Þjóðviljinn - 11.06.1978, Blaðsíða 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 11. júnl 1978
LANDHELGISMÁLIÐ
SVAVAR GESTSSON:
ÞJÓÐIN BAR SIGURORÐ
AF NATO-VINUM
i Morgunblaöinu og Timanum
hefur aö undanförnu mátt lesa
skrýtna texta um landhelgismál-
ið. Framsóknarflokkurinn þakk-
ar sér 200 milna landhelgina
vegna þess að flokkurinn hafi
verið i öllum þeim rikisstjórnum
sem hafa fært út landhelgismörk-
in. Framsóknarflokkurinn
gieymir hins vegar að láta þess
getið hversu erfiðlega hefur
gengið að vinna með honum að
útfærslu iandheiginnar, sérstak-
lega i 12 milur og siðar i 50 milur.
Sú saga verður ekki rakin ýltar-
lega hér.
1958
1972
1972 kom enn að þvi að færa út
landhelgina. I þetta sinn var
Framsóknarflokkurinn vissulega
i rikisstjórn ásamt Alþýöubanda-
laginu og Samtökum frjáls-
lyndra. Enn er Lúðvik Jósepsson
sjávarútvegsráðherra. Alþýðu-
bandalagið hafði fyrst allra
flokka flutt tillögu um það i sér-
stakri landhelgisnefnd þingflokk-
anna að landhelgin yrði færð út i
50 sjómilur á ákveönum degi. 50
sjómflur voru ekki valdar sem
viðmiðun af neinu handahófi,
heldur vegna þess að 99% af
þorskafla tslendinga veiðast inn-
an 50 milnanna. Framsóknar-
flokkurinn drattaðist með til út-
færslu i 50 milur, en þá dró til
átaka við Breta og Vestur-Þjóö-
verja og Atlantshafsbandalagið.
Þorskastrlð hófst, Nató-herskip
send á tslandsmið og lif islenskra
sjómanna var f stórfelldri hættu á
miðunum umhverfis landið. Við-
ræöur viö Breta sigldu í strand,
en i október 1973 er draugagang-
urinn frá NATO orðinn svo
magnaður i stjórnarráðinu að
ólafur Jóhannesson þáverandi
forsætisráðherra leitar leiða til
hannesson hefur yfirleitt ekki
verið staðinn að óheiðarleika i
stjórnmálabaráttunni, hann
reynir alla jafna heldur en hitt að
bregða yfir sig skikkju dreng-
skapar og heilinda. En þessi ferð
hans til London og framkoma
hans við samstarfsflokka sina i
rikisstjórn var eitthvert lúaleg-
asta bragð sem um getur I sliku
samstarfi. Ekki vegna þess ein-
vörðungu hvernig samningarnir
voru,heldur ekki sist vegna þess
sem hann hafði lofað áður og
svikið.
munum bölvun. Morgunblaðið
reyndi að gera útfærsluna i 50
milur tortryggilega, hélt þvi til
dæmis fram að afli Breta heföi
heldur vaxið en minnkað eftir að
landhelgin var f$srð út! Borgar-
stjórinn I Reykjavik, Geir Hali-
grímsson, gerði sér einkaerindi
til Grimsby til þess að grafa und-
an málstað Islands i landhelgis-
málinu, aðallega með þvi að gera
Lúðvik Jósepsson sjávarútvegs-
ráðherra tortryggilegan. Þegar
eitt ár var liöiö frá útfærslu land-
helginnar komst leiðarahöfundur
Aðeins skal minnt á,
að 1958 þegar landhelgin var
færð (út i 12 milur, var hér
rikisstjórn Framsóknarflokksins,
Alþýöubandalagsins og Alþýðu-
flokksins. Lúðvik Jósepsson var
sjávarútvegsráðherra i þeirri
rikisstjórn. Hann beitti sér fast
fyrir þvi að landhelgin yrði færð
út i 12 milur; hinir stjórnarflokk-
arnir voru hikandi.
Utanrikisráðherra vinstri-
stjórnarinnar, Guðmundur I.
Guðmundsson bar þau boð i
breska sendiráöiö aö Lúðvik
þyrði ekki i bráðina að færa land-
helgina út. Breski sendiherrann
þáverandi segir frá þvi i endur-
minningum sinum að það hafi
orðið Bretum mikil vonbrigði
þegar yfirlýsingar Guðmundar I.
Guðmundssonar reyndust vera
hrein og bein markleysa; Lúðvik
undirritaði reglugerð um útfærslu
landhelginnar i 12 sjómilur.
Framsóknarflokkurinn hafði hins
vegar hótað þvi að reka Lúðvik úr
rikisstjórninni ef hann undirritaöi
reglugerðina. En einhugur
þjóöarinnar var á bak við stefnu
Alþýðubandalagsins i landhelgis-
málinu og þess vegna þoröu milli-
flokkarnir ekki annað en að dratt-
ast með. Þessi var nú reisnin vfir
Framsókn i landhelgismálinu
1958: Framsóknarflokkurinn vildi
taka tiiliti til hgsmuna Atlants-
hafsbandaiagsins sem aftur
gætti hagsmuna Breta i land-
helgisdeilunni. En það kom fyrir
ekki vegna þess aö þjóðin stóð
einhuga á bak við stefnumótun
Aiþýðubandalagsins i landhelg-
ismálinu.
Það er riiikill misskilning-
ur, að 50 sjómílna landholgin
sé mál dagsins í dag eins og
kommúnistar halda fram, 50
sjómílna landhelgi á engan
hljómgrunn. Sú tala er aldrei
þess að bliðka hernaðarbanda-
lagið. Seint I október eöa snemma
i nóvember sendi hann sérstakan
einkaerindreka sinn til London til
þess að hafa tal af Edward Heath
þáverandi forsætisráöherra
Breta. Einkaerindrekinn þekkti
Heath persónulega, var I Fram-
sóknarflokknum og um leið i þeim
armi flokksins sem helst vildi
sundra vinstristjórninni. Erind-
rekinn undirbjó ferö ólafs til Lon-
don sem var farin snemma i
nóvember. Tilgangur fararinnar
var sá, að sögn Olafs Jóhannes-
sonar inni I rikisstjórninni og á
blaðamannafundum, að hann færi
utan tii þess aö kanna hvort
hugsanlega væri grundvöllur fyr-
ir því að hef ja viðræður við Breta,
hvort þeir væru reiðubúnir til
þess að draga herskip sin úr land-
helginni og þar meb að viöur-
kenna lögsögurétt Islendinga.
Ölafur lagði áherslu á það áður en
hann fór út að hann væri að hef ja
könnunarviðræður. En þegar
hann kom til London i teboðið hjú
Heath i Downingstræti 10 þá dró
Ölafur upp tilbúiö uppkast að
samningi sem Bretar féllust þeg-
ar á. Uppkastið reyndist siðan
vera úrslitakostir af hálfu Breta.
Einkaerindreki ólafs hafði þá áð-
ur undirbúið ferð hans með þess-
um hætti og hafði I umboði ólafs
farið utan til samninga . við
Breta. Það er rétt að leggja
áherslu á það að Ólafur Jó-
Kosnlngahandbókiii
fyrir Alþingiskosningarnar kemur út eftir
helgina. Bókabúðir, flokkslistar og aðrir
aðilar, sem vilja panta bókina, þurfa að
gera það á mánudaginn eða sem fyrst i
sima 8 12 90.
Aðeins sent skuldlausum viðskiptavinum.
Bókaútgáfan Fjölvis.
Þarna lét Framsóknarforing-
inn undan kröfum Atlantshafs-
bandalagsins rétt eins og haföi
gerst 1958 þegar forsætisráðherra
Framsóknar hótaði að biðjast
lausnar fyrir sjávarútvegsráð-
herrann.
Þannig er saga Framsóknar-
flokksins i landhelgismálinu
ákaflega gloppótt. öheilindin og
óheiðarleikinn gagnvart sam-
starfsflokknum er aðaleinkennið.
„50 mílna
landhelgin á
engan
hljómgrunn”
Þátt Sjálfstæðisflokksins i land-
helgismálinu þarf ekki að ræða i
löngu máli. Hann var beinlinis
andvigur útfærslunni i 12 milur
og gerði allt sem hann gat til þess
að grafa undan samtökum lands-
manna. Þegar hann komst til
valda ásamt Alþýöuflokknum ’69
varö það eitt fyrsta verkið að
gera nauðungarsamningana við
Breta og Vestur-Þjóðverja 1961.
Samkvæmt þessum samningi af-
söluðu Islendinar sér réttinum til
frekari útfærslu landhelginnar i
hendur útlendinga — þ.e. Breta
og Vestur-Þjóbverja. Þessi
samningur er einhver hrikaleg-
asti afsalasamningur landsrétt-
inda sem geröur hefur verið hér á
landi. Þaö sem bjargaði málun-
um var þaö að báðir þáverandi
stjórnarandstööuflokkar lýstu þvi
yfir að þeir hefðu nauðungar-
samninginn að engu ef þeir kæm-
ust I stjórnaraðstöðu — og það
varö. Éf Sjálfstæðisflokkurinn
heföi ráðið ferðinni áfram hefðu
landhelgismörkin ekki verið færö
út úr 12 milum fyrr en Bretar og
Vestur-Þjóöverjar voru tilbúnir
til aö samþykkja slikt og það gat i
fyrsta lagi gerst 1. janúar 1977
er Efnahagsbandalagslöndin
færðu landhelgismörk sin i 200
sjómilur.
Þegar Alþýðubandalagið beitti
sér fyrir útfærslunni I 50 sjómilur
var Sjálfstæöisflokkurinn á móti
þvi. Hann gerði allt sem hann gat
tii þess að gera islenskum hags-
»>
Morgunbiaðsins svo að orði — 1.
september 1973: ,,Það er mikill
misskiiningur að 50 milna land-
helgin sé mái dagsins i dag, eins
og kommúnistar halda fram, 50
milna landhelgin á engan hljóm-
grunn.”l leiðara Morgunblaðsins
29. mai 1973 hafði verið um það
talaö að NATO væri mikilvæg-
ara en landhelgismálið.og þannig
mætti endalaust tina upp dæmin
um framkomu Sjálfstæöisflokks-
ins þegar tslendingar áttu i ör-
lagarikustu átökum siðari tima.
Saga Morgunblaösins og Sjálf-
stæðisflokksins i sambandi við
þessi átök veröur vonandi rituö
fyrr en seinna; sú saga gæti oröið
kennslubók um óþjóölega afstöðu
á úrslitastundum.
Upphaf stjómar-
samstarfsins
Þegar Olafur Jóhannesson kom
með úrslitakostina frá Heath i
byrjun nóvember 1973 lýsti
Morgunblaðiö þvi þegar i stað yf-
ir aö Olafur gæti treyst á stuöning
Sjálfstæðisflokksins. Hið sama
gerði Alþýðuflokkurinn. Þar meö
lá fyrir að Framsóknarflokkurinn
ætlaði að knýja samningana i
gegn með stuðningi viðreisnar-
flokkanna. Sjálfstæöisflokkurinn
ætlaði þannig að rifa rfkisstjórn-
ina á hol; mynda rikisstjórn með
Framsóknarflokknum án kosn-
inga. Þannig hófst samstarf
Framsóknar og ihaldsins sem
siöan leiddi til myndunar núver-
andi rikisstjórnar — það voru
með öðrum oröi afskipti Atlants-
hafsbandalagsins og Breta sem
lögðu grundvöllinn að hjónabandi
þessara tveggja flokka. Það er
einkar vel við hæfi.
Þegar Sjálfstæðisflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn voru
komnir saman I rikisstjórn var
þaö eitt fyrsta verk ráðherranna
að lýsa þvi yfir að Islendingar
gætu ekki variö landhelgina.Þess
vegna yrði aö semja við Breta og
Vestur-Þjóöverja. Uppkast var
gertað samningi viö Vestur-Þjóö-
verja sem gerði ráö fyrir 57 tog-
urum á veiðum i islensku land-
helginni — þjóðin hafnaði þessu
samkomulagsuppkasti með víð-
tækum mótmælaaögerðum. Svo
mikla áherslu lagði ríkisstjórnin-
in þó á aö semja við útlendinga að
hún samdi við Breta I Osló — fyrir
milligöngu Atlantshafsbanda-
lagsins — um veiöar I landhelg-
inni allt til 1. desember 1976 — en
mánuði siöar tóku Bretar sér 200
milna landhelgi. Þaö er þvi
endaleysa að tala um „sig-
ur” á sambandi við Oslóarsam-
komulagið.
„Siðlaus
ævintýrapólitík
Hlutur Alþýðuflokksins i land-
helgismálinu er þvi miður ljótur:
Hann sat á svikráðum við út-
færsluna i 12 milur þó að hann
væri innan rikisstjórnar. Hann
var andvigur útfærslunni i 50 mil-
ur, kallaði hana „siðlausa ævin-
týrapólitik”. Hann stóð að samn-
ingunum 1961 sem gerðu ráð fyrir
aö Islendingar mættu aldrei færa
landhelgina úr 12 sjómilum.
200 mílurnar
vorið 1974
Þess verður aö geta aö frum-
varpiö um heimild til útfærslu
landhelginnar i 200 sjómilur var
samþykkt 13. april 1974 og sam-
kvæmt þeim lögum var lýst yfir
útfærslu i 200 sjómilur frá 15.
október 1975. Það er nauösynlegt
að taka það einnig fram að út-
færsla landhelginnar I 50 milur
haföi ekki aðeins úrslitaáhrif á
möguleika Islendinga til þess aö
friða fiskistofna sem voru I stór-
felldri hættu vegna vaxandi
ágangs erlendra fiskveiðiþjóða
heldur ber einnig að gera sér
grein fyrir þvi að útfærslan i 50
milur hafði mjög veruleg áhrif á
alþjóðlega þróun hafréttarmála.
Otfærslan i 50 milur auðveldaði
þvi útfærsluna I 200 milur, ekki
aðeins við Island, heldur einnig
hvarvetna annars staðar.
Þjóðin vann
sigurinn
Niðurstaðan af þessum hug-
leiðingum verður þvi þessi: Allir
þeir'flokkar sem á sinum tima
voru andvigir útfærslunni á land-
helgi Islands eftir að tslendingar
losnuðu undan danska svinakjöts-
samningnum vilja nú eigna sér
árangurinn. Þeir um það — en
þjóðin má ekki gleyma þvi ab það
var hún sem vann sigur ú úrtölu-
mönnunum með þvi að styrkja og
styðja stefnu Alþýðubandalagsins
i landhelgismúHnu. Þrfflokkarnir
voru allir bundnlr af hagsmunum
NATO, þeir voru alllr þeirrar
skoðunar að „NATO væri mikil-
vægara en landhelgismálið”, þeir
voru reiðubúnir til þess að fórna
islenskum hagsmunum á altari
hernaðarbandalagsins. Sjálfshól
NATO-flokkanna nú er þvi aðeins
aumkunarverð tilraun til þess að
kasta ryki í augu kjósenda. Stað-
reyndir málsins liggja fyrir. Þær
geta allir réttsýnir menn kynnt
sér. Alþýðubandalagið óttast ekki
þeirra mat.
Ræktunarstefna
í stað rányrkju
Nú, þegar landhelgin er að
verða að fullu friðuð fyrir erlend-
um veiöiskipum, ber að marka
skýra stefnu um það hvernig ú að
nýta landhelgina. 1 þeim efnum
ber að fara með gát: þar verður
skynsemi og framtiöarheill að
ráöa en ekki sérhagsmunirnir. Nú
þarf að skapa þjóðareiningu um
heildarstefnu til nýtingar lands-
ins og landhelginnar, ræktunar-
stefnu i stað rányrkju. Sú þjóðar-
eining þarf að risa af engu minni
þrótti en i landhelgismálinu forð-
um tið. Sú eining næst þó aöeins et
félagsleg sjónarmiö eru lögð til
grundvallar.