Þjóðviljinn - 18.05.1979, Blaðsíða 9

Þjóðviljinn - 18.05.1979, Blaðsíða 9
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 18. mai 1979. Alls hafa verið reistar frá upphafi nærri 4000 íbuðir á grundvelli þessarra laga 7 * ' , M »; < . * •%; * á: r. ii‘ ‘ i ’ ■ . " > «•. • •v’\- • ' "j,™,» <*1JM WCVÆíií .:W-“,-s : '. '..v;#* -S >» **'•* . ;■ , i , : !i$ ■ m .. v ; *■ >v. ■: ■ ■ . ■ ; J-Í * :í ':' v .: ■ lÆk'f. * * •• . .. * ; 1 : 'S-l A —# SS ! i á'i 'V/, , f* V-VlT- ■. ■* .<& wtF t 1 i. Ií'-^ 1 Í'ÍÉ l|y j ■ i -V Löggjöfin um verkamarma- bústaði 50 ára í dag Þann 18. maf 1929 eöa fyrir réttum fimmtiu ár- um var samþykkt á alþingi löggjöf um verkamannabústaöi. Flutningsmaöur frum- varpsins var Héðinn Valdimarsson, 2. þingmað- ur Reykvikinga og þáverandi formaöur Verka- mannafélagsins Dagsbrúnar. Þau lög sem alþingi samþykkti fyrir 50 árum hafa aö visu tekið mörgum breytingum fram á þennan dag. Þó hefur hugmyndin á bak við þessa lagasetningu ávallt verið sú sama, eða eins og Héðinn heitinn Valdimarsson sagði þegar hann mælti fyrir frumvarpi sínu fyrir réttum f immtíu árum, að ,,fátt væri hægt að gera verkamönnum meira til hagsbóta en að hjálpa þeim til að eign- ast gott og ódýrt húsnæði". Hér á eftir verður reynt að drepa á í sem fæst- um oröum þá þróun sem átt hefur sér stað frá þvi löggjöfin um verkamannabústaði var samþykkt á alþingi fram á daginn i dag, sagt frá helstu framkvæmdum og stærstu byggingafé- lögum verkamanna sem stóðu að þeim, og að lokum verður aðeins litið til framtíðarinnar og athugaðir þeir möguleikar sem fyrir hendi eru i byggingu félagslegra íbúða. En fy^st skulum við kynna okkur viðbrögð þingheims þegar frumvarpið um verkamanna- bústaði var lagt þar fram fyrir fimmtíu árum. 3 E œ o K Í S > 2 Z. ■* a £« a ca iB k. t/I xi _ a oe u ‘2 g O * U > u> . « s * > o c u 5 £ £ £ / a o K t* 0- — .3 4, 2 s > •3 í. X> g 3 « B 00 S ™ 3 C t/3 ce -a 55 £■“ S Cð S Æ o E > £■ 3 Haröar deilur á alþingi fyrir 50 árum Frumvarpiö varðaö sjálfsögöu fyrir haröri pólitiskri gagnrýni. Kom hún einkum fram i andstööu þingmanna ihaldsflokksins, sem beindu mjög spjótum sinum gegn þvi. Töldu þeir frumvarpinu flest til foráttu. Lögöu þeir margir þunga áherslu á þaö I ræöum sin- um, aö þótt frumvarpiö yröi aö lögum myndi þaö ekki hafa I för meö sér neinar úrbætur i hús- næöismálum verkafólks, þaö væri nánast ,,kák” og aöeins „flutt til aö sýnast”. Þaö myndi veröa til ills eins og skaöa, þvi miöur, m.a. vegna þess, aö þaö myndi draga mjög úr sjálfsbjargarhvöt manna ihúsnæöis-og byggingamálum og myndi siöan orsaka hækkun á hflsaleigu. Auk þess myndi þaö ekki koma hinum efnaminnstu til góöa, þeir myndu ekki geta greitt þá 15% útborgun, sem krafist yröi og sennilega ekki heldur geta greitt af þvi 85% láni, sem fylgja myndi ibúðunum. Um þetta efni fluttu þeir bæöi háfleygar og lærðar ræöur, sem m.a. fjölluöu af þekkingu um ástandiö i hús- næðismálunum bæöi i Bretlandi og Bandarikjunum. Töldu þeir af- skipti hins opinbera i Bretlandi sanna þaö, aö afskipti rikisvalds- ins væru aöeins til bölvunar rétt eins og afskiptaleysi stjórnvalda i Bandarikjunum leiddi til blessun- ar og framfara i húsnæöis- og byggingamálum. Þingmenn sveitanna töluöu af öörum sjónar- hól. Þeir töldu flestir aö vönduö og nýtiskuleg húsakynni verka- fólks viö sjávarsiöuna myndu auka mjög á fólksflóttann úr sveitunum og væri þaö illa fariö, þvi aö þar byggi kjarni þjóðarinn- ar. Þyrftifrekar aö styrkja hann i sessi og efla en grafa undan hon- um meö þvi aö byggja svo vönduö húsakynni i þorpum og kaupstöð- um, aö unga fólkið i sveitunum sæktist eftir aö búa i þeim. Afleitur húsakost- ur til sjávar og sveita þjóðskipulagi okkar”. I greinar- I geröinni meö frumvarpinu sagöi j ennfremur, aö „alþýöan I bæjun- i um búi engu siöur I léiegum húsa- kynnum heldur en til sveita, sér- staklega þó I Reykjavik. Kjall- arakompurnar þar og köld og rakasöm loftherbergi stytta æfi verkalýðsins, auka barnadauö- ann og eru gróörarstia fyrir berklaveiki og aðra næma sjúk- dóma”. Byggingafélög verkamanna stofnuö Skömmu eftir samþykkt verka- mannabústaöalaganna var hafist handa um stofnun byggingafé- laga verkamanna. Voru hin fyrstu stofnuö áriö 1930 á Akur- eyri, Siglufiröi, Flateyri og I Reykjavik. Munu sföan fyrstu byggingaframkvæmdirnar hafa hafist á Akureyri og I Reykjavik. Fyrsti byggingaráfanginn i Reykjavik var byggður viö Hringbraut, Bræöraborgarstig og Asvallagötu og eru I honum 54 ibúöir. Þær voru teknar i notkun i maí 1932, þrem árum eftir sam- þykkt laganna. Hvildi á hverri þeirra 85% lán til 42 ára. Þessir verkamannabústaöir voru reistir af Byggingarfélagi alþýöu, en þaö starfaði aöeins viö húsbyggingar I Reykjavík fyrstu 10 árin frá samþykkt frumvarps- iris um verkamannabústaöi. Staf- aöi þetta skammllfi félagsins af deilum viö rlkisvaldiö, en I mai A miövikudaginn var veriö aö steypa grunna I verkamannabústööunum sem eru nú aö rlsa I Hólahverfinu I Breiöholti. mynd — eik — Af þeim umræöum, sem fram fóru I þinginu um verkamannabú- staöafrumvarpiö I febrúar-mal 1929 má ráöa, aö þjóöin hefur búiö viö afleitan húsakost, jafnt til sjávar og sveita. 1 framsöguræöu Héöins Valdimarssonar fyrir frumvarpinu og þeim ræöum, sem hann flutti um máliö siöar, kemur fram, aö bæjarstjórn Reykjavikur haföi um þaö leyti látið fram fara Itarlega húsnæöis- könnun. Kvaö Héöinn niöurstööu hennar á þann veg, aö um 2000 ibúðir I Reykjavik væru 1-2 her- bergja, ýmist án eldhúss eöa meö aögangi aö eldhúsi meö öörum. Taldi hann, aö I þessum íbúöum byggju um 5000 manns. Hann kvaö 1700 þessara Ibúöa vera I loftherbergjum eöa kjallarahol- um, sem „aö dómi lækna og allra mannúöarmanna væru óhæfar til ibúöar og hlytu aö leiöa til meiri eöa minni tortímingar fólks þess, j sem þar býr”, eins og hann komst j aö oröi. Taldi hann þetta ástand „einhvern svartasta blettinn á Þessi mynd er af verkamannabústööunum viö Meöalholt sem reistir voru i kringum 1945. Föstudagur 18. mal 1979. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9 A myndinni hérna sjást nokkrir af stjórnarmönnum Verkamannabústaöa Reykjavlkur I dag. Taliö frá vinstri, Guömundur J. Guömundsson, Hilmar Guölaugsson, Guöjón Jónsson og Eyjólfur K. Sigurjóns- son lengst til hægri. „Héðan fer ég aldrei fyrr en yfir líkur” Rætt við hjónin Guðgeir Jónsson og Guðrúnu Sigurðardóttur sem hafa búið í 44 ár í verkamannabústað við Hofsvallagötuna t tilefni af 50 ára afmæiis löggjafarinnar um verkamannabústaöi fannst Þjóöviljanum tilvaliö aö hafa tal af fólki sem flutti inn og býr enn I fyrstu verkamannabústööunum sem byggöir voru. Fyrir valinu uröu heiöurshjónin Guögeir Jónsson bókbindariog kona hans Guörún Siguröardóttir þau eru bæöi á 86. aldursári, og eru enn til heimilis I verkamannabústaönum aö Hofsvallagötu 20. 1939 voru sett bráöabirgöalög um breytingu á lögum um verka- mannabústaöi þess efnis, aö stjórn hvers byggingarfélags skyldi skipuö 5 mönnum, og skyldi formaöur stjórnarinnar skipaöur af þeim ráöherra, sem með félagsmál færi, en hina stjórnarnefndarmennina skyldi kjósa hlutbundinni kosningu af þeim félagsmönnum byggingar- félaganna, sem rétt heföu til ibúö- ar i verkamannabflstööum. Þær forsendur voru aö laga- setningu þessari, aö þar sem bæöi rikissjóöur og sveitarstjóöur legöu fram miklar fjárhæöir ár- lega til styrktar byggingarfélög- um verkamanna, auk þess sem þeim væru veitt ýmis önnur hlunnindi, þá væri full þörf á, aö rikisstjórnin heföi eftirlit meö starfsemi félaganna til þess aö tryggja, aö þau störfuöu lögum samkvæmt og fyllsta réttlætis og hagsýnis væri gætt I hvivetna. Bráöabirgöalög þessi voru slö- an staðfest af Alþingi. Þessu næst var Byggingarfé- lagi alþýöu gefinn kostur á þvi aö breyta samþykktum sinum I samræmi viö þessi bráöabirgöa- lög. Stóö nokkur styrr milli rikis- stjórnarinnar og félagsins um breytingarnar um skeið, en niðurstaöan varö sú, aö félagiö taldi sér ekki fært aö hllta fyrir- mælum laganna svo, aö rikis- stjórnin gæti viö unaö. Meöan á þessum ágreiningi stóö, var Byggingarfélag verka- manna I Reykjavlk stofnaö. Og þar sem samþykktir þess voru I fullu samræmi viö bráöabirgöa- lögin, hlaut félagiö rétt til lána úr Byggingarsjóði verkamanna, sem samkvæmt lögunum gat aö- eins eitt byggingarfélag I hverj- um kaupstaö eöa kauptúni oröiö aönjótandi slikra lána. Alls reistar 2500 íbáöir í Reykjavík einni Byggingarfélag verkamanna reisti siöan verkamannabústaði i Rauöárholti, alls 262 Ibúöir, i Hliöunum um 130 ibúðir, og viöar, en alls byggöi Byggingarfélag verkamanna I Reykjavlk 526 Ibúðir fram til ársins 1971, og Byggingarfélag alþýöú byggöi i vesturbænum 148 Ibúöir. A öllu landinu voru byggöar fram til ársins 1971 alls 1748 Ibúö- ir i 41 sveitarfélagi, samkvæmt eldri lögum um verkamannabú- staði. Þær 674 sem byggðar voru i Reykjavik á þessum tima svara til þess, aö byggöar hafi verið 18 ibúöir aö meöaltali á hverju ári frá gildistöku laganna 1929. Þann 12. mai 1970 voru sam- þykkt ný lög um verkamannabú- staöi og var þaö gert aö ósk verkalýðshreyfingarinnar, en gömlu lögin voru þá oröin mjög óaögengileg, þar sem viöbótar- reglur og viðaukar voru út um alit og erfitt aö henda reiöur á þess- um málum. Voru þvl lögin tekin til endurskoöunar og samræmd I einn lagabálk. Þess ber einnig aö geta, aö áriö 1965 samdi verkalýðshreyfingin um þaö i kaupsamningum aö byggöar yröu 1250 ibúöir sam- kvæmt lögum um verkamanna- bústaöi I Breiöholti, sem þá voru enn aöeins til á teikniboröinu. Samkvæmt nýju lögunum um verkamannabústaði frá 1970 voru myndaöar stjórnir verkamanna- bústaöa, sem skyldu hafa umsjón og eftirlit með framkvæmdum viö byggingu verkamannabústaöa. 1 þessar stjórnir voru skipaöir full- trúar verkalýösfélaga, rikisvalds og bæjar- og sveitarfélaga. 1 Reykjavik tók stjórn verka- mannabústaöa viö fyrirhuguöum framkvæmdum I Seljahverfi I Breiöhoiti, og voru fyrstu íbúöirn- ar afhentar þar I april 1976, en alls voru byggöar i Seljahverfi 308 ibúðir, sem voru 16% þeirra íbúöa sem byggöar voru i Reykjavik á sama tima. í gær auglýsti siðan stjórn verkamannabústaða i Reykjavik til sölu 216 ibúöir i Hólahverfi I Breiöholti, sem veröa tilbúnar til ibúðar i haust og á næsta ári. Þá eru einnig aö hefjast fram- kvæmdir viö byggingu 60 raö- húsalbúöa i Hólahverfi sem eiga aö vera tilbúnar til Ibúöar áriö 1981, og hefur stjórn verka- mannabústaða þá alis reist 584 ibúöir eöa 116 ibúöir aö meöaltali á ári. Stjórn verkamannabústaöa var arftaki Framkvæmdanefndar byggingaráætlunar, sem byggði á árunum 1968-1975 1221 ibúö þann- ig aö sameiginlega koma F.B. og V.R. til meö aö Ijúka viö I árslok 1981 1805 íbúöir, þannig aö fram- leiösla V.B. Ibúöa hefur aukist úr 18 Ibúöum á ári, hér i Reykjavik I 136 íbúðir aö meöaltali á ári. Byggingarvísitalan A þeim 50 árum, sem lög um verkamannabústaöi hafa veriö I gildi, hefur margt breyst i okkar S;i til hins betra, sem bet- í verðgildi peninga hefur raskast. Ef miöaö er viö irvlsitölu 100 stig 1939, dag 53.875 stig. Nýbygg- itala sem tók gildi 1955 er Í52 stig. amótin 1975-1976 var aft- ö á nýrri byggingarvisi- tölu og hefur hún hækkaö úr 100 I 280 I dag. En áfram byggja Islendingar á hverju sem veltur. Besta trygging launafólks í húsnœöismálum Blaöamaöur ræddi litillega viö þá Guöjón Jónsson, formann Fé- lags járniönaöarmanna, og Guö- mund J. Guömundsson, form. Verkamannasambands tslands, um framtiöarhorfur i byggingu félagslegra ibúöa um þaö hvort þörf væri á endurskoöun og ný- breytni i byggingu verkamanna- bústaða, en þeir félagar eiga nú báöir sæti I stjórn verkamanna- bústaöa I Reykjavik. Þaö var samdóma álit þeirra aö nýta þyrfti betur alla möguleika fyrir félagslegar byggingar, og mætti þar nefna sem dæmi, aö korna þyrfti upp eins konar sam- vinnuformi viö sllkar byggingar og auka framboö á leigulbúöum sem fólk gæti siöan eignast, og eins þyrfti aö athuga betur hvort ekki væri timabært að llfeyris- sjóöirnir tækju þátt i byggingu fé- lagslegra ibúöa. Þaö væri segin saga, aö sá maöur sem ætti ekki þak yfir höfuöiö væri aigerlega ofurseldur þvl leiguokri sem viö- gengst hér á Stór-Reykjavlkur- svæöinu. Brýnasta þörfin væri þvl að opna fleiri möguleika á félags- legum byggingum og gefa þá jafnframt fleirum kost á aö njóta þeirra, en dæmin sönnuöu aö yfirleitt sætu 3 fjölskyldur um hverja ibúö sem úthlutaö er I verkamannabústööum. Þaö ligg- ur alveg fyrir aö þörf er á aö bySSÍ3 300 Ibúöir á hverju ári, bæði svo þörfinni sé fullnægt og eins til þess aö fuil nýting fáist á öllum vinnutækjum, sem þýöir hagkvæmara verö. Guömundur stakk þvi aö, aö I Reykjavik búa nú um 86 þús. manns og i borginni eru miili 27-8 þús. ibúðir , sem þýöir meö öör- um orðum aö 1 herb. er á hvern mann I Reykjavik. Það sem gera þarf, bætti hann viö, er aö fá end- urnýjun 1 gömlu hverfin, rlfa burt allt heilsuspiliandi húsnæöi og byggja upp nýjar verkamanna- ibúöir I miöbænum til aö glæöa þar svolítiö manneskjulegra llf. Af þessu tilefni hefur stjórn verkamannabústaða fariö fram á þaö viö borgaryfirvöld, aö sér veröi veitt svæöi einhvers staöar inni i borginni, þegar fram- kvæmdum verður lokiö i Breiö- holti, og höfum viö einna helst augastað á Golfskálahæö. Þeir voru sammála um, aö stórblokkabyggingar væru ekki þaö sem fólk vildi, þaö þyrfti að byggja dreiföara og blandaöri byggingar, og bentu á aö einmitt nú er veriö aö hef ja framkvæmdir viö byggingu raðhúsa á vegum stjórnar verkamannabústaöa. Aöalatriöi er samt aö auka all- ar félagslegar byggingar, þvi að þaö er sú besta trygging sem verkafólk getur veitt sér og fjöl- skyldu sinni til að komast I góöar og ódýrar Ibúöir. Þaö veröur aö spyrna viö þeirri gífurlegu verö- sprengingarþróun i húsnæöismál- um sem gróöamenn hafa staðið fyrir á síöustu árum. Viö þeirri þróun veröur ekki spyrnt nema meö sífellt auknum félagslegum byggingum. Og undir þaö geta allir tekiö. Samantekt: L.G. — Viö fluttum inn i april 1935, segir Guögeir aöspuröur. Þetta voru hús I öörum byggingarflokki en inn I fyrstu verkamannabú- staðina var flutt áriö 1932. Byggingameistarar I öörum áfanga voru þeir Kornellus Sig- mundsson múrarameistari og Tómas Vigfússon trésmiöameist- ari. Vissulega var mikil ásókn 1 þessar Ibúöir og var þeim úthlut- aö eftir númeraröö, en einungis félagar I Byggingarfélagi alþýöu, sem byggöi þessa fyrstu verka- mannabústaði, gátu sótt um aö kaupa. Viö komumst frekar snemma aö I rööinni.... þar sem ég var einn af stofnfélögum i Byggingafélagi alþýöu. Hvar bjugguö þiö áöur? — Viö giftum okkur 1916, ekki rétt? segir Guðgeir og snýr sér aö Guörúnu sem kinkar kolli til sam- þykkis. Fyrstu hjúskaparárin og alveg fram að því aö viö eignuö- umst þak yfir höfuöiö hér I verka- mannabústaöninum þá leigöum viö vlöa um bæinn. Sums staöar vorum viö i ágætis húsnæöi, þó svo alltaf hafi veriö þröngt um okkur, en annarsstaöar lentum viö I lélegu húsnæöi. — Þaö var þvi alltaf mikil eftir- vænting aö flytja hingaö, segir Guörún, og ég man aö þegar viö svo ioksins komumst hingaö inn i april 1935 þá voru fyrstu orðin mln „Héöan fer ég aldrei fyrr en yfir lýkur”. — Já ég man vel eftir þessum orö- um, bætir Guðgeir viö, og viö þetta höfum við staöið ennþá og unum hag okkar bara vel. Þiö áttuö mikiö af börnum er ekki svo? — Jú það er vist, viö eignuð- umst 7 börn og oft var þröngt hjá fjölskyldunni, þaö batnaði aö vísu til muna þegar viö fiuttum hingaö á Hofsvallagötuna, heldur Guörún áfram, en samt var óskaplega mikiö af börnum hér I húsinu. Hér á efri hæöinni voru alls 14 börn I báöum ibúðunum fyrir utan okkur tvenn hjónin, svo ekki er furöa þótt sofiö væri i öll- um herbergjum og á dýnum i stofunni. — Já ég man t.d. eitt áriö, segir Guögeir, þegar veriö var aö gera manntal I bænum. Þá voru bornir út manntalsseðlar i hús sem átti síöan aö fylla út. Ég varö aö fara niöur á manntalsskrifstofu og fá aukaeintak þvi þaö komust alls ekki allir i húsinu fyrir á þessu eina eintaki sem viö fengum sent. Starfaöir þú mikiö i verkalýös- hreyfingunni Guögeir? — Ég get nú ekki sagt aö ég hafi veriö allt of duglegur viö þaö. Fyrst gekk ég I verkalýösfélag árið 1913 en þá var ég aö vinna á eyrinni og gekk þvi i Dagsbrún. Slðan fór ég aö læra bókband og gekk þá i Bókbindarafélagiö 1915 og slöan aftur þegar þaö var endurstofnaö áriö 1934. Ég sat siöan i stjórn þess félags i 25 ár. Var þaö ekki mikill áfangasigur fyrir verkalýöshreyfinguna að fá lögin um verkamannabústaöi samþykkt á alþingi? — Jú ekki get ég sagt annað, þetta var mikiö hagsmunamái fyrir alþýðuna aö eiga þess kost aö eignast sitt eigiö húsnæöi á viöráöanlegum kjörum. Ég man aö þessi íbúö sem viö erum nú i, kostaöi á slnum tima 11.000 kr. Otborgunin var 15% eöa 1650 kr. en eftirstöðvarnar 85% af Ibúöar- veröinu voru lánaöar af bygging- arsjóöi verkamanna til 42ja ára. Ihaldsmenn voru ekkert hrifnir af þessum byggingum og ég man aö Knútur Ziemsen þáverandi bæj- arstjóri hér i Reykjavik vildi ekki veita mér lán út á ibúöina, sagöi að þetta væri engin eign. Hvernig var aö standa I skilum á kreppuárunum? — Jú þaö gekk ágætlega hjá okkur, ég var þá með fasta vinnu, starfaði I Gutenberg prentsmiöj- unni, byrjaöi þar reyndar 1932 og hætti ekki fyrr en núna um ára- mótin siðustu. Er nógu mikiö byggt af félags- legum byggingum á Islandi? — Ég held aö fólk geri sér ekki nógu vel ijóst hvað liggur á bak viö þessar félagslegu bygging- ar. Fólk er sumt tilbúiö til aö þiggja aöstoöina viö aö eignast ibúöina meö góöum lánakjörum, en vill siöan eftir á fara aö græöa á öllu saman. Fólk er aö kvarta yfir sölubindingunni á þessum verkamannaibúöum vegna þess aö þaö skilur ekki til fullnustu hvaö liggur að baki þessum bygg- ingum. Aö græöa, þaö viröist vera efst á baugi hjá allt of mörg- um. — Já bætir Guörún viö, þaö er flýtirinn, græögin og tímaleysiö I fólkinu i dag sem er að fara verst meö þjóöina. Aö lokum, hvernig hefur ykkur likaö að búa hér I þessi 44 ár? — Jú þakka þér fyrir þaö hefur veriö gott aö vera hérna, þetta eru góö og vel byggö hús og okkur hefur líkaö vel aö vera hérna. Þaö sem vantaði kannski helst hingaö i hverfiö núna er ungt fólk. Viö erum aöeins oröin hérna eftir gamla fólkið en viidum gjarnan aö hingaö kæmi meira af ungu fólki, sögöu þau Guögeir og Guö- rún aö lokum. -lg Hjónin Guögeir Jónsson bókbindari og Guörún Siguröardóttir.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.