Þjóðviljinn - 24.02.1979, Síða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 24. febrúar 1979
Það ber til um þessar
mundir, að nokkur vatns-
skortur er hjá Vatnsveitu
Reykjavíkur. Þeir sem búa
á láglendi borgarinnar
verða fæstir varir við
vatnsleysið, en í mörgum
hverfum, eins og t.d. í
Breiðholti, fá menn
óþyrmilega að kenna á því.
Undanfarin ár hefur þetta
hent annað slagið og virðist
ekki þykja mikil tiðindi.
Vatnsveitustjórinn hefur
að vanda upplýst blöðin um
það óvenjuslæma árferði,
sem hrjáir vatnsvinnslu-
svæði borgarinnar og veld-
ur þessum venjulega
vatnsskorti. Núna hefur
reyndar verið vakinn upp
nýr draugur til að skýra
þessi vandræði og heitir sá
jarðborinn Jötunn. Jötunn
þessi gerir eins og naut
tröllskessunnar í sögunni
af Búkollu: Hann svelgir í
sig vatn Reykvikinga og
mígur því á jarðhitann f
Laugardal.
viö suma þætti borverksins og aö
jafnaöi er vatnsnotkun hans
miklu minni. Vatnsskortur Vatn-
sveitunnar er þvi ekki jaröborn-
um Jötni aö kenna og vatnsveitu-
stjóri heföi mátt halda sig viö
gömlu þuluna um þurrka og frost.
Hvað á
vatnsveita
að þola mikinn
þurk?
Litum nú lika betur á þann
gamla uppvakning, aö vatns-
skorturinn sé eölileg afleiöing
óvenju mikilla þurrka undanfar-
in ár. Hér á linuritinu er sýnd árs-
úrkoma i Reykjavfk siöustu 50 ár-
in, þ.e. 1929—’78. Þar sést, aö úr-
koma i Reykjavik siöustu tvö ár,
1977—’78, er um 20% undir meöal-
tali siöustu 50 ára. Þessi 50 ár er
1977 fimmta þurrasta áriö og 1978
þaö tiunda þurrasta. Svona
þurrkaára mætti þá vænta á 10
ára og 5 ára fresti aö jafnaöi.
Vatnsveitustjóri hefur reyndar
lagt áherslu á, aö þessi tvö ár
saman séu orsök vandræöanna.
Freyr Þórarinsson:
Vatns-
skortur
í Reykjavík
Holræsið í
Laugardal
Litum aöeins á þaö reiknings-
dæmi, sem nýlega var haft til
visindalegrar sönnunar á þessari
tröilasögu: „Jötunn notar tvö
þúsund tonn af vatni á sólarhring.
Fjögurra manna fjölskylda i ibúö
notar 300 litra á sólarhring. Jöt-
unn gieypir þvi jafn mikiö vatn og
6600 meöalibúöir”. Hver maöur
sér aö Vatnsveitunni er vorkunn
aö þurfa aö ala þennan óseöjandi
þurs i Laugardalnum. En biöum
viö: Hver fjölskyldumeölimur i
fyrrnefndri fjölskyldu notar þá
aöeins 75 litra af köldu vatni á
sólarhring. Þaö leyfir honum aö
velja rnilli þess aö sturta 5 sinn-
um úr klósettinu á dag eöa blanda
einu sinni i vel heitt baö. Þetta
kallar maöur nú nægjusaman
meöal-Jón. Staöreyndin er, aö
vlsitölumaöurinn notar þessa 300
lítra f jölskyldunnar á dag I
heimilisþarfir, og sennilega gott
betur. Auk heimilanna nota aörir
vinnustaöir og ýmiskonar iönaöur
mikiö vatn, sem venjulega er
deilt niöur á ibúana, þegar reikn-
uö er visitala vatnsnotkunar. Sé
þannig allri vatnsnotkun á veitu-
svæöinu deilt niöur á ibúana, er
neyslan á nef örugglega yfir hálft
tonn á sólarhring (nákvæmar töl-
ur liggja ekki á lausu). Ef gert er
ráö fyrir 6—700 litrum af köldu
vatni á mann á sólarhring, þá
tekur Jötunn til sin vatn eins og
u.þ.b. 3000 visitölumenn; þaö eru
nú öll ósköpin. Auk þess notar
Jötunn svona mikiö vatn aöeins
vatnsöflunarinnar fara hinsvegar
Linuritiö sýnir, aö úrkoman árin
1960—'61 og árin 1965—’66 var
ekki meiri en úrkoman siöustu
tvö ár og auk þess var meöalúr-
koma fjögurra samfelldra ára,
1949—52, minni en meöalúrkoma
1977—’78. Af þessu veröur tæpast
dregin önnur ályktun en sú, aö
þurrkaárin 1977—78 séu hvorki
óvænt né einstök. Vatnsskortur-
inn stafar einfaldlega af þvi, aö
rekstraröryggi Vatnsveitunnar er
harla litiö.
Skipulagning
vatnsvinnslu
Til þess aö reka vatnsvinnslu-
svæöi meö fullu öryggi, geta unn-
iönóg vatn viö allar fyrirsjáanleg
ar aöstæöur án þess aö ganga um
of á vatnsforöann eöa skaöa
vinnslusvæöiö, er nauösynlegt aö
beita þekkingu i grunnvatnsfræöi.
Þessi fræöigrein er þriskipt I
jaröfræöi, vatnafræöi og straum-
fræöi. Jaröfræöin fjallar um gerö
og útbreiöslu þeirra jarölaga,
sem eru vatnsgeymar og vatns-.
Ieiöarar og vinnslan beinist aö;
vatnafræöin fjallar um irennsli
vatns i þessi vatnsgæfu jarölög og
vatnafar á vinnslusvæöinu og
straumfræöin lýsir rennslishátt-
um vatnsins. Séu jaröfræöileg
gerö og vatnafar svæöis nógu vel
þekkt, gerir straumfræöin kleift
aö meta áhrif mismikillar vatns-
vinnslu á mismunandi stööum,
spá fyrir um áhrif þurrka og flóöa
og gefur visbendingar um hversu
mikla vinnslu svæöiö þolir.
Grunnvatnsfræöin er ekki göm-
ul fræöigrein. Grundvöllur nú-
tima vatnafræöi er þriggja alda
gamall og aöeins rúm öld er siöan
straumfræöin hóf göngu sina. A
árunum fyrir seinni heimsstyrj-
öldina voru þó allar helstu hug-
myndir grunnvatnsfræöinnar
fullmótaöar og visindalegur
Rannsóknir á
vinnslusvæði
Vatnsveitunnar
Hvernig háttar nú til um grunn-
vatnsfræöilega þekkingu á
vinnslusvæöi Vatnsveitu Reykja-
geröar til aö styrkja og fylla
þessa mynd. Takmarkaöar upp-
lýsingar viröast þvi liggja fyrir
um hvaöa jarömyndanir þaö eru,
sem aöallega stjórna grunnvatns-
rennslinu, þ.e. um svokallaöa
veita (vatnsgeng jarölög) og
stemma (þétt lög). Örkomumæl-
ar eru á svæöinu og nokkrir
rekstur á vatnsveitum var þá
þegar algengur. Stórkostleg bylt-
ing hefur siöan oröiö meö tilkomu
stæröfræöilegra tölvulikana af
vatnsvinnslusvæöum. Viö sæmi-
lega hagstæö skilyröi gera slik
tölvulikön áætianir um rekstur og
aukna eöa breytta vinnslu mjög
öruggar. Þá er auövitaö nauösyn-
legt aö þekkja nógu vel jarö- og
vatnafræöilegar aöstæöur og gefa
sér nokkur ár til aö bæta likaniö i
ljósi fenginnar reynslu.
vikur? Aöur en reynt er aö lýsa
þvi, veröur aö taka fram, aö upp-
lýsingar um þaö er ekki auövelt
aö fá, og þaö sem kann aö vera
missagt hér, veröur þvi aö skrif-
ast á kostnaö Vatnsveitunnar aö
hluta til. Jaröfræöikort af yfir-
boröslögum, sprungum og mis-
gengjum er til af svæöinu og ein-
hver þekking á hraunastaflanum
hefur fengist úr borunum. Litlar
eöa engar aörar rannsóknir en
jaröfræöileg skoöun hafa veriö
vatnshæöarsiritar lika, en þeir
munu ekki vera jafndreiföir um
svæöiö. Rennsli i helstu ám er
mælt á siritum. Engar samfelldar
mælingar munu vera geröar á þvi
vatnsmagni, sem dælt er af
vinnslusvæöinu eöa úr einstökum
holum og brunnum. Litiö er vitaö
magnlægt um grunnvatnsrennsli
á svæöinu.
Af framangreindu viröist þvi,
sem meö töluveröu átaki I sirit-
andi mælingum á vatnafræöiþátt-