Þjóðviljinn - 03.03.1979, Blaðsíða 11

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 3, mars 1979
Laugardagur 3. mars 1979 ÞJÖÐVILJINN — SIÐA 11
Alþjóða gjaldeyrissjóðurirai (IMF) er i dag valda-
mesta fjölþjóðastofnun i heiminum, ef öflugustu
hernaðarbandalögin tvö
eru undanskilin.
Helstu lánastofnanir á
Vesturlöndum neita jafnvel
að lána þeim rikjum, sem
ekki fylgja „ráðleggingum”
Sjóðsins.
Heildarskuld íslands hjá IMF
er nú um eða yfir 20 millj-
arðar króna.
Forsætisráðherra staðfestir
að hvorki óbreyttir borgarar
né alþingismenn fái að vita
hver séu skilyrði, tilmæli eða
kvaðir sem IMF setur fyrir
lánum sinum (til Islands).
Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn
er óvinur vinnandi stétta i
heiminum.
Efnahagsstefnan sem Sjóð-
urinn „mæiir með” stuðlar
viða að afnámi grundvallar
mannréttinda.
Alþjóða gjaldeyris-
sjóðurínn (eða IMF, þ.e.
Internationál Monetary
Fund), er í dag valdamesta
fjölþjóðastofnun iheimin-
um, ef öf lugustu hernaðar-
bandalögin tvö eru undan-
skilin. Vald IMF liggur
ekki í persónugervingu
hagfræðinga, lögfræðinga
eða jafnvel stjórnenda
þess. Og ekki heldur í auð-
æfum Sjóðsins, sem eru nú
hvorki meira né minna en
47 miljarðir SDR (um 60
miljarðar dollara). Vald
Sjóðsins liggur fyrst og
fremst í óskrifuðu umboði,
sem lánamarkaðir á
Vesturlöndum veita honum
til að stýra og hafa eftirlit
með fjármálum einstakra j
rikja. Helstu lánastofnanir |
Elías
Davíðsson
kerfisfræðingur
á Vesturlöndum jafnt stór-
bankar sem fjölþjóða
lánasjóðir draga úr lánum
eða neita jafnvel að lána
þeim ríkjum, sem vilja
ekki fylgja „ráðlegg-
ingum" eða „skipunum"
Sjóðsins.
Hér á landi hefur veriö undar-
lega hljótt um eðli og hlutverk
IMF, þótt Island hafi gerst aöili
aö Sjóönum þegar áriö 1945 og
haft náin samskipti viö hann i
mörg ár. Sérfræðingar IMF koma
reglulega til landsins til „við-
ræöna viö stjórnvöld, ráöherra,
fulltrúa Seölabankans og Þjóö-
hagsstofnunar um efnahags- og
fjárhagsmál”, eins og þaö er orö-
aö (Mbl. 12.11.78). Meö fréttum af
ofangr. tagi er nokkurn veginn
upptalin sú vitneskja, sem þjóö-
inni er látin i té um samskipti
Islands viö IMF. Aö ööru leyti eru
þau hulin ábreiöu sérfræöiþekk-
ingar og trúnaöar. Þaö er þvi
engin furöa, aö fáir stjórnmála-
menn hafi gefiö máli þessu ein-
hvern gaum. Aukin vitneskja um
samskipti Islands viö Sjóöinn
myndi þó vafalaust fræöa
margan stjórnmálamann um
efnahagsstefnu Islenska sam-
félagsins á liönum 30 árum. Eftir-
farandi greinargerö er þvi ætlaö
aö skýra frá eöli IMF og lýsa
þeim áhrifum, sem afskipti
Sjóösins hafa á fullveldi þjóörikja
og velferö almennings.
IMF — valdastofnun ríkra
þjóða
IMF var stofnaöur áriö 1945 aö
frumkvæöi Bandarikjanna og i
samræmi viö útþensluviöleitni
bandarisks fjármagns eftir
heimsstyrjöldina siöari. Mark-
miömeöstofnun IMF var, eins og
segir I stofnskránni, aö „auöveida
vöxt og viögang alþjóöaviö-
skipta” og ennfremur „stuöla aö
afnámi takmarkana á notkun
gjaldeyris, sem hindra vöxt al-
þjóöaviöskipta”.
Fjárhagsleg skipan IMF er all-
flókin. Ég mun þvf ekki fjalla um
hana nema aö því marki sem þarf
til aö skýra megintilgang Sjóös-
ins. Eignir IMF myndast af
nokkrum fjármagnsstraumum er
berast þangaö aöallega úr þrem
áttum: 1 fyrsta lagi hlutafjár-
framlög — kvóta — aöildarrikja I
formi gulls og eigin myntar (um
80% af eignum Sjóösins) ; I ööru
Framkvæmd IMF-stefnunnar i lýðræðisrikjum
leiðir til þess að þau sökkva dýpra og dýpra i skulda-
gildru Sjóðsins og fjölþj. fjármálastofnana.
lagi lán sem oliuriki hafa veitt
IMF svo aö hann geti endurlánaö
meö hagkvæmum kjörum (um
16%) ; I þriöja lagi lán sem tiu
öflugustu auövaldsrikin (TIu-
rikja hópurinn svonefndi) og
Sviss hafa veitt og veita IMF viö
og viö, til þess aö IMF styrki
samheldni þeirra gagnvart
fátækari þjóöum (um4%).
Valdahlutföll innan IMF ráöast
af hlutafjárframlögum aöildar-
rikjanna. Þaö gefur aö skilja aö
fjársterk riki ráöi yfir Sjóönum
og reyni aö beita honum I eigin
þágu. A upphafsárum Sjóösins
réöu Bandaríkin algerlega stefnu
IMF; þá voru helstu ákvaröanir
varöandi lánastefnu IMF háöar
samþykki fjármálaráöuneytisins
i Washington. En nú veröa
Bandarikin aö ráöfæra sig viö
fáein auöug riki til viöbótar —
helstu GAB-rikin — þegar þau
hyggjast treysta hagsmuni sina
og hins alþjóðlega fjármála-
heims.
Til samans ræöur Tiu-rikja
hópurinn (Bandarlkin, Belgla,
Bretland, Frakkland, Holland,
ltalfa, Japan, Kanada, Svlþjóö og
V-Þýskaland) yfir rúml. 56% af
atkvæöamagni I Sjóönum, á
meöan afgangurinn er I höndum
hinna aöildarrlkjanna, hundraö
tuttugu og sjö aö tölu, miöaö viö
Samskipti íslands við IMF eru hulin
ábreiðu sérfræðiþekkingar og trúnaðar.
I hvers þágu
starfar Alþjóða-
gjaldeyrís-
sjóðurinn?
lok ársins 1978. Þessi valdahlut-
föll þýöa t.d. aö fulltrúar 610 milj.
saddra Ibúa ofangr. 10 rikja geta
beitt fyrir sig og slna rúmum
helming atkvæöa I stjórn IMF á
meöan fulltrúar 630 milj. svangra
Indverja I Sjóönum veröa aö
sætta sig viö að tefla fram 2,9%
.atkvæöa til að vernda hagsmuni
sina En þótt yfirráö Bandarlkj-
anna innan IMF séu ekki lengur
alger, hafa Bandartkin enn ein
sér neitunarvald I stjórn IMF,
þegarum meiriháttar ákvaröanir
er aö ræöa. Bandarikin geta meö
þessum móti komiö I veg fyrir
grundvallarbreytingar á skipan
og stefnu IMF, t.d. I átt aö auknu
réttlæti og lýöræöi.
Aðild að IMF skerðir full-
veldi aðildarríkja
Sú þjóö, sem lætur aögang aö
gjaldeyri lúta lögum framboös og
eftirspurnar, er aö afsala sér einu
mikilvægasta stjórntæki til aö
viöhalda greiöslujöfnuöi viö út-
lönd og fullveldi slnu. Þaö sem
iönaöur er litt þróaöur og fábrot-
inn, þ.e. I rikjum sem flytja aöal-
lega út óunnar vörur og hráefni,
leiöir hömlulaus gjaldeyrisversl-
un iöulega til gjaldeyrisskorts,
m.a. vegna vægis innflutningsins
I þjóöarbúskapnum og vegna
valdaaöstöðu innflutningsaöilja.
Stoinskrá IMF, sem aöildarrtki
Sjóösins veröa aö undirrita,
skeröir fullveldi þeirra einmitt á
sviöi gjaldeyrismála. Kvaöir sem
stofnskráin setur stjórnvöldum
aöildarrlkja fækka verulega val-
kostum þeirra varöandi stjórnun
efnahagsmála þjóöa sinna.
Samkvæmt XIV grein stofn-
skráinnar eru aöildarrikin skuld-
bundin til aö setja engar frekari
hömlur á notkun gjaldeyris en
fyrir eru viö undirritun þessarar
greinar. Skv. IV grein skuldbinda
aöildarrlkin sig til aö ræöa árlega
viö fulltrúa Sjóösins um mögu-
leikana til að aflétta eftirstööv-
um hugsanlegra gjaldeysistak-
márkana. Skv. VIII gr. skuld-
binda aðildarrikin sig til aö veita
Sjóönum ýtarlegar upplýsingar
um efnahagsmál sln, eftir nánara
samkomulagi viö Sjóöinn. Fleiri
ákvæöi en þau ofangreindu
skeröa fullveldi aöildarrlkja
IMF, t.d. kvaöir um gengisskrán-
ingu, en of langt mál yröi aö
greina frá þeim hér.
I mörgum seölabönkum, fjár-
málaráöuneytum og viöskipta-
ráöuneytum aöildarrlkjanna er
aö finna menn, sem dvalist hafa
um tlma hjá IMF I Washington
(eöa systurstofnun þess, alþjóöa-
bankanum) og virka i reynd sem
erindrekar viðkomandi stofnana I
slnu landi. Af ýmsum ástæöum,
sem of langt mál yröi aö rekja
hér, tileinka þessir menn sér við-
horf Sjóösins til efnahags- og
stjórnmála og telja sér skylt aö
beita sér fyrir þessum viöhorfum
innan stjórnsýslunnar. Þegar
þessi viðhorf leiöa þá til þess aö
sýna Sjóönum meiri hollustu en
til stjórnvalda sinna, þá er hætta
á ferðum. Þaö er t.a.m. óhjá-
kvæmilegt aö túlka opinbera yfir-
lýsingu Sigurgeirs Jónssonar,
aðstoöarseölabankastjóra, gegn
setningu sérstaks ferðamanna-
gjalds á liðnu ári, öðru visi en
sem áminningu frá erindreka
IMF til íslenskra stjórnvalda (sjá
Vísi 11.9.78).
Lánastefna IMF sem
drottnunartæki
Lokatakmark IMF er aö rifa
niöur allar hömlur á flutningi
fjármagns og vöru. Þaö er engin
tilviljun aö þetta skuli einnig vera
sú stefna sem starfsemi f jölþjóöa
auöhringja grundvallast á, enda
eru ráöandi aöilar I Sjóönum
(Tiu-rikja hópurinn), einmitt
heimaríki langflestu fjölþjóöa
auöhringja.
Freisi I gjaldeyrismálum hjá
óibnvæddum rikjum leiöir yfir-
Lokatakmark IMF er að rifa niður allar
hömlur á flutningi fjármagns og vöru
milli rikja.
leitt til gjaldeyriserfiðleika, þ.e.
til greiöslu- eöa/og viðskiptahalla
gagnvart útlöndum. Stofnendur
IMF geröu sér grein fyrir þessum
afleiöingum af gjaldeyris- og viö-
skiptafrelsinu. Þess vegna uröu
þeir aö gera ráö fyrir myndun öfl-
ugra sjóöa á vegum IMF sem
Sjóöurinn gæti notað til aö veita
aöildarrikjum er þjást af
greiðsluhalla, skilyröisbundin
lán. Meö sllkum lánum er mein-
ingin aö koma I veg fyrir aö að-
ildarrlkin leysi gjaldeyriserfiö-
leika sína meö þvi aö setja gjald-
eyris- og viöskiptahömlur, sem
væru andstæðar hagsmunum ráö-
andi aðilja I Sjóönum.
Þegar aöildarriki neyöast til aö
taka greiöslujöfnunarlán hjá IMF
umfram þaö sem svarar til gull-
framlags þeirra, aukast kvaöir
Sjóösins frá þvl sem einföld aðild
gerir og veröa aö beinum afskipt-
um af innanrikismálum. Tilmæli
IMF til Isl. stjórnvalda I sam-
bandi við efnahagsaögerðir 1.
des. s.l. eru tilraun til sllkra af-
skipta. Skilyrði IMF ganga mis-
langt I sllkum afskiptum, allt eftir
umfangi og eöli lánanna. Yfirleitt
er ekkert látiö uppi um skilyrði
Sjóðsins, nema þegar þau ná
vissri „hörku” svo sem viö svo-
nefndar „stabilization’-áætlanir.
IMF hefur engar herdeildir til aö
þvlnga stjórnvöld aöildarrtkja til
/ H V E R S
þABU
S T A R F A R
A L\ pj 00 A GJALDEYRISSJOOURim
íhíh th^h
7
Bandaríkinhafa enn ein sér neitunarvald
i stjórn IMF.
leið völdu t.d. stjórnvöld Egypta-
lands og Perú er þau afnumdu
áriö 1977 niöurgreiöslur á mat-
vörum (aö undirlagi IMF) og
skutu á almenning sem mótmælti
þessum ráöstöfunum. Einnig I
Evrópu hefur IMF afhjúpaö sig
sem óvinur launafólks, t.d. I
Portúgal, Itallu og Bretalandi.
Dagblaöafréttir af viönámi þar-
lendra gegn IMF hafa hins vegar
veriö litaöar af viöhorfum Sjóös-
ins og fjármálaheimsins. Þess
vegna er þab nokkub almenn trú,
aö Sjóðurinn sé hlutlaus stofnun,
hluti af kerfi Sameinuöu þjóö-
anna, aö þar starfi réttsýnir og
vitrir hagfræöingar og að tilmæli
og kvaöir IMF séu e.t.v. bitur en
þörf lækning.
— aö vextir veröi hækkaöir
— aö gengiö veröi feilt
— aö niöurgreiösiur á nauösynja-
vörum veröi afnumdar
— aö rikisfyrirtæki veröi seld
einkaaöilum
— aö félagsleg þjónusta veröi
dregin saman
— aö verölagseftirlit veröi af-
numiö
— aö gjaldeyrishömlum veröi af-
létt
Til aö framfylgja sllkum til-
mælum svo aö þau beri árangur
(frá sjónarmiði IMF og aöstand-
enda þess) er óhjákvæmilegt aö
skeröa ýmis mannréttindi, yfir-
leitt félagsleg en stundum einnig
stjórnmálaleg. Stjórnvöld ýmissa
rikja s.s. Filippseyja, Chile,
Brasiliu og Argentinu, hafa fylgt
sllkri stefnu samviskulega, meö
stuðningi IMF og annarra vest-
rænna fjármálastofnana. Þessi
riki hafa afnumið lýöræöiö,
bannaö frjáls verkalýössamtök
og komiö upp öflugri leynilög-
reglu til varnar viöskipta- og
gjaldeyrisfrelsinu.
En jafnvel þeir, sem hafa litlar
áhyggjur þótt verklýösleiötogar I
fjarlægum löndum sitji bak viö
lás og slá, veröa að horfast I augu
viö þær efnahagslegu afleiöingar
sem ofangr. tilmæli kunna aö
hafa I för meö sér.
félagiö, Sölumiöstöö Hraöfrysti-
húsanna og Sambandiö. Slik
fyrirtæki liöa ekki rekstrarfjár-
skort, þótt vextir innanlandsrjúki
upp úr öllu valdi. Meö versnandi
rekstraraöstööu innlendra keppi-
nauta, geta ofangr. fyrirtæki
treyst betur á einokun sina meö
þvl m.a. aö kaupa upp þá fjár-
vana keppinauta, sem gefast upp
Lesendur geta vafalaust tint til
viöeigandi dæmi um sllka þróun
úr efnahagssögu lýöveldisins.
Samskipti Islands viö IMF
Um samskipti Islands viö IMF
er ekki fjölyrt, hvorki I almenn-
um fjölmiölum né I sérritum
Seðlabankans. Þó liggur fyrir aö
heildarskuld Islands hjá IMF er
nú um eöa yfir 20 miljaröar
króna, er skiptist I þrjá flokka:
Lán skv. „tranche policy”, svo-
nefnd „ollulán” og lán skv.„com-
pensatory financing policy”. Þaö
er ekki áætlun min hér aö greina
nánar milli þessara lánategunda,
þótt sllkt væri vafalaust fróölegt.
Hins vegar er rétt aö geta þess.aö
lán hjá IMF samsvara ekki
venjuiegum „yfirdráttarreikn-
ingum” I bönkum. Þessum lánum
fylgja nefnilega skilyröi um
framkvæmd vissrar efnahags-
stefnu sem IMF kallar „skyn-
samlega” og skilyrði um „sam-

T

£
hlýðni. Samspil IMF og hins al-
þjóölega fjármálaheims er samt
nægilega augljóst og virkt til
aö koma lántökurikjum á kné,
enda vilja þau siðarnefndu ekki
missa lánstraust hjá lánastofn-
unum Vesturlanda eöa eiga viö-
skiptabann yfir höföi sér (sbr.
Chile fyrir valdatökuna). Þegar
svo er komið, veröa stjórnvöld aö
velja milli þessaö hvetja almenn-
ing I landi slnu til samtvinnaörar
stétta- og sjálfstæöisbaráttu gegn
erlendum drottnurum og innlend-
um bandamönnum þeirra eöa
hlýöa fyrirmælum frá varöhund-
um hins alþjóölega fjármála-
heims. Oftar en ekki velja stjórn-
völd siðari leiöina, sem krefst af
þeim minni fórna. Þau veröa þá
aö bæla niöur óánægju alþýöu-
fólks I viökomandi landi, jafnvel
meö valdi, enda leiðir fyrirskipub
efnahagsstefna IMF iöulega til
mótstööu alþýöusamtaka. Þessa
Afleiöingar af lántökum
hjá IMF: Skuldagildran
Þaö er vert aö undirstrika, aö
hagfræöingar og forráðamenn
IMF vita mæta vel hverjar eru
afleiöingar af stefnunni, sem þeir
neyöa þjóöriki til aö fylgja. Skrif
þeirra i ritum Sjóösins, s.s. IMF
Survey, Finance and Develop-
ment, o.fl. sýna aö þeir gera sér
grein fyrir gagnrýni andstæöinga
sinna. En bæöi einhliöa menntun
og rifleg kjör þeirra, og sá laga-
legi rammi sem þeir vinna eftir,
gerir þeim ókleift aö skilja eöa
a.m.k. taka tillit til vandamála
alþýöufólks i heiminum, einkum I
þróunarrikjum.
Sérfræöingar IMF mæla
gjarnan meö eftirfarandi aö-
geröum til aö rétta af greiðslu-
jöfnuö aöildarrikja Sjóösins
(eftirlætisaögerðir IMF I sam-
bandi viö „stabilization”-áætlan-
ir):
Meö vaxta-hækkun á innlend-
um lánamarkaði eykst aösókn
eftir erlendu lánsfé. Sé aögangur
aö erlendum gjaldeyri frjáls (eins
og IMF mælir meö), skapast
þrýstingur I átt aö gengisfellingu.
Meö hækkuöum vöxtum versnar
jafnframt rekstraraöstaöa þjóö-
legra atvinnuvega og sam-
keppnisaöstaöa þeirra versnar
gagnvart innflutningi. Þetta
leiðir til aukinnar eftirspurnar
eftir innfluttum vörum, þ.e. ef
innflutningur er frjáls og tollar I
lágmarki (einnig I samræmi viö
hugmyndafræði IMF). Allar
þessar samverkandi aögeröir
stuöla aö áframhaldandi vita-
hring gjaldeyriskreppu hjá viö-
komandi þjób og leysa þvl ekki til
lengdar greiösluhalla hennar.
Gengisfellingar leysa heldur
engan vanda, þvi þær bitna jafnt
á innflutningi þjóðnýtra rekstrar-
og fjárfestingarvara sem og á
innflutningi lúxusvarnings,
a.m.k. þar sem eitt jafnaðargengi
gildir fyrir allan innflutning.
Ofangr. ráöstafanir (vaxtahækkun,
gengisfellingar) leiöa svo til vixl-
hækkana verbs og kaupgjalds og
stuðla þannig aö óöaveröbólgu,
nema stjórnvöldum hafi tekist aö
lama aö mestu starfsemi frjálsra
verkalýðssamtaka. Reynsla
ýmissa þjóöa sýnir, aö fram-
kvæmd IMF-stefnunnar l lýö-
ræöisrlkjum leiöir til þess aö þau
sökkva dýpra og dýpra I skulda-
gildru Sjóösins og fjölþjóölegra
fjármálastofnana.
Tilmæli IMF um hækkun út-
lánsvaxta á innlendum lána-
markaöi koma sér hins vegar vel
fyrir suma. Þau fyrirtæki sem
hafa greiöan aögang að alþjóö-
legum lánamörkuöum — oftast
fjölþjóöa fyrirtæki — styöja
stefnu IMF. Hér á landi má nefna
eftirfarandi fyrirtæki, sem eöli
sinu samkvæmt ættu að vera
hlynnt vaxtastefnu IMF: Flug-
leiöir, IBM, ISAL, Járnblendi-
vinnu” viö Sjóöinn. Tilraun min
til aö upplýsa nánar hvaö IMF
hefurkallaö „skynsamlegt” hér á
landi og i hverju „samvinna” Is-
lendinga viö Sjóöinn er fólgin hef-
ur ekki borið árangur. Forsætis-
ráöherra ölafur Jóhannesson
staöfesti i símtali viö mig þann 5.
okt. s.l., aö hvorki óbreyttir borg-
arar né alþingismenn fengju aö
vita hver væru skilyrði, tilmæli
eða kvaöir sem IMF setur fyrir
lánum slnum.
Samkvæmt heimildum um
„lánaþak”sem hægt er aö reikna
út meö því aö kanna skýrslur
IMF, virðist aö tsland hafi nú
tæmt eöa sé uþb. aö tæma þá
lánamöguleika hjá Sjóönum, sem
draga tiltölulega vægan kvaöa-
dilk á eftir sér. Meö áframhaldand
greiösluhalla (sem hefur nú varað
i 8 ár I röö), er hætt viö aö Island
neyöist til aö undirgangast svo-
nefnda „stabilization”- áætlun,
sem mundi þýöa aö IMF færi aö
stjórna landinu. Þetta myndi ef-
laust gleðja ýmsa, s.s. forráða-
menn Verslunarráðs og forstjóra
áöurnefndra stórfyrirtækja. En
afleiöingarnar fyrir islensku
þjóöina I heild yröu afdrifarlkar,
sbr. tilmæli IMF I sambandi viö
„stabilization”-áætlun sem Island
undirgekkst árin 1960-62, sem
skilyröi fyrir yfirdráttarheimild
skv. ,,standby”-fyrirkomulagi.
Þar sem markmiö IMF er ekki
— ég endurtek — ekki aö stuðla aö
uppbyggingu þjóölegra atvinnu-
greina og aö efnahagslegu sjálf-
stæöi, heldur aö tryggja handhöf-
um alþjóðlegs fjármagns al-
heimsmarkaö fyrir vörur og f jár-
festingartækifæri, mun IMF-
stjórnun hér auövelda innreiö
fjölþjóöa auöhringa, kalla fram
verulega kjaraskeröingu og
ganga e.t.v. endanlega frá sjálf-
stæöi islensku þjóöarinnar.
Framhald á 18. siöu
Tiu riki af 138 ráða til samans yfir 56% af
atkvæðamagni i Sjóðnum.
/