Þjóðviljinn - 16.04.1978, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. aprll 1978
/
Adrepur
og
ófínar
BÓKMENNTIR
i nýútkomnu hefti Timarits
Máls og menningar er talsvert
skrifað um dægurbókmenntir,
afþreyingarbókmenntir, finar
og óflnar bókmenntir. Þetta er
angi af jákvæðri tilhneigingu
sem lýsa mætti á þann veg, að
það sé ekki siður mikilvægt að
skoða, skilgreina, skilja ýmis-
konar útbreidda og væntanlega
áhrifamikla afþreyingarlesn-
ingu en að fjalla um fagrar bók-
menntir sem svo eru nefndar.
Um þetta fjallar Erik
Skyum-Nielsen i grein sinni
„Heimur fagurbókmennta og
heimur vikublaða”. Þar ber
hann fram gagnrýni á sjálfs-
skilning bókmenntamanna —
en ekki i þeim tilgangi að rétt-
læta dægurbókmenntir i nafni
einhverskonar misskilinnar
jaf naðarmennsku, eins og
stundum ber við. Hann segir
m.a.: ,,í minum augum eru
vikublöð og aðrar dægurbók-
menntir draumaiðnaður og
blekking, hugmyndafræðileg
kúgunartæki sem ekki bara
halda alþýðu niðri i menningar-
legri óvirkni, heldur gefa lika af
sér gifurlegan gróða”.
A5 plata
reyfaralesarann
Siðar i heftinu skrifar Þráinn
Bertelsson svo grein sem hann
nefnir „Um finar bókmenntir og
ófinar”. Tilefnið er nánast það,
að Mál og menning byrjaði i
fyrra útgáfu á flokki glæpa-
sagna eftir sænsku hjónin Per
Wahlöö og Maj Sjövall. Þráinn
minnir á það, að þau hjón hafi
samið þennan flokk i þeim til-
gangi að ná til lesenda sem
venjulega lesa „ófinar” bækur
(t.d. reyfara) sem þar að auki
eru „fullar með borgaraleg við-
horf. Þau vildu ná til þessa hóps
og bjóða honum til lestrar
skemmtilegar bækur um nokk-
ur af vandamálum líðandi
stundar — skrifaðar frá
sósjalisku lifsviðhorfi”.
Þaðeralveg rétthjá Þráni, að
þetta er merkileg tilraun. Þvi
miður þekki ég hana ekki það
vel, að ég geti dæmt um hana.
Bækur þessar hafa orðið feiki-
lega vinsælar, en það segir ekki
margt um það, hvernig höfund-
um hefur upp tekist sem and-
æfendum borgaralegrar innræt-
ingar. I grein sinni talar Erik
Skyum-Nielsen um þá stefnu, að
„reyna að keppa við dægurbók-
menntirnar á þeirra eigin for-
sendum” — t.d. með þvi að
benda á, að fleiri bækur séu
spennandi og skemmtilegar en
hinir venjulegu reyfarar. Hann
er hræddur um það þessi stefna
hafi mistekist.
Spurningum um þessi efni er
reyndar erfitt að svara af viti,
vegna þess hve áhrif bóka eru
illmælanleg. Eru hin „sósíal-
isku viðhorf” hjá Maj Sjövall og
Per Wahlöö á þann veg fram
borin, aðmeð verkum þeirra og
annarra sem hugsa á svipað-
an hátt verði eitthvað nýtt til?
Eða eru þessi viðhorf ábætir,
sem skellt er ofan á venjulegt
reyfaramynstur og venjulegir
reyfaralesendur kæra sig koll-
ótta um? Hafi hið siðarnefnda
gerster tilraunin að mestu mis-
heppnuð þá stendur ekki annað
eftir en það, að út hafa komið
reyfarar sem vinstrisinnar
„geta verið þekktir fyrir að
lesa” af þvi að bækurnar hafa
vinstriáform höfundanna sér til
réttlætingar. Illkvittnir menn
gætu komið auga á það, að þar
með væri það „snobbirl” sem
Þráinn Bertelson ætlar að and-
æfa upp risið með nýjum hætti.
Hvað er glæpasaga?
Þráinn fer nefnilega nokkuð
óvarlega með hugtök.
í tilef ni
Tímarits
Máls og
menningar
Hann telur það vondan stétt-
arhroka að fámennur hópur
haldi uppi „þvi fáránlega
snobberii sem er sundurliðun
bókmennta i fi'nar greinar og
ófínar”. Um það nefnir hann
þau dæmi, að „ljóðabækur séu
finni en ástarsögur, þráðlausar
sögur finni en sögur með þræði,
harmleikir finni en gamanleikir
og allar bækur finni en barna-
bækur” Þráinn vill staðhæfa að
„allar bókmenntagreinar séu
jafnréttháar” — og þá vill hann
ekki sfst rétta hlut „glæpasög-
unnar”.
Gallinn á þessu er auðvitað
sá, að i þessu finheitatali er tal-
að um „ástasögur” eða „glæpa-
sögur” rétt eins og efnisþráður
bóka skipti riiestu máli i dómum
manna um finheit. Dostoéfski
sagði að skáldsagnahöfundur
hefði engan einkarétt á þvi að
vera leiðinlegur. Hann býr til
heilmikla morðgátu i
Karamazofbræðrum: hver drap
karlskrattann hann Fjodor?
Allar helstu skáldsögur hans
eru „glæpasögur”, en auðvitað
eiga þær ekki nema litið sam-
eiginlegt við fjöldaframleiðslu á
morðgátum i okkar samtið.
Góðar og vondar
bækur
Þráinn vill setja undir fekann
með þvi að segja, að auðvitað
detti honum ekki i hug að mót-
mæla þvi að „góðar” bækur séu
betri en „vondar”, hann vilji
aðeins andmæla þvi að „bók-

menntagreinum” sé gert mis-
hátt undir höfði. Vandinn er
hinsvegar sá, að hann lætur þá
undir höfuð leggjast að segja
hvaðhannávið með,,góðar” og
„vondar” bækur. Dálitið billeg-
ar vangaveltur um snobbana
sem eiga aö telja ljóöabók finni
en ástarsögu#skyggja á það, aö
það sem mestu skiptir, er að til
eru „ástarsögur” eins og
Viktoria og Litbrigði jarðar og
aðrar, einnig „ástarsögur”,
sem afþreyingarmeistarar láta
renna frá sér á vel smurðum
færiböndum draumaiðnaðanns.
Hafi Þráinn hinsvegar ætlaðsér
að vikja að þeim vanda sem
fylgir þvi, að ákveðinn hluti
nýrra fagurbókmennta er blátt
áfram erfiður.litt aðgengilegur
öllum þorra manna, þá hefur
honum láðst að setja það dæmi
upp á skýran hátt. Hann er
kannski að ýja að þvi i dæminu
um þá sem eiga að telja „þráð-
lausar sögur finni en sögur með
þræði”. Ekki veit ég hvar hann
hefur fundið fólk sem stundar
svo einkennilegar samanburð.
„Þráðlausar” sögur eru auðvit-
að hvorki finni né ófinni en aðr-
ar; En það er áreiðanlega mjög
hæpin alþýðuvinátta að likja
þeim sem hafa einnig smekk
fyrir þeim tilraunaskáldsögum,
sem hér er ýjað að, við ^átvögl
og kringilvamba i Rómaborg
fornu”. Það er vondur „sósial-
ismi” að likja saman ofáti yfir-
stéttar i þrælariki og viðurkenn-
ingu fámenns hóps lesenda á
þvi,að bókmenntir eru margt —
meðal annars tilrauna-
starfsemi.
Eða vill Þráinn ætla, að það sé
skaðvænlegt hagsmunum
alþýðu að nokkur hópur manna
(mestanpart vinstrisinnar sjálf-
sagt) hefur gaman af að fylgjast
með þvi, hvernig t.d. Guðbergur
Bergsson fer að þvi að gefa
söguþræðinum á kjaftinn?
Leiðarar i timariti
I sama hefti Timaritsins birt-
ist „ádrepa” eftir Þröst Ólafs-
son framkvæmdastjóra Máls
og menningar. Þessi grein er
með vissum hætti nýmæli i
þessu timariti og þvi rétt að
nema staðar við hana.
Vegna stöðu Þrastar er erfitt
að lita á grein hans öðruvisi en
einskonar pólitiskan leiðara i
timaritinu.
Nú nafa slikir leiðarar verið
skrifaðir áður. En svolangt sem
ég man hefur helsta sameigin-
legt einkenni þeirra verið það,
að þeir fjalla um sjálfstæðismál
(einkum hermálið og Nató) og
menningarpólitik á grundvelli
samstöðu, sameiginlegra við-
horfa fleiri en þeirra sem fylgja
einum flokki, t.d. Sósialista-
flokki eða Alþýðubandalagi.
„Samstjórn
stéttanna”
Þrösturer hinsvegar að fjalla
um hugsanlegt stjórnarsam-
starf flokka að loknum kosning-
Þráinn Bertelsson: Hér er verift
að fullyrða aft allar bókmennta-
greinar séu jafnréttháar....
Þröstur Ólafsson: Samstjórn
stéttanna væru stórpólitisk tift-
indi.
Vésteinn Lúðviksson: Enga trú
hefi ég á þvi, að sá þrjóski
Þröstur yfirgefi Ijónagryfjuna.
um. Hannkemur að sönnu ekki
fram sem leiðarahöfundur i
flokksblaöi. En hann veltir upp
þrem möguleikum og telur sýni-
lega einn vænlegastan: þann að
mynda „nýja samstjórn stétt-
anna”, eins konar „nýja og
breytta nýsköpunarstjórn”, þar
sem Sjálfstæðisflokkur og
Alþýðubandalag „koma einkum
við sögu”. Það sýnist skárra en
að „verkalýðsstéttin” kjósi að
„standa utanvið allarstjórnir”.
Og þvi er slegið föstu að „sú
uppskrift sem notuð var við
myndun tveggja vinstri stjórna,
hefur gengið sér til húðar”.
Þar með er i einskonar leið-
ara TMM i raun farið að mæla
með ákveðnu pólitisku vali til-
tekins flokks, Alþýðubandalags
— og þá er einmitt helst bent á
þann kost sem að likindum mun
sæta mestri andstöðu i röðum
þess flokks.
Ég er ekki ritskoðunarhneigð-
ur, en ég held þetta sé skref i
ranga átt. Þröstur er að viðra
sin persónulegu viðhorf til þess-
ara mála og gerir það að sönnu
með varúð — en hann kemst
ekki hjá þvi aö mál hans verði
túlkað á þann veg, að hann sé að
flytja einhvern Alþýðubanda-
Jagsboðskap inn i 'Bimarit Máls
og menningar. Timinn hefur
þegar hent þessa grein á lofti
með slikri túlkun og visar til
þess að Þröstur sé einn af „for-
sprökkum” flokksins.
Hver er ekki hvað?
Þetta mál kallast með sér-
stæðum hætti á við aðra
„ádrepu” sem birt er við hlið *
greinar Þrastar. Þar fer Vé-
steinn Lúðviksson hörðum orð-
um um skipulag Máls og menn-
ingar og svo tengsl Alþýðu-
bandalagsins við Mál og menn-
ingu, sem Vésteinn telur hin
vafasömustu. Hann heldur þvi
fram m.a., að „hatursmenn”
Þrastar Óláfssonar i Alþýðu-
bandalaginu hafi reynt sitt
besta til að tæta hann i sig, bola
honum burt úr framkvæmda-
stjórastarfi hjá Máli og menn-
ingu.
Kenning Vésteins er ennfrem-
ur sú, að Alþýðubandalagið sé á
hraðri leið til hægri og eins og i
pottinn er búið sé óhjákvæmi-
legt að það dragi Mál og menn-
ingu með sér „niður i fenið”.
Vésteinn tengir þetta mál að
sönnu ekki beint við persónu
Þrastar. En vegna þess hve
margt er óljóst i þessum mál-
flutningi hljóta flestir að ætla,
að vinstrigarpurinn Vésteinn
Lúðviksson sé að taka upp
hanskann fyrir Þröst i nafni
þess, að framkvæmdastjórinn
sé einskonar bólvirki vinstri-
mennsku gegn hinni hrapallegu
hægriþróun flokksins og bók-
menntafélagsins. En siðan
kemur Þröstur sjálfur með sina
grein og sýnist helst hafa hug-
annvið „samstjórnstéttann” —
en hún þýðir á máli róttæklinga
að „vera á hraðri leið inn i borg-
araskapinn” (Vésteinn)
Hér bætist það við, að þegar
Þröstur var ráðinn fram-
kvæmdastjóri ráku borgarleg
blöð upp allstórt kvein: Þeir
túlkuðu málið á þann veg, að nú
væru flokkseigendur Alþýðu-
bandalagsins að senda agent
sinn inn i Mál og menningu til að
gera félagið endanlega að
flokksfyrirtæki og bola á brott
fulltrúa mennta og viðsýni, Sig-
fúsi Daðasyni.
Boðið upp í
túlkunardans
Þvi geta nú hafist fjörugar
túlkanir að nýju á atburðum i
Máli og menningu. Möguleik-
arnir eru óteljandi, en útkoman
fer að sjálfsögðu eftir þeim sem
túlkar: þeirsem vilja fá það út,
að Alþýðubandalagið sé ,,á leið
inn i borgaraskapinn” munu að
sjálfsögðu finna það sem þeir
leita að, alveg eins og hinir sem
vilja telja flokkinn eða þá bók-
menntafélagið undirlagt þröng-
um linukommavillum munu
finna sin rök fyrir þvi.
Það er hinsvegar rétt sem
kemur fram hjá Vésteini á öðr-
um stað i greininni, að enda þótt
Mál og menning hafi verið tengt
hinni sósialisku hreyfingu, þá
hefur félagið ekki verið flokks-
fyrirtæki. En fyrri liður þessar-
ar staðhæfingarþýðirm.a. að ef
menn i Máli og menningu deila
um fjármálastjórn, útgáfu-
stefnu eða þá hæfni starfe-
manna, þá eru það að miklum
hlut sósialistar sem deila. Það
er hinsvegar fjarstæða að ætla
sér að draga af svo augljósri
staðreynd langsóttar ályktanir
um stefnu og þróun Alþýðu-
bandalagsins sem flokks.
Það ætti samanburður á
greinum Vésteins og Þrastar að
leiða i ljós.
Arni Bergmann
sunnudagspistill
eftir ARNA BERGMANN