Þjóðviljinn - 02.08.1978, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 2. ágiíst 1978
Miövikudagur 2. ágúst 1978 tÞJÓÐVILJINN — 11 SIÐA
Þar er dætraeign
betri en sona
Rætt við Arinbjörn Jóhannsson, þjóð-
fræðinema, um land og fólk í Gana
menri, sögöust ekki vilja neinn
sósialisma og héldu þvi fram aö
herforingjarnir væru vinstrisinn-
aöir. Aörir sögöust vilja
sósialisma og sögöu herforingj-
ana of hægrisinnaöa.
Kakóinu smyglað úr
landi
— Kakó er langhelsta útflutn
ingsvara" Gana, er ekki svo?
— Jú. Verslunin meö kakóiö og
útflutningurinn á þvi er þjóönýtt,
en gjaldeyririnn fyrir þaö fer lik-
lega aöallega i vopn handa hern-
um. Aö minnsta kosti eru innflutt-
ar vörur svo til ófáanlegar, nema
þá á svörtum markaöi. Þar aö
auki þrifst spillingin svo að engu
tali tekur. Kráareigendur fá til
dæmis ekki bjór frá rikinu nema
með þvi að borga fyrir hann
þrefalt verö, og fara tveir þriöju
hlutar verðsins þá i þaö aö múta
einhverjum embættismanni. Og
hvaö kakóiö snertir, þá borgar
stjórnin bændum miklu lægra
verö fyrir þaö en gert er i grann-
rikjunum. Enda er miklu af þvi
kakói, sem framleitt er i Gana,
smyglað út fyrir landamærin, aö-
allega til Tógó. Hversu mikiö þaö
er af heildarframleiöslunni veit
ég ekki.
Svo að við vikjum aftur aö þjóö-
aratkvæöagreiöslunni, þá unnu
herforingjarnir hana naumlega.
Mér skilst að úrslitin hafi veriö .
ófölsuö, en á hitt ber aö lita aö
stjórnin fékk mest fylgi i noröur-
héruöunum, þar sem fátækt er
mest ogmenntunminnst. Þaövar
sagt aö næstum öllum ættarhöfö-
ingjum þar heföi veriö mútaö.
Svo hefur átt aö heita aö rit-
frelsi væri i landinu, en andstæö-
ingar stjórnarinnar voru of mátt-
lausir til þess aö koma nokkrum
áróðri á framfæri. Og ég heyröi
aö til stæöi aö skeröa ritfrelsiö.
Blendnir i trúnni
— Hvaö er aö segja um ætterni
og tungur landsmanna?
— Þeir eruaf mörgum þjóöum
og þjóöflokkum. Fjölmennastur
þeirra held ég aö sé Ashanti, sem
býr i miðju landi. Allmargir þjóö-
flokkar eru taldir til svokallaös
Akan-flokks, og ég held aö
Ashanti sé einn þeirra. Mál þess-
ara þjóðflokka eru innbyröis
skyld. Hér get ég skotið þvi inn i,
aö Acheampong er af
Ashanti-þjóðinni. Þessiþjóö haföi
um skeiö allöflugt riki og stóö
furöulengi upp i hárinu á Bretum,
var ekki fullkomlega sigruö af
þeim fyrr en 1907.
— Hverju trúa Ganamenn?
— Meirihlutinn er kristinn, að
nafninu til aö minnsta kosti.
Múhameöstrúarmenn eru miklu
færri ogflestir i noröurhlutanum.
En gömlu trúarbrögðin, þau er
landsmenn höföu fyrir innreiö
kristninnar, eru enn i hávegum
höfð og hafa samlagast henni.
Kristnir Ganamenn skiptast á
milli allra mögulegra trúflokka
og safnaða. Þar eru angllkanar,
öldungakirkjumenn, kapólikkar,
meþódistar, vottar Jehóva.
Acheampong er kaþólikki.
Afrisku áhrifin i kristninni virö-
astsækja I sig veöriö; þannig hafa
þeir nú innlenda tónlist í kirkjun-
um i staöinn fyrir innflutta
sálma. Og þeir eru mjög trúaöir.
Aðeins dætur geta
viðhaldið ættinni
Hjá Ashanti-mönnum er þaö
"siöur aö tvær jaröarfarir fara
Fyrir nokkrum dögum kom þaö
i fréttum aö stjórnarskipti heföu
oröiö í Vestur-Afrikurlkinu Gana.
Hershöf öingja aö nafni
Acheampong, sem þar hefur ráö-
iörikjum siöan 1972, var vikiö frá
völdum en viö tók annar hers-
höföingi, Akuffo aö nafni. Akuffo
þessi lét veröa sitt fyrsta verk eft-
ir aö hann tók viö aö láta lausa
nokkra stjórnmálamenn, sem
fyrirrennari hans haföi fangelsa
látiö, sem er út af fyrir sig gott
verk og gæti verið fyrirboði betri
tiöar i landi þessu.
Gana er talsvert meira en
helmingi stærraen Island aö flat-
armáli og ibúar iikiega rúmar niu
miljónir. Vestan aö landinu liggur
Filabeinsströnd, noröan aö
Efra-Volta og austan aö Tógó.
Þessi lönd eru öll fyrrverandi
franskar nýlendur og hafa
frönsku sem opinbert mál, en
Gana var hinsvegar undir yfir-
ráöum Breta og opinbera máliö
þar er enska. Evrópumenn komu
snemma viö strendur landsins,
rdstu sér þar virki og fluttu út
þræla til Ameriku.Framanaf voru
Danir og Hollendingar þar einna
athafnasamastir og enn má finna
I landinu minjar um itök þeirra;
þannig fyrirfinnast sv.artir Gana-
menn sem heita aldönskum nöfn-
um. En snemma á 19. öld ýttu
Bretar Dönum og Hollendingum
til hliðar þarna á ströndinni og
lögðu hana undir sig sjálfa. Fikr-
uöu þeir sig síöan smámsaman
inn i' landiö, en náöu þvi þó ekki
öilu undir sig fyrr en eftir s.l.
aldamót. Þeir nefndu þessa ný-
lendu sýna Gullströnd, eftir
strandlengjunni, enda þótt mest-
ur hluti landsins sé langt frá sjó.
Afriskt
fordæmi
prófessors frá skólanum til
Afrikulands þessa. Þjóöviljinn
náöi tali af Arinbirni og spuröi
hann nokkurra spurninga um
kynni hans af frumskógalandi
þessu, sem um skeiö tilheyrði aö
nokkru leyti sama riki og Island.
Hjá Ashantiþjóð
— Viö fórum til Gana 5. mars
og komum aftur 25. april, sagði
Arinbjörn. — A þessum tima
dvöldumst viö hingaö og þangaö i
landinu viö athuganir á ýmsum
menningarlegumfyrirbærum. Ég
kynnti mér sérstaklega fjöl-
Hann var búinn aö lofa aö sleppa
völdunum i júni 1979 og fá þau i
hendur borgaralegri stjórn. En
marga grunaði aö einhver mis-
brestur yröi á þvi. Þjóöar-
atkvæðagreiðsla fór fram 28.
mars, og var þá kosiö um þaö,
hvort leyft skyldi kerfi margra
stjórnmálaflokka eöa sett á stofn
stjórn, er samanstæöi af fulltrú-
um allra stétta. Herforingja-
stjórnin mælti meö þvi aö siöar-
nefndi kosturinn yröi tekinn, og
andstæðingar þeirra áttu þess
engan kost aö reka áróöur fyrir
sinum sjónarmiöum. útvarp,
— Hverjir stjórnuöu á undan
Acheampong?
— Busia hét sá, er stóö fyrir
þeirri stjórn, sem mér skildist aö
heföi veriö fremur hægrisinnuö.
Hún var eingöngu skipuö borg-
aralegum ráöherrum. Gusia
geröi þá vitleysuaö reka úr landi
nánast alla útlendinga, nema
helst þá, sem voru i fjölskyldu-
tengslum við Ganamenn. Þá
hurfú úr landi margir kaupmenn
frá Líbanon og fleiri menn
erlendir, kaupsýslumenn,
menntamenn og fleiri, og talsvert
fjármagn tapaðist úr landinu viö
Þorp i miðju landi, þökin bárujárn, veggir steypa eöa leir.
1957 varö Ganasjálfstættriki, á
undan flestum öörum nýlendum
Evrópurikjanna i Afriku, og
skapaöist þannig fordæmi, sem
aörir álfubúar fylgdu siöan.
Forustu i sjálfstæöisbaráttu
Ganamanna haföi Kv/ame
Nkrumah, litrikur og kraftmikiil
persónuleiki, sem á þeim árum
varáhversmannsvörum, þótt nú
sé hann flestum gleymdur. Hon-
um var steypt af stóli 1966, og
voru þar foringjar úr her og lög-
reglu að verki.
Nú viU svo tíi aö fyrr á árinu
dvaldist um skeiö i Gana ungur
Islendingur, Arinbjöm Jóhanns-
son, sem stundar þjóöfræðinám
viö háskólann i Köln i Vest-
ur-Þýskalandi. Hann var meö i
námsferö 14 stúdenta og
1 skylduuppbyggingu Ashantíþjóö-
arinnar, enda byggist samfélag
þess fólks mjög mikið á skyld-
leikasamböndum.
— Nú hafa nýlega oröiö stjórn-
arskiptii landinu. Varðstu var við
aö eitthvaö svoleiðis stæöi til?
— Ég er ekkert hissa á að svo
skyldi fara. Meöan ég var þarna
var mikiö vandræöaástand á
mörgum sviöum. Vöruskortur
óskaplegur og haröur gjaldeyrir,
dollarartildæmis,eöa mörk,seld-
ur á sexfalt eöa jafnvel áttfalt
hærra veröi á svörtum markaði
en opinbera bankagengiö sagöi til
um. MikU og vaxandi óánægja
var meö stjórn Acheampongs.
sjónvarp og blöðin, sem eru raun-
ar ekki nema tvö I landinu er ein-
hverja útbreiðslu hafa, voru öll á
bandi herforingjanna, og stjórn-
arandstæöingar ýmist i fangelsi
eða útlegö. Enda höföu herfor-
ingjarnir sigur i þjóöaratkvæöa-
greiðslunni.
Óvinsæl stjórn
— Voru margir pólitfskir fang-
ar í landinu i tiö Acheampongs?
— Einhverjir, en um fjöldann
veit ég ekki meö vissu. Ég geri þó
ráð fyrir að þeir séu ekki nærri
eins margir og sumsstaöar i Suö-
ur-Ameriku.
þetta. Þetta varö til þessað land-
iö missti bæöi hæfa menn og f jár-
magn. En nú er samt að heyra á
mönnum aö Busia sé oröinn mjög
vinsæll. Hann dvelst nú i
Englandi.
Um her f or ing ja s t j órn
Acheampongs var mér sagt, aö
herforingjarnir heföu enga þekk-
ingu til aö stjórna og engan áhuga
á-neinu nema þvi aö hygla eigin
stuðningsmönnum. Hersjúkra-
húsin kváðu til dæmis vera einu
sjúkrahús landsins, sem hafa ein-
hver tæki. Annars bar fólki i
mörgu ekki saman um stjórnina,
þótt flestir virtust vera á móti
henni. Sumir, til dæmis kaup-
Tvær starfsstúlkur hótelsins, sem Arinbjörn og félagar hans bjuggu á I Accra.
fram viö dauöa hvers manns.
Fyrst fer fram jaröarför á venju-
lega kristna visu, en siöan önnur
samkvæmt fornum siö lands-
manna. Þá er hinn mesti gleð-
skapur, og er tilgangurinn meö
þvi aö sjá til þess aö sá látni
skemmti sér svo vel, aö öruggt sé
aö hann komi aftur, aö líkindum
þá í afkomendunum, þótt ég sé
þeim málum ekki nógu kunnugur
til aö fullyröa neitt um þaö.
Samkvæmt siöum Ashanti og
fleiri Akan-þjóðflokka eru menn,
sem eiga sama fööurinn, ekki
blóöskyldir, en hafa sama and-
ann. Blóöiö erfist um móöurina,
og kann aö vera aö þar sé átt viö
likamlega eiginleika yfirleitt.
Ashanti leggja þvi enn meira upp
úr þvi að eignast dætur en syni,
vegna þess aö aöeins þær geta
viöhaldið ættinni. Synirnir geta
ekki aukiö ættina, þvi aö börn
þeirra teljast ekki til hennar.
Bræöur hafa meiri skyldur viö
börn systra sinna heldur en feöur
barnanna hafa. Þessu fylgir aö
kona, sem ekki á bróður, er ekki
mjög vel sett. Börn erfa móöur-
bræöur sína. Þetta er mæöra-
veldi, þó hvergi nærri algert.
Ættarhöfðingjar
mikilsvirtir
— Haldast þessar venjur, þrátt
fyrir nýja tima?
— Hjá Ashanti hafa þær haldist
vel, enda voru þeir tiltölulega
skamman tima undir erlendum
yfirráöum. Viö ströndina eru
gömlusiöirnir miklu meira úr sér
gengnir. /
Ættarhöföingjar Ashanti njóta
til dæmis enn mikillar virðingar.
Beint póhtiskt vald hafa þeir
ekki, en mikil áhrif. Þegar stjórn-
in þarf aö koma einhver jum boö-
skap til fólksins, notar hún ættar-
höfbingjana sem milliliö. Þeir
áetja niður deilur og eru jafn-
framt einskonar prestar, annast
fórnfæringar.
Viö komum á ftind ættar-
höföingja þess svæðis, sem ég
dvaldist á, en hann haföi undir sér
átta lægra setta höföingja. Hann
talaði viö okkur i gegnum túlk, og
virtist þá ekki mæla neitt nema 1
visum og frösum. En á eftir
komum við heim til hans, og þá
talaði hann viö okkur á reiprenn-
andi ensku, enda kom i ljós að
hann haföi menntast i lögfræöi i
Englandi. Hann starfaöi nú sem
lögfræðingur i borg á ströndinni,
en kom öðru hvoru inn i land til
þess að gegna skyldum ættar-
höfðingja.
tegundirnar eru kasava og jams,
hvorttveggja rótarávextir svip-
aöir kartöflum, en meira tréni i
þeim, suðubananar, grænir
bananar stórir, sem veröur aö
sjóöa tii þess aö þeir séu ætir, og
mais. Úti i þorpunum sjást varla
innfluttar vörur eöa kjöt.
— Hvar dvaldist þd aöallega I
landinu?
— I ashantisku þorpi meö um
2500 ibúum. Þar er skólamiöstöð
og sjúkrahús, og hafa nokkrir
þorpsbúa atvinnu þar. Hinir
rækta sömu matjurtirnar og allir
aörir og eitthvaö af kakói.
Vatnsburður
úr læk
Ekki virtust mér ibúar þorps-
ins, sem heitir Agogo, ýkja frám-
takssamir. Ekkert vatn er i
þorpinu, og er allt vatn sótt i læk
um tuttugu minútna gang frá.
Kvenfólkið ber vatniö 1 fötum á
höföinu og fer i þetta mikill timi,
þar eö margar fjölskyldur eiga
ekki nema eina vatnsfötu. Þarna
er sjúkrahús og skóli, sem Sviss-
lendingar byggöu, en stjórnin
hefur nú yfirtekið. A þessum
byggingum eru bárujárnsþök,
eins og flestum öörum úti I þorp-
unum. Svisslendingarnir gerðu
brunna undir húsunum, og fengu
meö þvi nóg vatn, sem rann ofan
af þökunum þegar rigndi. En
aðrir hafa ekki farið að fordæmi
Svisslendinganna, og skyldi
maöur þó ætla aö til þess þyrfti
heldur litla fyrirhöfn.
Vegggir húsanna eru yfirleitt
úr steypu eða leir, en þökin báru-
járn. Þaö haföi ekki fengist um
langt skeiö, svo aö i þorpinu voru
mörghús, sem byggö höföu veriö
Vegur nálægt Voltavatni, þar sem Nkrumah réöst I miklar virkjunarframkvæmdir.
upp aö ööru leyti en þvi, að þakiö
vantaði á þau. Aöur notuöu lands-
menn þök úr pálmablööum, en
svo er að heyra á þeim að þeir
hafi nú gleymt aö gera þök úr
svoleiöis efni. En kannski er þaö
af þvi að þeir liti á sig sem svo
mikla nútimamenn aö þeir geti
ekki veriö þekktir fyrir aö þekja
hús sin meö pálmablöðum.
Leystir út með
messuvini
Mér skildist, aö bagalegur
skortur væri á mönnum meö
verkmenntun; að það hafi verið
lögð einhliöa áhersla á aö skóla
menn I bóklegum fræðum. Og
tæknimenntunin missir stundum
marks, þótt hún sé fáanleg. I
kennaraskólanum i Agogo voru til
dæmis rafmagnseldavélar, sem
fólki var kennt á, en ég sá þær
hvergi annarsstaðar þar i landi. I
iðnskólum vill þaö llka brenna
við aö kennt sé á tæki, sem ekki
eru annarsstaöar fáanleg.
Þróunarhjálpin utan frá hefur
sumpartveriö á þessa lund og þvi
ekki nýst alltof vel. Það hefur
gleymst aö þróa fram þaö, sem
landsmenn kunnuáöur. Ég heyrði
að i noröurhlutanum væru Þjóö-
verjar farnir aö kenna mönnum
aö gelda uxa og ala þá upp til aö
hafa fyrir plóg.Þaö fannst mér vel i
til fundið og hyggileg aöstoö j
miðaö viö aöstæöur.
— Hvernig likaöi þér viö |
fólkið?
— Það er sérstaklega hjálpfúst
og alúölegt. Einu sinni heimsótt-
um viö prest I smáþorpi einu.
Hann skammaöi stjórnina eins og
fleiri og nefndi til dæmis um
ástandið aö hann gæti ekki með
nokkru móti fengiö rafhlöður i
útvarpsviðtækið sitt. Viö gáfum
honum þá rafhlööur úr segul-
bandstæki, sem viö vorum meö.
Hann vildi endilega gefa okkur
eitthvaö i staðinn, en var i vand-
ræðum meö að finna eitthvað til
þess. En aðlokum brá hann sér út
i kirkju, kom aftur meö hálfflösku
af messuvini og gaf okkur.
Litið um
véltækni
Menn eru þarna þrifnir og
snyrtilegir. Mér þótti þaö furöu-
legt að sjá á kvöldin i Accra,
þegar menn komu út úr örgustu
hreysum i stifpressuðum buxum
og aö öllu leyti smekklega til-
hafðir.
— Er ekki heitt?
— Jú, hitinn er óþægilegur, 35
stigi' skugga. Og mikill raki. Þaö
þýöir ekki aö hengja blaut föt upp
inni, þvi aö þá fúlna þau, þorna
ekki.Landiöermikiö vaxiöskógi.
Véltækni er þarna varla til.aö
ég held, og menn mega kallast
góöir ef þeir eiga haka. Aburöur
er vart fáanlegur, þvi aö bæöi
hafa menn fátt húsdýra og enga
áburðarverksmiöju. Járnbrautir
eru milli þriggja stærstu borg-
anna, en lestirnar fara svo hægt
að það liggur viö aö gangandi
maöur hafi viö þeim, enda eld-
gamlar. Menn feröast einkum um
landiö I rútum, en þær eru svo
fáar að þaö er slegist um aö kom-
ast i þær.
Ástandiö var öllu betra á
timum Englendinga, aö minnsta
kostí hvað framkvæmdum viö-
vék. Stjórn Nkrumah var einnig
framtakssöm, til dæmis lét hún
byggja nýja hafnarborg. Hins-
vegar eyddi Nkrumah of miklu i
vissar framkvæmdir, sem ekki
gáfu að sama skapi mikiö i aöra
höndog spilling jókstundir stjórn
hans eftir aö hann gerðist ein-
ráöur og bannaöi stjórnmála-
flokka.
Hvaö utanrikismálin snertir er
Gana óháö, stendur ekki nær einu
stórveldinu en ööru. Þeir eru
nokkuö stoltir af þvi og benda til
samanburöar á grannrikin, sem
eru nokkuö svo háö Frakklandi.
dþ
Einhæfur kostur
Enska er opinbera máliö, allt
menntaö fólk talar hana og á
henni er kennt i skólum ásamt
landsmálinu á hverjum staö.
Bændur og eldra fólk kann yfirleitt
enga ensku. Skólaskyldan er
fimm eöa sex ár, en kennarar
þykjast góöir ef börnin eru læs
þegar skólaskyldunni lýkur. Þaö
stafar af ýmsu. Margt er I bekk,
oft um 50, foreldrarnir eru yfir-
leitt ólæsir, krakkarnir fá bækur
til aö nota i skólanum, en mega
ekki taka þær með sér heim. Þar
aö auki er misbrestur á þvi aö
allir fari i skóla, þrátt fyrir
skylduna.
— Hefur fólkiö nóg aö boröa?
— Úti i sveitunum hafa menn
nógan mat, en einhæfan. I borg-
unum, til dæmis höfuðborginni
Accra, vantar eitthvað á aö allir
hafi nóg aö boröa. Helstu fæöu-
1 Adcra eftir hálftima regn. Þaö rignir oft I Gana og mikiö i einu.