Þjóðviljinn - 15.04.1978, Qupperneq 14

14 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 15. april 1978
Blaðið Fiskaren sem er faglegt
málgagn norskrar útgerðar og
fiskimanna segir frá þvi 30. mars
s.l. að á s.l. 5 árum hafi norðmenn
orðið ein stærsta laxeldisþjóð i
heimi. Framleiðsla norðmanna á
laxi sem alinn var upp i neta-
bútum eða i afgirtum vogum varð
árið 1976, 2000 tonn segir blaðið. A
s.l. ári fjölgaði laxeldisstöðvum
víðsvegar við norsku ströndina en
framleiðslutöiur frá þvi ári liggja
ekki fyrir. Hinsvegar séu út-
fl utn ingss kýrs lu r norsks
sjávarútvegs skoðaðar, þá kemur
i ljós að árið 1976 fluttu norðmenn
út 983 tonn af nýjum laxi og 916
tonn af hraðfrystum laxi, eða
samtals 1988 tonn. Sömu út-
flutningsskýrslur frá árinu 1977
sýna 1284 tonna útflutning á
nýjum Iaxiog959 tonna útflutning
5000-6000 tonn. Innflutningur á
Kyrrahafslaxi frá Kanada og
Bandaríkjunum, tilþessara landa
hefur verið 30.000-40.000 tonn á ári
að undanförnu. Það er hinsvegar
viðurkennd staðreynd að engin
tegund af Kyrrahafslaxi getur
jafnast á við Atlantshafslaxinn
(Salmo Salar) að gæðum, þar er
langt bil á milli. Þegar nú
norðmenn stórauka framleiðslu
sina á eldislaxi, og segjast vera
orðnir stærsu framleiðendur ái
honum á heimsmælikvarða, þá er
það ekki gert að óathuguðu máli.
Atlantshafslax er góð söluvara á
dýrustu matvælamörkuðum
heimsins, bæði i fersku sem hrað-
frystu ástandi. Laxeldi norð-
manna hófst við Suður-Noreg eða
við Rogaland en hefur óðfluga
færst norður með allri norsku
Norömenn
eru þegar mikil laxeldisþjóð
á hraðfrystum laxi eða samtals
2243 tonn. Þetta er aukning um
344 tonn á milli ára sem er mikið
þegar um framleiðslu á laxi er að
ræða.
A sama tima og Utflutningur á
laxi vex þá varð veiði i norskum
laxveiðiám með lakara móti á s.l.
sumri og laxveiði frá Noregi á
opnu hafi er nú algjörlega
bönnuð, þá hafa einnig forn
réttindi landeigenda til laxveiði i
sjó verið skert á siðustu árum
með nýjum reglugerðum, þannig
að sú veiði hefur dregist geysi-
lega saman. Að þessu athuguðu
verður að draga þá ályktun, að sú
aukning sem varð i útflutningi á
laxi frá Norégi sé algjörlega frá
laxeldisstöðvunum komin. En svo
vitnað sé aftur i blaðið
„Fiskaren” þá styður það tilgátu
mina, sem þar kemur fram, þvi
blaðið segir að árið 1974 hafi
framleiðsla á norskum eldislaxi
aðeins verið tæp 500 tonn en 1976
hafi þessi framleiðsla verið orðin
2000 tonn.
En á sama tima þá er eldis-
framleiðsla norðmanna á urriða
þ.e. aðallega regnbogasilungi,
lika i kringum 2000 tonn sem nær
eingöngu er seld á héimsmarkaði.
Eldi á regnbogasilungi hófst að
einhverju ráði i Noregi i kringum
1950 og þá i fersku vatni, en nú er
þetta eldi nær eingöngu stundað i
sjó og hefur árangurinn af
sjávareldinu orðið mikið betri,
heilbrigði fisksins meira og
vaxtarhraði örari.Þeir norðmenn
sem stundað hafa bæði eldi á
regnbogasilungi og laxi segja, að
eldi á regnbogasilungi sé mikið
vandaminna heidur eneldi á laxi.
Regnbogasilungi megi likja viö
húsdýr þar sem ræktun hans sé
búin að standa svo lengi, en hins-
vegarsélaxinn algjörlega villtur.
Norðmenn rækta regnbogasilung
eins og að framan segir nær ein-
göngu fýrir heimsmarkað og
slakta þá fiskinum annaðhvort
eins eða tveggja ára gömlum,
meðþyngd 1-2 kg. eða 2-4 kg. Þe'ir
vilja stóran fisk, en ekki litinn,
eins og hótelin á meginlandi
Evrópu kjósa að fá, og miða þá
við að 1 fiskur sé hæfileg máltið
handa manni.
Talið er að samanlögð fram-
leiðsla á regnbogasilungi allra
landa i Efnahagsbandalagi
Evrópu hafi á s.l. ári verið i
kringum 60 þús. tonn.
Hinsvegar var samanlögð
framleiðsla þessara sömu landa á
laxi einhversstaðar á bilinu
ströndinni og eru nú nyrstu eldis-
búin við Finnmörku. I þessari
hröðu og markvissu sókn norð-
manna I laxeldismálum, hafa
menn komist að ýmsu sem þeir
ekki vissu áður, i gegnum
visindalegar rannsóknir, á lax-
eldi. Fiskaren segir að meðal
þyngdtveggja ára laxa i norskum
eldisbúum sé nú komin upp i 4,5
kg og að einstök bú séu komin upp
I 6,5 kg meðal þyngd. Samkvæmt
skýrslu sem ég hef i höndum frá
tilraunabúiá Rogalandi, þar sem
fóðrunartilraunir voru gerðar I 23
mánuði og enduðu i' maí 1975, þá
er hér um mikla meðal þyngdar-
aukninguað ræða.Norðmenn telja
sig hafa mikla sérstöðu frá
náttúrunnar hendi til að eeta
Jóhann J.E. Kúld
fiskimái
stundað laxeldi með góðum
árangri, þar sem ennþá megi
finna á mörgum stöðum hreinan
ómengaðan sjó, við ströndina, en
norski skerjagarðurinn 'með
eyjum oghólmum veiti skjól fyrir
úthafsöldunni. Hita sjávar við
norsku ströndina telja þeir heppi-
legan fyrir laxeldi, en þó er þar
mikill munur á vetrar og sumar-
hita sjávarins. Fiskaren segir i
grein sinni að meðal vetrarhiti
sjávar á öllu eldissvæðinu sé 3-5
stig á ceslius, en sumarhitinn er
hinsvegar allt að þvi þrefaldur.
Éghef i höndum sjávarmælingar
yfir heilt ár gerðaraf eldisbúi við
Rogaland en þar er sjávarhiti
■einna hæstur við norsku
ströndina. Mælingar þessar eru
gerðar l,80m fyrir neðan yfirborð
sjávar og alltaf á sama tima
dags fyrir hádegi, þær sýndu
þessa niðurstöðu um sjávarhita
við Rogaland. 1974 — Okt. 11. 1
gr.C. Nóv. 7,8 gr.C. Des. 7,4 gr.C.
1975. Janúar 6,5 gr.C
Febrúar 4,4 gr.C
Mars 4,4 gr.C
April 6,1 gr.C
Mai 7,5 gr.C
Júni 9,7gr.C
Júli 12 gr.C
Agúst 18,3 gr.C
September 14,0 gr.C
Október 11,4 gr.C
Þetta gerir meðalhita yfir árið
9,3 gr.C.
En margar af norsku laxeldis-
stöðvunum búa ekki við
þennansjávarhita heldur mikið
lægrisjávarhita, og erekki annað
aðsjáen að þær hafi náð góðum
árangri.
Laxeldi norðmanna er nu
komið af tilraunastigi yfir á
markvisst framleiðslustig. Þeir
em nú eru að hefja þar laxeldi
eiga að geta losnað við erfiðleika
brautryðjendanna sem eru að
baki. Menn geta nú fengið leið-
beiningar um hvernig best verði
staðið að laxeldi, um val staða
fyrir eldisbú, um val og sam-
setningu fóðurs og allt annað sem
við kemur eldinu. Stórfyrirtæki
eins og Skretting A.S. i Stafangri,
framleiðir nú og setur allan
búnað fyrir fiskeldisstöðvar,
einnig þurrfóður til lax og
silungseldis. Þetta stóra versl-
unarfyrirtæki hefur rekið til-
raunaeldi bæði eitt sér og i félagi
við aðra'fþágu fóðurframleiðslu
Nú þegar sá árangur af stefnu
norðmanna I laxeldismálum er
kominn i ljós sem ég hef sagt frá
hér I þessum þætti minum, þá er
eðlilegt að spurt sé hvað getum
við af þeim lært á þessu sviði?
Að minu viti þá ^etum við mikið
af þeim lært og eigum að gera
það. A undanförnum árum hefur
hérálandiveriðunniðmikið starf
á sviði ræktunar á laxfiskum,
klakstöðvum komið upp og eldi á
laxa og silungsseiðum stundað i
talsverðum mæli. 1 þessu sam-
bandi má nefna laxeldisstöð
rikisins i Kollafirði, svo og starf-
semi einstaklinga, veiðifélaga og
Reykjavikurborgar á þessu sviði.
Með þessari starfsemi er sú
nauðsynlega undirstaða fengin
sem þarf að vera fyrir hendi
þegar hafist er handa um reglu-
legt fiskeldi laxfiska hér. Þegar
ég tala hér um eldi á laxi þá á ég
ekki við eldi laxaseiða sem sleppt
er I sjó, með ræktun á islenskum
stangveiðiám i huga, þó slfkt sé
góðra gjalda vert, það sem ég á
við, eru eldisstöðvar sem taka við
laxaseiðum og ala þau upp i 2 ár i
netabúrum. eða á afgritum
svæðum þar til laxinn hefur náð
hæfilegri slöktunarstærð. Þetta
er sú starfsemi sem norðmenn
hafa nú hafist handa með, og náð
svo einstæðum árangri að hann er
ævintýri likastur. A meðan ég er
að skrifa þetta þá bárust mér i
sinnar. Þannig eru það ekki
aðeins opinberir aðilar sem
miðlað geta þekkingu um fiskeldi
i Noregi nú, heldur lika einka-
aðilarmeðsérfræðinga i þjónustu
sinni, sem hafa verið svo fram-
sýnir að byggja upp þjónustu-
fyrirtæki við þennan nýja at-
vinnuveg norðmanna. Menn hafa
þvi ekki áhyggjur af þvi lengur
eins og brautryðjendurnir hvern-
ig farið skuli að þvi að fá hinn
fagra rauðgula lit á vöðva lax-
fiska. Þetta er ekki iengur neinn
leyndardómur, menn vita ná-
kvæmlega hvaða efnið fóðrið þarf
að innihalda til að svo geti orðið
og i hvað stórum mæli. Hitt er
mikill misskilningur þegar menn
halda að hægt sé að ná ein-
hverjum árangri við eldi laxfiska
með þvi að kasta i þá einhverjum
fiskúrgangi sem til fellur. Nei
fóðrun laxfiska er hreint ekki svo
einfalt mál, heldur krefst fóðr-
unin nákvæmrar þekkingar á
samsetningu fóðursins.
Norðmenn nota nú mikið loðnu
bæði við framleiðslu á blautfóðri
fyrir laxfiska og eins i þurrfóður
sitt fyrir laxeldi. Þá er rautt
loðnulýsi oft talsvert notað við
samsetningu fóðursins lika úr-
gangur frá rækjuvinnslu, sömu-
hendur skilriki sem sýndu að
norskar laxeldisstöðvar fluttu út
nýjan lax frá 1. janúar til 12.
febrúar i ár alls 167 tonn og fengu
fyrir það n.kr. 5.719.000 og verður
þá hvert kiló I laxinum sam-
kvæmt okkar verðlausu krónu
1643,78 sem verður að skoðast
mjög hátt verð. En þess ber að
. gæta, að útilokað er að fá nýjan
lax á markað á þessum tima
nema frá eldisstöðvum.
Eins ogég sagði hér að framan,
þá er það góðra gjalda vert, að
stunda fiskirækt með það fyrir
augum að rækta upp fslenskar
laxár til stangveiði fyrir áhuga-
menn, þvi slik starfsemi gerir
tvennt i senn, hún veitir þeim
ánægju sem veiðina stunda, en
jafnframt þeim bændum auknar
tekjur sem veiðiréttinn eiga. En
þessi starfsemi geturaldrei orðið
neinn atvinnuvegur á Islandi sem
getur lagt umtalsverðar tekjur af
útflutningi I þjóðarbúið, en það á
hinsvegar laxeldi að geta gert,
þegar það hefur náð svipuðu
þróunarstigi og laxeldi norð-
manna nú. Samkvæmt tölum
birtum i jánúarhefti Hagtiðindai
ár þá hefur útflutningur héðan á
nýjum isvörðum og frystum laxi
silungi og ál orðið alls á árinu
1977, 26,9 tonn að verðmæti alls 19
miljónir kr. Þetta sannar aðeins
að laxaræktun i núverandi formi
getur aldrei stuðlað að útflutningi
leiðis rauðáta og ljósáta, sé hægt
að komast yfir slikar afurðir.
Einungis glænýtt hráefni er talið
hæfti laxeldisfóður. Loðnumjöl til
laxeldis er ekki talið hæft nema
það sé unnið úr nýju óskemmdu
hráefni og þurrkað i gufuþurrk-
urum. Þá er loðnulýsi ekki talið
hæft nema unnið úr glænýju hrá-
efni. Þannig liggja nú allar
upplýsingar lausar, fyrir þá sem
eru aðhefja eldilaxfiskai Noregi,
þar sem brautryðjendastarfið er
að baki. Meira að segja fram-
leiðir nú fyrirtækið Skretting A.S.
sem ég hef nefnt hér að framan
sjúkrafóður handa laxfiskum
eftir lyfseðli frá opinberum sér-
fræðingi, hafi sjúkdómur komið
upp i eldisstöð og hann verið
greindur.
Þetta sem ég hef nefnt hér og
talið upp viðvikjandi uppbygg-
ingu laxeldisstöðva i Noregi sýnir
svo ekki verður um deilt að vel
hefur verið staðiðþarað málum á
þessu s viði á undanförnum árum.
Norðmenn hafa byggt upp sitt
laxfiskaeldi sem algjörlega sjálf-
stæðan atvinnuveg, með þeim
árangri sem að framan greinir.
Starfsemi eldisstöðvanna heyrir
undir norska Sjávarútvegsráðu-
neytið.
sem neinu nemur. Með þessu er
ég ekki að kasta neinni rýrð á
starfsemina, þvi ég tel hana mjög
nauðsynlega og sjálfsagða i
nútfma þjóðfélagi.
Hinsvegar tel ég að koma þurfi
hér á laxeldi við hlið þessarar
starfsemi, i liku formi ög norð-
menn hafa komið á hjá sér. Sú
fiskirækt sem hér hefur verið
stunduð um langt árabil, hún á
einmitt að minu mati. að geta
auðveldað að hér verði stofnað til
fiskeldis I umtalsverðum mæli á
næstunni. En þegar síkt spor
væri stigið, þá mundi núverandi
laxaræktun fá tvöfalt gildi i
islensku þjóðarbúi. Ég efast
ekkert um að hér megi finna
marga staði sem henta islensku
laxaeldi ef þeirra verður leitað.
Og meðal þeirra staði sem hafa
jarðhita að bjóða, sem haldið
gætu jöfnum sjávarhita i eldis-
búrum á landi.
Um fiskeldi á Islandi þarf að
setja löggjöf sem markar starf-
seminni braut og auðveldar
fyrstu gönguna. Mún skoðun er
sú, að til þess að umtalsverður
árangur náist, þá þurfi fiskeldi að
byggjast upp strax iúpphafi, sem
sjálfstæður atvinnuvegur, þar
hafa norðmenn visað okkur
veginn, og við getum sparað
okkur bæði fé'og fyrirhöfn ef við
notum okkur reynslu þeirra á
þessu sviði.
ugiysmg
í Þjóðviljanum
ber ávöxt
Hvað getum við lært af norð-
mönnum á sviði laxeldismála?