að
uppfræða lýðinn um það að
„kjarabætur” eru ekki nokkrar
krónur upp, heldur fyrst og
fremst breytt hugsun og mat á
lifsverðmætum sem vill skapa
nýtt þjóðvélag. Nú sting ég upp
á, að i kosningabaráttunni i vor
verði skorið úr þvi fyrir kjós-
endum hvort Þjóðviljinn er i
raun og sannleika „málgagn
sósialisma, verkalýðshreyfing-
ar og þjóðfrelsis”. Eða er þessi
klausa aðeins gamalt vöru-
merki eins og t.d. ,,af ávöxtun-
um skulu þér þekkja þá”?
Kannski óttast sumir að
Alþýðubandalagið missi ein-
hver atkvæði ef það kynnir sig
sem falslausan, ódeigan og
baráttuglaðan málsvara sósial-
isma. Eg vil vona um sinn að
sósialisminn sé meira virði en
daður og dekur við leikular sál-
ir er velkjast stefnulaust fyrir
hinum pólitisku vindum. Ef
Þjóðviljanum finnst þetta ekki
hin „rétta aðferð” finnst mér að
samræmisins vegna beri honum
að strika út heitstrenginguna
um „málgagn sósialisma,
verkalýðshreyfingar og þjóð-
frelsis”. Sigurður Guðjónsson.
Önnur syrpa úr leikhúsunum
?/ Sverrir Hólmarsson
7 skrifar
' leikhúspistil
Umskipti i Lindabæ
Nemendaleikhúsið er nú orðið
fastur liður i leiklistarlifi borgar-
innar, gagnleg viðbót við það sem
fyrir er, þar sem það býður oft
uppá hluti sem annars lægju
óbættir hjá garði og eykur þannig
á fjölbreytnina. Varla hefði til
dæmís nokkru öðru leikhúsi hér
dottið i hug að setja upp leikritið
sem hér er til umræðu, Fansjen
eftir David Hare. Ekki vegna
þess að það sé vont leikrit, heldur
vegna þess að aðferð þess og boð-
skapur er ekki þess eðlis að nú-
verandi leikhús okkar séu gin-
keypt fyrir sliku. Þetta er póli-
tiskt hópverk sem beinir sjónum
að samfélagi fremur en einstak-
lingum og gerir i aðferð sinni allt
til að draga úr persónuleika ein-
stakra leikara og leikpersóna.
Það hefur þvi uppá fátt að bjóða
af þvi sem við allajafna eigum að
venjast i leikhúsum.
I staðinn býður það uppá gagn-
gera umræðu og greiningu á
fyrstu skrefum kinversku bylt-
ingarinnar eins og þau voru stigin
i einu litlu sveitaþorpi. Verkið er
byggt á langri bók eftir banda-
riskan mann sem mun hafa gert
mjög trúverðuga úttekt og ná-
kvæma á efninu. Einn af þekktari
ungum leikskáldum á Bretlandi,
David Hare, hefur gert úr þessu
vel lagaðan leiktexta sem lýsir
þróuninni út i æsarog tekur mjög
vel fyrir ýmis af þeim raunhæfu
vandamálum sem byltingarmenn
óhjákvæmilega standa frammi
fyrir. Þótt verkið dragi óhikað
taum byltingarinnar og sé ekki
gagnrýnið á forsendur hennnar,
er engin fjöður dregin yfir þá
margvlslegu erfiðleika sem
framkvæmd hennar fylgir og
segja má að grunntónn verksins
sé hversu óskaplega erfitt er að
hrinda þjóðfélagsbreytingu i
framkvæmd.
Nemendur leiklistarskólans
flytja verkið mjög snoturlega,
þótt nokkuð skorti sums staðar á
snerpu og hraða, en heildarstill
sýningarinnar var góður, og er
það eflaust að miklu leyti að
þakka traustri leikstjórn Brietar
Héðinsdóttur (sem einnig gerði
ágæta þýðingu) og leikmynd og
búningum Guðrúnar Svövu
Svavarsdóttur. Einstaklinga i
leikhópnum er ekki ástæða til að
ræða hér, það væri ekki i anda
verksins. Ég læt þeim eftir að
stunda hæfilega sjálfsgagnrýni
eftir þvi sem við á.
Túskildingsóperan í
Hamrahlið
og svo fékk maður að sjá
Brecht og Weill fara á kostum
uppi i Hamrahliðarskóla. Tú-
skildingsóperan er eitt af þeim
verkum sem ég verð aldrei leiður
á. Þótt hún sé kannski ekki eitt af
fullkomnustu verkum Brechts er
svo mikið lif í henni að hún býr
yfir endalausum töfrum, ein-
hverjum grófum frumkrafti sem
ekkert getur drepið. Hér vegur
sjálfsagt þyngst að samvinna
Brechts og Weills um söngtext-
ana er einhver mest fullkomnun i
slikum efnum sem um er vitað.
Hérer tvinnað saman á ævintýra-
legan hátt groddaskapur og
glæsimennska, ljótleiki og fegurð,
hreinar tilfinningar og háðslegar
glósur, og allt þrungið mannviti,
andriki og mannúð. Það er þess
vegna veruleg eftirsjá að hverj-
um þeim söng sem sleppt er, t.d.
Salomonsöngnum og Ballöðunni
um lifsþægindin, sem Hamrhlið-
ingarnir sleppa, en skiljanlegt er
það timans vegna.
Annars var maður hvergi nærri
búinn að fá meira en nóg þegar
þessari sýningu lauk. HUn er
þrungin af miklu fjöri, hreinum
stil og góðri tónlist. Stillinn er
verk þeirra Stefáns Baldurssonar
og Ivans Török. Stefán hefur
haldiðöllu i mikillihófstillingu en
dregið hið napra háð verksins
mjög finlega og skemmtilega
fram. Ivan Török gerir skemmti-
iega leikmynd sem fyllir vel og
notar hið stóra svíð i skólanum,
og er gaman að sjá handarverk
hans aftur á islensku sviði.
Tónlistarflutningurinn var með
sérstökum ágætum, hljómsveitin
góð og kóratriðin frábær. Ein-
stakir söngvarar gerðu auðvitað
misjafnlega vel, enda við erfiða
hluti að kljást, en þær Hólmfriður
Jónsdóttir (Polly), Ingibjörg
Ingadóttir (Jenný) og Jóhanna
Þórhallsdóttir (frú Peachum)
sungu af hrífandi glæsibrag og i
sönnum stil.
Leikbrúðuland
Leikbrúðuland stendur þessa
dagana fyrir sýningum að Fri-
kirkjuvegi 11. Þeim stallsystrum
vex ásmegin með hverju árinu og
ég held að þær hafi aldrei sýnt
eins góða hluti tæknilega og nú.
Þær ráða orðið yfir mjög fjöl-
breyttri tækni og útfæra hana
skemmtilega. Sýningin nú sam-
anstendur af fjórum atriðum.
Fyrsta atriðið, Vökudraumur, er
falleg fantasia snilldarvel útfærð
i útfjólubláu ljósi, að öllu leyti vel
unnin. Annað atriðið er hnyttileg
framsetning á kvæði Daviðs um
Litlu Gunnu og Litla Jón, kostu-
lega skemmtilegt að allri gerð.
Þessi tvö atriði eru bæði falleg og
listrænt vel unnin.
Seinni atriðin tvö eru fremur i
hefðbundum brúðuleikhússtil og
prýðileg fyrir börnin, sem eru
þungamiðja áhorfenda að sýning-
um sem þessum. Það er ýmislegt
skemmtilegt i ævintýrinu Drek-
inn eftir Arne Mykle og sniðug-
lega undið uppá ýmis gamalkunn
ævintýraefni. Seinasti þátturinn,
Eineyg, Tvieyg og Þriéyg úr
Grimmsævintýrum, þótti mér í
það langdregnasta, einkum þær
endurtekningar sem einlægt
fylgja þjóðsögum og voru hér
rækilega tiundaðar. Þjóðsögur og
ævintýri eru mikti uppspretta
efnis fyrir sýningar af þessu tagi,
en ég held að slikt efni þurfi um-
skriftar og pússunar við ef vel á
að takast.
Þessi sýning er til vitnis um að
Leikbrúðuland er enn i sókn og er
gott til þess að vita. Að fyrirtæk-
inu standa nú þær Hallveig Thor-
lacius (sem gerði brúður og leik-
tjöld i Litla Gunna og Litli Jón),
Erna Guðmarsdóttir (sem gerði
brúður og leikmynd að Vöku-
draumi), Þorbjörg Höskuldsdótt-
ir (sem gerði leiktjöld i Drekan-
um), Helga Steffensen (sem gerði
“b'iúðu i Eineygu osfrv.) bg hólm-
friður Pálsdóttir, sem leikstýrði
öllum þáttunum nema Vöku-
draumi.
Sverrir Hólmarsson
Frá sýningu nemendaleikhússint á Fansjen