Þjóðviljinn - 08.07.1979, Blaðsíða 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 8. júli 1979
UOmiUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýös-
hreyfingar og þjóöfrelsis
t tgefandi: Otgáfufélag Þjóöviljans
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann
Ritstjórar: Arni Bergmann, Einar Karl Haraldsson.
Fréttastjóri: Vilborg Haröardóttir
L'msjónarmaöur Sunnudagsblaös: Ingólfur Margeirsson.
Rekstrarstjóri: Úlfar Þormóösson
Auglýsingastjóri: Rúnar Skarphéöinsson
Afgreiöslustjóri: Filip W. Franksson
Rlaöamenn: Alfheiöur Ingadóttir, Einar Orn Stefánsson, Guöjón
Friöriksson, Ingibjörg Haraldsdóttir, Magnús H. Glslason, Sigurdór
Sigurdórsson.
Erlendar fréttir: Halldór Guömundsson. íþróttafréttamaöur:
Ingólfur Hannesson. Þingfréttamaöur: Siguröur G. Tómasson.
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Leifur Rögnvaldsson.
útlit og hönnun: Guöjón Sveinbjörnsson, Sævar Guöbjörnsson.
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Ellas Mar.
Safnvöröur: Eyjólfur Arnason
Auglýsingar: SigríÖur Hanna Sigurbjörnsdóttir, Þorgeir Ólafsson.
Skrifstofa: Guörún Guövaröardóttir, Jón Asgeir SigurÖsson.
Afgreiösla:Guömundur Steinsson, Hermann P. Jónasson, Kristln Pét-
ursdóttir.
Slmavarsla: Ólöf Halldórsdóttir, Sigrlöur Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Sigrún Báröardóttir
Húsmóöir: Jóna SigurÖardóttir
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir.
Útkeyrsla: Sölvi Magnússon, Rafn Guömundsson.
Ritstjórn, afgreiösla og auglýsingar: Slöumúla 6, Reykjavlk, slmi 8 13 33.
Prentun: Blaöaprent hf.
Að minnast Snorra
Átta hundruð ára afmælis Snorra Sturlusonar er
minnst með ýmsum hætti: við fáum hátíðarútgáfu af4
Heimskringlu, Halldór Laxness hefur haldið merka
Snorraræðu, nú er opin í Bogasal Þjóðminjasafnsins
Snorrasýning á vegum ríkisstjórnarinnar. í sýningar-
skrá segir Kristján Eldjárn, forseti (slands, meðal ann-
ars:
• „Arf leifð Snorra Sturlusonar til vor er bókmenntir:
edda og saga. Sú arf leifð hef ur ekki tvistrast og glatast
eins og hin efnislegu gæði, heldur þvert á móti haldið
gildi sinu fullu og vaxandi og borið fagran ávöxt með
þjóð vorri og víða um lönd. Hún hef ur lifað með kynslóð-
unum og lifir enn, um hana hefur gróið og grær enn, í
fjölda bóka skrifaðra og prentaðra, verkum lærdóms-
manna, skálda og hverskonar listamanna. Á slíku mun
enginn endir verða, þvi að arf leifð Snorra er með sanni
einn sá brunnur lifandi vatns sem ekki þrýtur hversu
mjög og lengi sem af er ausið."
• Erf itt mun reynast að bæta við, eða orða með nýjum
hættiþaðsem Kristján Eldjárnog Halldór Laxness hafa
í tilefni af mælisins sagtog skrifað um þýðingu þess arfs,
sem Snorri Sturluson er einn ágætastur f ulltrúi fyrir. En
menn geta, hver með sínum hættijagt áherslu á þýðingu
þessarar arf leifðar f yrir það fólk sem nú er ofar moldu.
I vetur leið notaði Morgunblaðið til dæmis tækifærið til
að dást að auðlegð Snorra og viðra hugmyndir um auð-
valdiðsem bakhjarl lista. Alþýðubandalagið í Reykjavík
ætlar aftur á móti að ef na til ferðalags um Snorraslóðir í
Borgarf irði nú í lok mánaðarins. Slík pílagrímsför er vel
til fundin og réttmæt staðfesting á mikilvægi íslensks
menningararfs í hugarheimi og starfi íslenskra vinstri-
sinna. Það er því afar mikilvægt að við sameinumst um
að gera þessa ferð sem allra skemmtilegasta og glæsi-
legasta.
Nicaragua
• Þegar þessar linur eru skrifaðar fer hátt orðrómur
um að Somoza, einræðisherra í Nicaragua, sé að flýja
land, og vitað er að samsektarmenn hans um blóðugt
stjórnarfar í þessu Mið-Ameríkuríki reyna hver sem
betur getur að komast úr landi og til Bandaríkjanna.
• Það er ekki nema eðlilegt; áratugum saman hafa
Bandaríkin staðið að baki Somozaf jölskyldunni, sem
rekið hef ur Nicaragua eins og sitt einkafyrirtæki. Þaðan
hefur Somoza fengið efnahagsaðstoð, þar hafa liðsfor-
ingjar hans verið þjálfaðir, þaðan hefur hann fengið
vopn. Eftir því sem Sandinistum og öðrum stjórnarand-
stæðingum hef ur vaxið f iskur um hrygg, hafa Bandarík-
in reynt að taka sér stöðu úr nokkurri f jarlægð og nú síð-
ast lýsir Vance utanríkisráðherra því yfir, að Somoza
skuli fara f rá og þjóðleg sáttastjórn taka við. En um leið
vilja Bandaríkjamenn koma því svo fyrir, að herlið frá
Samtökum Ameríkuríkja verði látið annast svonefndar
sættir. Eins og fyrri dæmi sanna (m.a. frá Dómín-
kanska lýðveldinu 1965) þýðir þetta f raun, að þótt
Bandaríkin vilji losna við jafn illræmdan einræðisherra
og Somoza, þá hafa þau enn meiri áhuga á að koma í veg
fyrir að þjóðfrelsishreyf ing Sandinista fái að njóta dýr-
keypts sigurs og byrja á þeim gagngeru þjóðfélags-
breytingum sem veruleikinn hefur sett á dagskrá.
• Nicaragua er og hefur verið sígilt dæmi um fram-
göngu bandarískrar heimsvaldastefnu í Rómönsku
Ameríku. Margháttaður stuðningur við herforing jaklíku
eða einræðisherra hefur verið réttlættur með því, að
þannig mætti halda byltingaröflum í skefjum -- og
tryggja hagsmuni bandarískra auðhringa um leið. Þegar
svo einræðisherrann hef ur gengið sér til húðar er reynt
að losna við hann — en koma málum um leið svo f yrir að
ekkert breytist sem máli skiptir. Sem betur fer eru
engar líkur á því að alþýða Nicaragua láti hið banda-
ríska dæmi ganga upp.
* úr aimanakínu
Burtséö frá oliumál-
inu eru tvö mál um þessar
mundir öörum fremur f brenni-
deplinum hér á landi. Her-
stöövarmáliö, sem næsta hljótt
hefur veriö um i tfö núverandi
miö-vinstristjórnar er allt f einu
komiö i hámæii út af þvi kyn-
lega tiltæki utanrikisráöherra
aö veita bandarfskum hermönn-
um á Keflavikurflugvelli full-
komiö feröafrelsi um landiö
jafnt tslendingum sjálfum, og
þaö án þess aö bera þaö undir
samráöherra sína. Aöur var Jan
Mayen, einn sá staöur i ger-
völlum heimi sem þorri tslend-
inga til þessa hefur haft hvaö
minnstan áhuga á, kominn á
hvers manns varir út af deilunni
viö Norömenn um loönuna þar i
grennd. Auk þess er ekki grun-
laust aö olia kunni aö leynast
undir hafsbotninum I grennd viö
ey þessa.
Segja má aö tslendingar hafi
til þessa veriö furöu kæruiausir
um þau þurrlendissvæði, sem
eru næst þeim i norðurátt, en
til þess má vitaskuld finna eöli-
legar ástæður. Síðustu áratug-
menn hefðu fengið það í höfuðið
aö endurreisa nýlenduveldi
Hákonar gamla, eða eitthvaö i
þá áttina.
Land Eiríks rauða
1925 innlimuðu Norömenn
Svalbaröa, en þaö er nú sök sér,
þvi aö til þeirra eyja hafa þeir
tvimælalaust meiri rétt en
aðrar þjóöir. Verst var að vegna
slettirekuskapar stórveldanna
fengu þeir ekki yfirráðarétt sinn
þar viðurkenndan nema meö
afarkostum, sem nú valda þeim
ýmsum óþægindum i samskipt-
unum viö Sovétmenn. Nokkuð
öðru máli hlýtur að gegna um
Jan Mayen, af framangreindum
ástæöum. Svo mikið fjör var i
norsku „heimsvaldastefnunni”
um þessar mundir að 1931 helg-
uðu norskir leiöangursmenn
Noregi allmikil svæði á Austur-
Grænlandi. Norska stjórnin
(Bændaflokkurinn, eins og Mið-
flokkurinn núverandi þá hét,
var þá við völd) samþykkti
þetta og var einn hluti nýlendu
þessarar kallaöur eftir Eirlki
rauða. Danir stukku auðvitaö
Herinn burt —
til Jan Mayen
ina hefur athyglin fyrst og
fremst beinst að þvi aö færa
fiskveiðilögsöguna út i eðlilega
stærö, enda þar veriö um að
ræöa spurninguna um þaö,
hvort íslendingar hefðu mögu-
leika á að vera áfram til sem
sérstök þjóð. En nú hefur sá
slagur unnist og þvi timi til
kominn aö gefa gaum ýmsum
atriðum, sem til þessa hafa litt
komist aö i hugarheimi lands-
manna.
Heimsveldisf lipp Norð-
manna
Um Jan Mayen er það fyrst og
siöast að segja að engin ástæða
er til þess fyrir Islendinga aö
viðurkenna yfirráð Norðmanna
á eyju þessari. Jan Mayen ligg-
ur öllu nær Islandi en Noregi
(um 550kilómetra norðaustur af
Langanesi) og miðað við lands-
lag á sjávarbotninum er hún
einnig tengdari Islandi en
Noregi. Og þaö væri lika mikill
misskilningur að halda að yfir-
ráð Norömanna á eyjarkorni
þessu (sem er 372 ferkílómetrar
aö stærð og 53 kilómetrar á
lengd) byggðust á einhverju
sem hægt væri aö kalla sögulega
hefð. Það var ekki fyrr en 1929,
sem þeir helguöu sér eyna og er
ekki til þess vitað aö þeir hafi
fyrst séð ástæðu til þess að bera
það mál undir Islendinga, sem
þó voru þá orðnir sjálfstæöir.
Það var raunar ekki laust við
að nokkurt heimsveldisflipp
væri á Norömönnum árin milli
heimsstyrjaldanna. Þeir voru
fyrir skömmu lausir úr brösóttu
rlkjasambandi við Svia og má
svo að oröi kveða að þá fyrst
hafi þeir náö fullu sjálfstæði
eftir aö hafa i yfir fimm aldir
þjónað undir erlenda valdhafa. I
efnahagslifinu var mikill upp-
gangur og iðnvæðing, útgerðar-
menn kaupskipaflotans, sem
. Nordahl Grieg og Johan Falk
berget lýsa i Heiður vor og vald
og Bör Börssop, höfðu rakaö
saman óhemju striðsgróða I
fyrri heimsstyrjöld. Þaö var
engu Hkara en norskir ráöa-
upp á nef sér og klöguðu fyrir
Alþjóðadómstólnum I Haag,
sem dæmdi þeim i vil, þótt segja
megi meö sanni að réttur Dana
til Grænlands sé enn minni en
Norðmanna. Ofan á þetta eign-
uöu Norömenn sér á þessum
árum heilmikii jöklaflæmi á
Suðurskautslandinu og kenndu
viö drottningar sinar og
prinsessur.
Beggja þjóða vandi
Veiðihagsmunir, einkum viö-
vlkjandi hvölum og selum,
munu hafa átt einhvern þátt I
þessu auk heldur siöbúins
metnaöar i þá átt að verða ný-
lenduveldi.
Hér er ekki veriö að leggja til
að íslendingar krefjist þess
endilega að þeir fái full yfirráð á
Jan Mayen, þótt ekki sé rétt að
útiloka þann möguleika. En lág-
mark er aö Islendingar hafi þar
yfirráö og umsjón að minnsta
kosti til jafns við Norðmenn.
Spurningin er hvort sjálf eyjan
Jan Mayen geti ekki oröið
bræðraþjóðum þeim báðum,
sem hér um ræðir, að nokkru
gagni. Og þá er aftur komið að
herstöðvamálinu.
Þar er um vanda beggja þjóða
að ræða, þvl að heföu tslend-
ingar ekki tekið við bandarísk-
um her i land sitt, er liklegast að
Norömenn hefðu orðið aö veita
honum viötöku, og svoleiðis
vilja þeir umfram flest annað
foröast. En hvernig væri þá að
jafna þetta mál með þvi að
flytja margumrædda herstöð
frá Miðnesheiöi og noröur á Jan
Mayen? Suðurhluti eyjarinnar
er heldur láglendur, hraun og
móberg. Þar ætti þvl aö vera
möguleiki á að koma fyrir flug-
velli, ásamt með svipuöum
mannvirkjum og herinn hefur á
Keflavikurflugvelli.
Hagkvæmt fyrir Nató
Með þessu myndu tslendingar
losna við viðkvæmt innanlands-
deilumál, sem að öðrum kosti
verður ekki séð fyrir endann á,
svo aö ekki sé minnst á alla þá
spillingu og leiðindi, sem alltaf
fylgja herstöðvum, ég tala nú
ekki um ef þær eru
erlendar. Þetta myndi lika
draga stórum úr llkunum á þvi
að tslendingar yrðu þurrkaðir
út i næstu heimsstyrjöld, sem
þeir að öðrum kosti geta verið
nokkuö vissir um. Og lega Jan
Mayen á hafsvæðinu milli
Grænlands og Noregs er þannig
aö herstöö þar ætti frá sjónar-
miöi Nató að geta komið að
svipuðu — eöa jafnvel meira —
gagni en stöð á Miðnes-
heiði. Meö þessu móti myndi
„framlina hins frjálsa heims”
(orðalag nýviðtekins yfirmanns
á Kefla vikurflugvelli) færast
fram og nær óvininum, svo að
hernaðarlega séð ætti þetta
beinllnis að vera hagkvæmt
fyrir Nató, ekki sist þar sem svo
er aö heyra að Sovétmenn hygg-
ist á næstunni kalla kjarnorku-
kafbátaflota sinn, væddan eld-
flaugum er draga næstum hvert
á land sem er á noröurhelmingi
hnattarins, i skjól undir Ishettu
Noröurheimskautsvæðisins.
Og þótt litil sé, hefur Jan
Mayen engu siður en tsland
þann ómetanlega kost frá Nató-
sjónarmiöi að geta verið
„ósökkvanlegt flugvélamóöur-
skip ef I þaö færi. Og frá al-
mennu mannúðarsjónarmiði
hefur smáeyja þessi þann
ómetanlega kost aö vera
óbyggö.
Sovétmenn yröu líklega
æfir
Vitaskuld yrðu samt sem áður
margir óhressir, ef eitthvað yrði
farið að gera i þessu
máli. tslenskir herstöðvasinnar
hugsa þessi mál yfirhöfuð ekki
og vilja engar umræður um þau,
hvað þá nokkrar breyt-
ingar. Bandarikjamenn og
Norðmenn vilja auðvitað
óbreytt ástand lika, þaö er af
ýmsum ástæðum þægilegast
fyrir þá og þeim yrði engin
skotaskuld úr þvi aö finna upp
ótal ástæður — sannar og
ósannar fyrir þvi aö óhagstætt
væri aö hafa herstöð á Jan.
Mayen. Og Sovétmenn yröu lik-
lega æfir. Þeir myndu trúlega
sjá I þessu vélabrögð Nató, til
þess gerð aö komast I betra færi
viö Kólaskaga og kafbátaflot-
ann I Noröur-tshafi. Þá er það
spurningin hvort tslendingar
þurfa endilega að halda áfram
uppteknum hætti um að beygja
sig fyrir kröfum og hagsmunum
annarra rikja, þegar um hern-
aðar- og öryggismál er aö ræða.
—áb.