Þjóðviljinn - 11.06.1978, Blaðsíða 14

14 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 11. júni 1978
helgarviðtalið
, ,Maðurinn
vilja auðæfi náttúrunnar. Tortim-
ing þjóðflokka, sem búa i náttúru-
legu umhverfi sinu, er þema sem
sifellt skýtur upp kollinum i bók-
um Mowats. Sjálfur er hann mað-
ur, sem forðast stórborgarþys og
„þróað” umhverfi, hann býr stór-
an hluta árs á Nová Scotia, f jarri
öllum mennta- og menningar-
svæðum,
— Ég hef engan áhuga á hinum
tæknivædda manni. Eða þeim,
sem hefur komið sér áfram i llf-
inu, hagnast, orðið rikur eða guð
veit hvað. Ég hef áhuga á manni
hins óvinveitta umhverfis. The
man of adversity. Manninum sem
hefur sigrast á hinni hrjóstrugu
náttúru. Ég hef áhuga á að at-'
huga hvers konar maður það er.
Þess vegna hef ég dvalist meðal
eskimóa, og skrifað um þá. Ég
hef búið meðal fiskimanna Ný-
fundnalands i 7 ár, i litlu af-
skekktu fiskiþorpi. Allt eru þetta
menn hins óhagstæöa umhverfis.
— Þú hefur einnig skrifaö mik-
ið um vikinga Græniands?
— Sögulegur áhugi minn á nor-
rænum vlkingum, sem bjuggu á
Grænlandi, vaknaði þegar gamall
vinur minn, sem er fornleifafræð-
ingur, benti mér á gamlar rústir á
Ungava-skaga, sem liggur milli
Hudson-sunds og Davissunds.
Þessar rústir eru örugglega göm-
ul hibýli grænlenskra vikinga frá
13. og 14. öld. Þarna mátti sjá
griöarstóran Þórshamar, 3 til 4
metra á hæð, einnig eru þarna
steinrústir langskála, rúm 100 fet
að lengd. Þessar tóftir vöktu á-
huga minn á Norðurlöndum. Um
þetta leyti var ég að skrifa sögu
Nýfundnalands, sem ég er sann-
færður um aö hafi veriö Vinland,
eða hluti Vlnlands. Ég varð svo
gagntekinn af rústunum, norræn-
um mönnum Grænlands, Islands
og Noregs, að bókin um sögu Ný-
fundnalands breyttist I sögu Vest-
ur-vikinga, þ.e. þeir.ra norrænu
mannasem sóttu vestur á bóginn
'og námu land á Grænlandi og N-
Kanada.
— Þú litur á Islendingasögurn-
ar sem fræðiiega ábyggilegar?
— Já, sumar. T.d. eru lýsingar
á siglingaleiðum afar nákvæmar.
Ég er sjálfur gamall sjóari, og
þegar ég las Islendingasögurnar
-fa^ájp /few'&t'
dýr meðal dýra”
Ungava-skaga, uppgötvaöi fyrr-
néfndur kunningi minn fullkomið
steinþorp, sem hann taldi vera
.byggt af norrænum mönnum á
Grænlandi. Húsin voru ferhyrnt,
og standa i röð, steinlagður vegur
liggur i gegnum þorpið og rústir
af steinbrú yfir litla tjörn standa
enn, og þarna er meira aö segja
kirkja eða hof, sem minnir mjög á
kirkjurústir á Suðureyjum fyrir
utan strendur Skotlands. Þetta
þorp var sannarlega ekki byggt af
eskimóum.
— Telur þú, að þarna hafi verið
búið allt árið?
— Nei, sennilega ekki, heldur
hafa norrænir menn notað hibýlin
um ákveðinn veiðitlma, t.d. I ár
eða svo. Siöan sneru þeir aftur til
Grænlands. Þessari niðurstöðu
komst fornleifafræðingurinn að,
eftir nákvæma athugun á staðn-
um. Ég komstað sömu niðurstöðu
eftir að hafa lesið tslendingasög-
urnar, þ.e.a.s. að norrænir menn
á Grænlandi sóttu vestur á leið til
frekari fæðuöflunar og veiöa.
Þegar bók min kom út um þetta
efni, skrifaði kunningi minn til
min: „Hefur þú verið að stelast I
bréfin min?”
Aftur hlátur. Mowat tekur pip-
una úr munnirium og heldur á-
fram:
— Ég svaraði br$fi hans og við
ákváðum að fara og skoða staðinn
saman. Þá varö ég endanlega
sannfærður um ferðir norrænna
mann^ i vesturveg frá Græn-
landi. Skoðun min á þróun nor-
rænna manna á Grænlandi er hins
vegar sú, að eftir að hluti þeirra
flutti til GodthSb; sem liggur tals-
vert noröarlega, hafi þeir mætt
Thule-eskimóum að norðan, og
Rætt við
kanadíska
rithöfundinn
FARLEY
MOWAT
smám saman lært lifsbjörg af
þeim. Þetta þýöir að^ þeir hafi
hætt landbúnaði og snúíð sér I æ
rikari mæli að fiskveiðum.
— Hver er þln skoðun á hvarfi
norrænna manna á Grænlandi?
— Enginn hefur getað svarað
þvi fullkomlega. En ég tel, að
svarið sé ofureinfalt. Eftirlifend-
ur norrænna manna blöndúðust
frumbyggjunum, þ.e.a.s. eski-
móunum. Ég trúi ekki á neinar
ævintýrakenningar, eins og að
eskimóarnir hafi útrýmt þeim,
eða sjóræningjar tekið þá hönd-
um og flutt úr landi. Það verður
að taka tillit til hins langa tima
þessa þróunartimabils. Vilhjálm-
ur Stefánsson rakst á ljóshærða
eskimóa á öðrum áratug tuttug-
ustu aldarinnar. Þá hlóu allir að
honum og sögðu hann vera geð-
veikan íslending, sem reyndi að
sanna að Islenskir vikingar hefðu
farið um alla Norður-Ameriku.
— Ef þú ættir að taka saman
hugmyndir þinar um vestur-vik-
ing norrænna manna, hverjar
væru þær i stuttu máli?
— Ég held, að öll þróunin hafi
verið eðlileg. 011 þróun er nátt-
úruleg eöa eðlileg. Ég trúi ekki á
stórslysakenningar, heimsóknir
frá fjarlægum plánetum, eða
ihlutan guðlegra vera. Þetta var
eðlileg þróun, þegar utanaðkom-
andi evrópsk eða norræn menning
blandast menningu „vanþróaðri”
frumbyggja, leystist upp og
hvarf. Þessir norrænu menn
voru einangraðir frá fyrri heima-
löndum sinum, þeir lifðu við
erfiðari aðstæður, þurftu að
breyta högum sinum og háttum
og gerðust smám saman þeir
sömu og frumbyggjarnir.
— Þú ert sagður marxisti. Not-
ar þú marxiskar kenningar i
bókum þinum?
— Já, en aldrei beint. Mér leið-
ast predikanir. Fyrir fimm árum
skrifaði ég bók, sem kannski væri
hægt að kalla marxiska. Hún
hét „Whale for the killing”
(„Hvalur til dráps”) og fjallar
um stóra langreyði, sem komst
inn á stórt lón, sem lá við litið
fiskiþorp, þar sem ég dvaldi.
Þetta var kýr og hún var kálffull.
Hún komst inn á flóði, eltandi
sildartorfu, en komst ekki út aft-
ur. Henni leið þó vel þarna, lóniö
var nógu stórt og næg áta. Þeir
fyrstu sem uppgötvuðu skepnuna
voru gamlir fiskimenn staðarins,
sem þarna höfðu búiö alla ævi.
Þeir geröu henni ekkert mein.
Hins vegar voru þarna tveir tugir
ungra manna, sem höfðu verið i
atvinnu á meginlandinu, kynnst
menningunni og komið aftur meö
nýjar hugmyndir um tilveruna.
Þessir menn náðu i alla tiltæka
riffla og skotfæri og eyddu heilli
viku i að skjóta á dýrið. Þegar ég
komst á snoöir um þetta, höfðu
þeir skotið á hana minnst þrjú-
fjögur þúsund skotum. Hvalurinn
var ennþá lifandi og ég hélt, að
hún mundi lifa þetta af. Nú
>

/992
klofnaði þorpið i tvennt. Annars
vegar ungu mennirnir, sem vildu
halda áfram að freta á skepnuna,
og hins vegar gömlu mennirnir og
ég, sem vildum binda enda á nið-
ingsháttinn.
Að lokum dó skepnan úr blóð-
eitrun frá skotunum. Ég skrifaði
bók um þettan atburð, bók, sem
var ekki full af bræði, heldur
sorg. I engum bóka minna held ég
að það komi jafn skýrt fram, að
maðurinn er dýr meðal dýra, og
samvinna og samstaða sé eini
möguleiki mannkynsins, vilji það
lifa af. Samtimis er skilningur á
samlifi okkar við önnur dýr lifs-
nauðsynlegur. Þið verðið meira
að segja að reyna að skilja vini
ykkar á Keflavikurflugvelli, bæt-
ir hann við og hlær.
— Hefur þú einhverja skýringu
á hrottaskap mannskepnunnar?
— Hrottaskapur er umbreyting
eðlishvata. Meðvitaður hrotta-
skapur er ófinnanlegur meðal
annarra dýrategunda. Maðurinn
er eina skepnan sem hefur getaö
tamið sér meðvitaðan hrotta-
skap. Hvers vegna getum við
þetta? Þetta er löng saga, og
þarna fléttast saman allar hvatir
villtrar dýrategundar. Hin villta
dýrategund, sem við eitt sinn vor-
um. Það er búið að temja okkur,
beina okkur út á rangar brautir,
leiða okkur afvega frá þvi um-
hverfi sem við upphaflega byggð-
um okkur. Eðlishvatir mannsins,
sem hafa ekki lengur neitt gildi,
eru leystar úr læðingi I rangar
áttir. Drápshvötin, t.d. er einfald-
lega hvöt hverrar skepnu til fæðu-
öflunar. Þar sem við drepum ekki
lengur i þessu skyni, þessi aðgerð
erekki lengur eðlileg aðgerð, leit-
ar eðlishvötin, sem ennþá er til
staðar, útrásar á annan hátt. Við
stofnum til styrjalda, fremjum
blóöuga glæpi, drepum dýr til
skemmtunar (sportveiðar).
Mesta vandamál mannsins er
einmitt þessi afbrigðileiki eðlis-
hvatanna, hin afskræmda eðlis-
hvöt. _IM
Farley Mowater meðal þekktustu rithöfunda Kanada.
Út eftir hann hafa komið 24 bækur og hann hefur verið
þýddUr á 34 tungumál. Hann hefur skrifað mestmegnis
„huglægar vísindabækur" eins og hann kemst sjálf ur að
orði. Eða eins og hann útskýrír nánar: ,,Það að láta stað-
reyndirnar aldrei blandast sannleikanum". Hann hefur
fengist við gerð barnabóka, en aldrei ritað skáldsögu.
„Þó halda margir fræðimenn því fram, að fræðibækur
mínar séu skáldsögur", segir hann og hlær.
Teikning og texti: Ingólfur
Mowat er af skoskum ættum.
Hann hefur einnig skoskan hreim,
segist borða haggis og býður
blaðamanni upp á ósvikirin skota.
Svo skýrir hann nánar frá skrif-
um sinum.
— Ég hef skrifað mest um
Noröurheimskautið, en einnig um
hafiö og sjómenn, um striðið: ég
hef skrifað um allt milli himins og
jarðar nema um kynlifið. Astæð-
an fyrir þvi er sú, að þegar ég var
ungur og var að byrja að skrifa,
sagði roskinn rithöfundur við
mig: „Það ?r mjög auðvelt að
skrifa um kynlif og hægt er að ná
miklum iáma i þeim skrifum.
En farðu að ráðum minum, skrif-
aðu ekki um það, svo framarlega
sem þú getur framkvæmt það”.
Hlátur. Mowat virðist vera einn
þeirra manna, sem hefur stöðug-
an kimnisglampa i augunum.
Hann tjáir mér að enn hafi hann
ekki verið þýddur á Islensku, en
það sé i bigerð. Bók sú fjallar um
Noröur-Kanada og hvernig lffs-
skilyrðum ibúa ér ógnað vegna
umsvifa stórra fyrirtækja og fjöl-
þjóðlegra auðhringa, sem „nýta”
Margeirsson.
með hugarfari sjómannsins, stóö-
ust öll smáatriði. Það hefði verið
hægðarleikur að fylgja þessum
siglingaleiðum, sem þar eru gefn-
ar upp. Ég las allar gömlu íslend-
ingasögurnar og einnig sumar
fornaldarsögur, sem af mörgum
eru álitnar eins konar skáldsögur.
En jafnvel þær innihéldu staðar-
lýsingar, sem reyndust mér
gagnmerkar. 1 þessu sambandi
vil ég nefna sögu Örvar-Odds.
Þar er lýst stað fyrir vestan
Grænland, sem siðar hefur verið
talin goðsögn ein. Þessi staðar-
lýsing kemur heim og saman i
smáatriðum við fyrrnefndan stað
á Ungava-skaganum. Breskur
njósnaflugmaður hefði ekki getað
gefið betri lýsingu. Allar lýsingar
á ölduhæö, veðurfari og umhverfi
standast fullkomlega. En þetta
stendur i bók, sem er álitin skáld-
saga, og sagnfræðingar og forn-
leifafræðingar lita ekki við. Þetta
er ekki eini staðurinn. Fjölmarg-
ar rústir, allt frá noröanveröu
Davissundi að Ungava-skaga,
benda á ákveöna siglingaleið. A
einum stað, við Pain-vatnið á