Þjóðviljinn - 16.09.1979, Síða 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. september 1979
„Laxness —lagsbróbir Rabelais, Cervantes og Melville — sýnir
okkur þá hátind listar sinnar, sem sameinar örlæti, skáldskap og
ást á manninum og landinu.”, segir Mordillat i Le Nouvel
Observateur.
Um verk
Halldórs
Laxness í
Frakklandi
Þótt verk Halldórs
Laxness hafi veriö þýdd á
ýmis rómönsk mál og séu
lesin allt suöur i Patagóniu,
hafa þau löngum átt litiö upp
á pallboröiö hjá Frökkum.
Þeir eru nefnilega meö þeim
ósköpum fæddir aö annaö
hvort taka þeir erlenda rit-
höfunda alveg upp á sina
arma og dýrka þá meö ó-
Hkindum eöa þeir ftilsa viö
þeim og vilja ekkert um þá
vita, og hefur þessi undar-
lega afstaöa mjög bitnaö á
Noröurlandabókmenntum.
Þaö viröist nánast undir hæl-
inn lagt I hvaöa flokk erlend-
ir rithöfundar lenda: t.d.
meta Frakkar Strindberg
mjög mikils en v il ja __
naumast viö Ibsen líta og
þótt verk hans séu sýnd
stöku sinnum fá þau yfir-
leitt hina hraklegustu
dóma. Til skamms tíma
höföu aöeins þrjú verk eftir
Halldór Laxness veriö þýdd
á frönsku, fyrst Salka Valka
og Atómstööin, og munu þær
bækur hafa fengiö nokkurn
hljómgrunn vegna Nóbels-
verölaunanna, en síöan var
Paradisarheimt þýdd (úr
ensku!) og vakti litla eftir-
tekt. Nú bendir hins vegar
ýmislegt til aö þessi afstaöa
sé aö breytast, þvl aö I vor
kom íslandsklukkan út I
franskri þýöingu og fékk
aörar viötökur. Þýöinguna
geröi Régis Boyer, hinn
kunni norrænufræöingur,
sem þegar hefur þýtt á
frönsku Njáls sögu, Eyr-
byggja sögu o.fl., en bókaút-
gáfan Aubier-Montaigne gaf
hana út aö undirlagi
menningarstofnunarinnar
UNESCO. Þótt þessi þýöing
birtist Frökkum á óheppileg-
um tlma, þegar bókavertlö-
inni var aö ljúka og sumar-
leyfi I nánd, var rækilega um
hana fjallaö i frönsku út-
varpi. Hinsvegar mun lltiö
hafa veriö um hana skrifaö I
blööum yfir sumarmánuöina
annaö en venjulegar bóka-
fregnir þangaö til I ágústlok
aö rækilega var um hana
fjallaö I vikuritinu Le Nouvel
Observateur. Þótt þessi
grein sé skrifuö I þvl blóm-
lega skrúöprósa, sem
Frakkar kunna einir aö fara
meö, og valdi þess vegna
þýöandanum meinlegum
höfuöverk, fannst okkur rétt
aö bisa henni yfir á einhvers
konar Islensku til aö gefa les-
endum nokkra hugmynd um
það hvaöa augum Frans-
menn lita Halldór Laxness.
Höfundur greinarinnar er
einn af gagnrýnendum Le
Nouvel Observateur, Gérard
nokkur Mordillat, og á hann
þaö til aö fara stundum held-
ur frjálslega meö efni Is-
landsklukkunnar.
e.m.j.
„Drögum skó af
fótum okkar... ”
Franskur gagnrýnandi fjallar um íslands-
klukkuna sem snúiö var á frönsku i vor
Enginóp/ engintár: verk
Laxness eru óþekkt í
Frakklandi. Engin harm-
kvæli eöa fingur sem klóra
í auðar síður dagblaða,
þolinmæði um leið og hún
brotnar við að falla á jörð-
ina brotnar Islandsklukkan
einnig í höfði okkar. Við
vitum ekkert um þessa
menn eða verk þeirra, og
dugum ekki til annars en
styðja okkur við kl isjulist-
ann: — island: tala um
fiskimennina þar.
En samt sem áöur hafa
hugsanir eyjarskeggja sett meira
mót á þessa öld en fiskveiðar:
Joyce, Beckett, Kazantzakis,
Rinaldi, Cesaire, Sciascia...
Hvort sem þeir eru frá trlandi,
Krit, Korsiku, Martinique, eöa
Sikiley, koma allir þeir rit-
höfundar, sem mótab hafa okkar
tíma, frá eyjum— þessum
blööum, sem rifin háfa verið úr
minni veraldarinnar. Eínungis
Island—glataö blaö—hefur týnst
úr þessu töfrasviöi.
Aö vera íslenskur rithöfundur er
eins og aö vera negri I Subur-
Afriku. Hann er viöstaddur, en
enginn tekur mark á honum. Þótt
Laxness hafi fengið Nóbelsverö-
launin 1955 sannar þaö ekki nema
eitt:stöku sinnum fá negrar sína
umbun.
Hagsýnn
húseigandi
A átjándu öld byggja tæplega
fimmtlu þúsund vesalingar,
holdsveikir menn og fáráölingar,
þetta land þar sem helvlti logar,
eldfjalliö hræöilega Hekkenfeld.
Danska stjórnin reynir aö selja
þaö Þjóöverjum, Englendingum
og jafnvel Hollendingum fyrir
skikkanlegt verö... Eins og
hagsýnn húseigandi lætur Dana-
konungur bööul sinn og prófoss
hiröa allt eigulegt I landinu áöur
en til eigendaskipta gæti komiö,
tæma allar hirslur og kreista
siöasta blóödropann úr þessum
margþjáöa lýö.
Jón Hreggviðson bóndi á Rein,
sem látinn er vinna verstu verkin,
veröur aö höggva sjálfur á
kaðalinn sem heldur uppi
klukkunni frægu,einu eign þjóöar-
innar, sem metin er til fjár, og
jafnframt tákni um tilveru
hennar. Hann hefnir sln fyrir
þessa nauöungarvinnu meö háöi
og kveöúr Pontusrimur eldri til
aö ögra kóngi og böðli: ,,Ei mun
sjóli armi digrum kjósa, netta aö
spenna nistisbrik, nema hún sé
úng og rlk”. Fyrir þetta spaug er
hann dæmdur til hýöingar, og
liggur stifur eins og trjádrumbur
undir vandarhöggunum.
Laxness er ekki hetjudýrkandi.
Jón Hreggviðsson gerir enga
uppreisn, heldur veitir einungis
mótstööu. Aö refsingunni
lokinni drekkur hann sig jafnvel
fullan meö böölinum, sem finnst
slöan I dögun dauöur I mógröf.
Þótt sex vitni sverji þess eiö aö á
likinu hafi ekki verib neitt sár né
merki um' aö menn hafi lagt
hendur á manninn, veröur Jón
Hreggviösson eftir þetta stööugt
sakborningur. Þegar hann kemur
heim til aö græöa sár sln, ber þar
aö honum til mikillar furöu prest-
inn Þorstein, Skálholtsbiskup,
Jórunni konu hans og systur
hennar hina spengilegu Snæfrföi,
og loks Arnas Arnaeus, prófessor
viö Kaupmannahafnarháskóla.
Þaö er allt á tjá og tundri I
kofanum! Snæfrlöur er skelfingu
lostin, þegar hún sér llkþráu
konurnar tvær, kerlinguna og
bjánann, og hún flýr i arma
Arnaei: „Vinur, hvl dreguröu
mig innl þetta skelfilega hús?”
Stjörnuhús
Meö þessari einföldu setningu
breytist allt. Laxness, sem sam-
einar stéttvisi og trúarlega
tilfinningu fyrir örlögunum,
flytur okkur skyndilega undan
eldfjallinu og yfir þaö. Bær Jóns
Hreggviðssonar veröur sá staður
þar sem hin leynilega trúarathöfn
fer fram. Hann er allt I senn:
lúsugur skiki íslenskrar sveitar,
tákn um tsland sjálft (þvi ab þar
koma saman á einni stund full-
trúar allra stétta þjóöfélagsins),
stjörnuhús þar sem bóndinn, álf-
konan og fræöimaöurinn —
stjörnur og vitringarþessarar bók-
ar — sameinast i einstakt stjörnu-
merki. Fræöimanninum haföi
'rHADHCTION
Bénisois-tu,
cariilonneur!
Iticn tjueliluliilrj’ilu prix
NiiU'l. riftlmvlnÍM Ijixiuw nnli* iimiiiI imil
Upphafiö á ritdóminum um
tslandsklukkuna I Le Nouvel
Observateur.
komiö sú vitra aö á þessum staö
fyndi hann „nokkrar fornar pjötl-
ur meö lesmáli frá pápiskri tlö”
og meö þvl aö safna þeim saman
gæti hann siöar boriö vitni um aö
á Islandi heföu áöur búiö sannir
menn.
Eftir þetta veröur Bókin aöal-
efni bókarinnar. Eftir aö hafa
rótaö I rúmi gömlu konunnar
innan um myglaöar tuskur,
snærisbúta, brotnar skeifur,
horn, bein og kvarnir, finnur
Arnaeus loks I rotnu heyinu
harðnaöa og krumpaöa skinn-
dræsu.
Þá gat hann I fyrsta skipti virt
fyrir sér blöðin, sem týnd voru úr
„Skáldu”, þeirri óviöjafnanlegu
skinnbók, sem á höföu veriö skráö
fegurst kvæöi á noröurhveli
heims. Enginn gylltur bóka-
skápur, ekkert konunglegt bóka-
safn, enginn helgistaöur annar en
rúm gamallar konu — rúm
alþýöunnar—voru þess veröug að
geyma einu auöæfilslands: sögu
þess og menningu.
Allt er leyndar-
dómur
Laxness—lagsbróöir Rabelais
Cervantes og Melville— sýnir
okkur þá hátind listar sinnar, sem
sameinarörlæti, skáldskap og ást
á manninum og landinu. Hann
gælir aldrei viö hvatir dýrsins og
þessi mikla alþýöuskáldsaga
tekur á sig mynd launhelga. I
henni er ekki ein setning sem ekki
er samboöin skáldi, engin
persóna án mannlegrar dýptar,
og ekkert klisjukennt atvik. Allt
er leyndardómur: Snæfriöur
svlkur fööur sinn lögmanninn og
bjargar Jóni Hreggviðssyni á
siöustu stundu frá gálganum til
aö trúa honum fyrir gullhringi:
Ber þú Arnaeo kveöju frá þvi
ljósa mani; frá álfakroppinum
mjóa; þau orö hafa ekki fariö
víöar”.
Jón er slðan barinn á holl-
enskum vegum, sefur undir gálga
I Þýskalandi, lendir I spönsku
treyjunni, en kemst loks aldraöur
á fund prófessoris antiquitatum,
sem er þá kvæntur dönskum
kroppinbak, hafnar hringnum og
lætur bóndanum hann eftir svo aö
hann geti keypt sér ölkrús fyrir
hann.
En af Snæfrföi er þaö aö segja
aö hún fellst ekki á aö giftast
Siguröi dómkirkjupresti en
tekur þess I staö bónoröi
Magnúsar jungkærs frá Bræöra-
tungu, þvi aö hún vill heldur þann
versta en þann næst besta. Upp
frá þvf er líf hennar ekki annaö en
stööugar heimiliserjur, sem enda
meö hruni hennar og niöur-
lægingu og einnig niðurlægingu
fööur hennar. Hún hikar þó
hvergi i baráttu sinni gegn
mönnum og dómstólum og fær
hún þvl aö lokum allar eigur sinar
aftur og hittir Arnaeum I siðasta
skipti. Prófessorinn frægi er þá
fallinn i ónáö vegna uppreisnar-
anda sins, hann á i haröri baráttu
viö yfirvöldin, reynir aö reisa
efnahag landsins viö og koma á
fót eins konar lýðveldi. Hann
hafnar konungdómi á tslandi sem
Hollendingar bjóöa honum þvi aö
hann vill ekki stjórna nema sjálf-
stæöu landi. ,ÍFeitur þjónn er
ekki mikill maður. Baröur þræll
er mikill maður, þvi I hans
brjósti á frelsið heima.”
Bók uppreisnar-
manns
Tveimur öldum síöar, 17. júni
1944, ris tsland loks upp úr
þessari löngu nótt, þegar opin-
berlega er lýst yfir stofnun sjálf-
stæös lýðveldis. „A Þlngvöllum
skal risa veglegt lögréttuhús og
sett önnur klukka stærri og
hljómfegurri en sú sem kóngur-
inn lét rekvfrera og bööullinn
skipaöi Jóni Hreggviössyni aö
höggva niöur”, sagöi Arnaeus.
„Þaö kalda túnglsljós sem
glampar I Drekkfngarhyl skal
ekki leingur vera hin eina
miskunn meö fátækum konum á
tslandi”, svaraöi Snæfrlöur.
Þegar viö stöndum andspænis
þessari frábæru bók, þessari bók
uppreisnarmanns, getum viö ekki
gert annað en likja eftir Jóni
gamla Hreggviössyni og
þjófinum Jóni Marteinssyni,
þegar þeir fundu aftur Skáldu,
sem bjargast haföi fyrir
kraftaverk úr eldsvoöanum I
Kaupmannahöfn: Þeir drógu
báöir oröalaust skó af fótum sér.
Drögum einnig skóna af fótum
okkar.