Þjóðviljinn - 16.09.1979, Page 7

/
Sunnudagur 16. september 1979 ÞJÓDVILJINN — SIÐA 7
# mér
datt það
i hus
Jóna Sigurjónsdóttir skrifar:
Hver græðir á að geyma
eyrir verkamannsins?
Kæru félagar.
Þaöer komin haustlyktaf sól-
inni, þessvegna ætla ég aö
skreDDa vfir hafiB svo ég geti
tekiö á móti komandi vetri meB
endurminningu af sólaryl í mín-
um lúnu beinum.
Vegna þess hvaö ég er óskap-
lega flughrædd og hrædd viB
bilaumferö, sem 1 útlöndum er
ennþá þykkri en hér heima,
reyni ég ávallt aö gera hreint
fyrir mfnum dyrum áBur en ég
legg uppi slfk ferBalög.
Ég tek til i öllum skápum,
borga allar minar skuldir, end-
urnýja i happdrættinu og lif-
tryggi mig siöan fyrir allan af-
ganginn. Siöan skrifa ég ætt-
ingjum og vinum ástarbréf meö
þakklæti fyrir samveruna og
börnunum minum skrifa ég
jafnframt heilræöi, ýmsa speki
og galdraformúlur, sem eiga aö
duga þeim til sóknar og varnar i
okkar grimmu veröld allt til
æviloka.
Þessi pistill er hluti af feröa-
undirbúningi minum i þetta sinn
og er til þess geröur aö vekja at-
hygli á einu sérstöku máli.
. Ég vil byrja á aö segja ykkur
frá þvi hvernig verkamanni
gengur aö innheimta laun fyrir
sannanlega unna vinnu sina, ef
atvinnurekandinn vill af ein-
hverjum ástæBum ekki greiöa
launin.
Eftir aö launþeganum hefur
mistekist aB ná rétti sinum leit-
ar hann til stéttarfélags sins,
sem þá reynir aB innheimta
launin.
Þegar þaö ber ekki árangur er
máliB fengiö lögfræöingi I hend-
ur.
LögfræBingurinn sendir inn-
heimtubréf meö tilteknum
greiöslufresti. AB þeim tima
liönum sendir hann itrekunar-
bréf meö hótun um málssókn aö
nokkrum dögum liBnum hafi
krafan ekki veriö greidd innan
þess tlma.
AB frestinum liönum er mál-
inu stefnt inni bæjarþing, þá fer
fram gagnaöflun og stefnda er
gefinn kostur á aB skila greinar-
gerö. MáliB fer nú til yfirborg-
ardómara, sem fær þaö ein-
hverjum dómrara sinna i hend-
ur.
Dómarinn þarf nú aB tryggja
aö öll gögn málinu viBkomandi
liggi fyrir og máliö verBur ekki
tekiB til dóms fyrr en þaB er
gert. Þrátt fyrir aö mál þessa
eölis eigi lögum samkvæmt aö
hafa forgang og dómarar reyni
aö haga svo til, getur stefndi
tafiö fyrir og seinkaB dómtöku
þess. Þess eru mörg dæmi aB 3
ár hafi liöiö frá þingfestingu
slikra mála og þar til dómur
fellur i bæjarþingi.
Þeim dómi getur hvor aöili
um sig áfrýjaö til hæstaréttar.
Þá þarf aö ganga frá öllum
framkomnum plöggum i' málinu
á sérstakan hátt og enn einu
sinni gefst timi til vitnaleiösla
og annarrar gagnasöfnunar.
Frá þvi málinu er áfrýjaB og
þar tU dómur fellur I Hæstarétti
geta liöiö ár.
Dæmi Hæstaréttur á þann veg
aö verkamaöurinn sé veröur
launanna og atvinnurekandan-
um beri aö greiöa honum fyrir
vinnuna, sem hann innti af
höndum fyrir t.d. ti'u árum siö-
an, geta skuldaskilin enn dreg-
ist á lar.ginn.
Svo getur fariö aö skuldarinn
þrjóskist enn viö aB borga en nU
er þó loksins hægt aö gera fjár-
nám hjá honum, þaö getur tekiB
vikur.
Þegar hér er komiB sögu er
gott aB hugleiBa aö launakrafa
mannsins heldur sömu krónu-
tölu i gegnum allan þennan pró-
sess og er ekki endurmetin til
jafns viö launahækkanir eins og
gert er i t.d. slysabótamálum.
Vextir af slikum launakröfum
eiga nú, samkvæmt nýlegum
lögum, aö vera hæstu innláns-
vextir, voru áBur almennir
sparisjóösvextir.
Þessi hörmungarsaga gæti
endaö meö því aö skuldarinn
yröi gjaldþrota rétt i sögulok.
ViB skulum vona aö þá fari aB
rofa til hjá verkamanninum þvi
samkvæmt lögum nr. 31/1974 og
reglugerö nr. 302/1975 ábyrgist
rikissjóöur vangreidd laun fyrir
vinnu sem unnin er eftir 28.
mars 1974, i' þágu atvinnurek-
enda sem orönir eru gjaldþrota.
Aumingja maöurinn á eftir aö
komastaBþvi aö greiösluskylda
rlkissjóBs er þó takmörkuö og
tekur til eftirfarandi launa:
1. Vinnulaun sem forgangs-
réttur fylgir samkvæmt skipta-
lögum nr. 3/1978 meö breyting-
um sbr. lög nr. 32/1974.
samkvæmt 1. töluliö 4. greinar
laga nr. 32/1974, njóta þau laun
forgangsréttar 1 bil sem falliB
hafa f gjalddaga á sfBustu 6
mánuöum fyrir andlát eöa
gjaldþrot. Einnig ef mál hefur
veriö höföaö til innheimtu launa
innan 6 mánaöa frá gjalddaga
og dómur gengur á siöustu 2
mánuöum fyrir upphaf skipta
eöa siöar.
^ Samkvæmt þessu tekur rfkis-
ábyrgö á launum ViB gjaldþrot
atvinnurekenda í stórum
dráttum aBeins til launa, sem
unniBer fyrir eöa mál er höföaö
útaf innan 6 mánaöa fyrir upp-
haf skipta. Kröfur þessaná
hendur rikissjóBi verBa aö hafa
borist félagsmálaráBuneytinu
þegar eftir aB gjaldþrot hefur
veriBUrskurBaö og i' siBasta lagi
innan árs eftir aö innköllunar-
frestur i þrotabúiö er liöinn.
Þaö liggur i augum uppi aö
gagniö af þessari klásúlu um
rikisábyrgö á launum er vægast
sagt mjög takmarkaö.
1 hæstaréttardómum er aö
finna margar svona sögur og
þaö er algengt aB málarekstur
sem þessi taki 10ár. Þaösem ég
hef skrifaö hér á undan hef ég úr
hæstaréttardómum og úr bók-
inni Vinnuréttur, sem hver
launþegi ætti aB kynna sér.
Þaö er ósk min og áskorun aö
forystumenn hinna vinnandi
stétta beiti sér tafarlaust fyrir
þvi aö svona mál þvælist ekki
lengur inni hinu almenna dóms-
kerfi, heldur veröi settur á lagg-
irnar sérstakur dómstóll, sem
fjalli um þessi mál elngöngu.
Laun, sem þarf aö innheimta á
þennan hátt, eiga aö greiöast á
þeim kauptaxta, sem er i gildi
þegar greiöslan fer fram, og
dráttarvextir frá 1. gjalddaga
eiga auövitaö aö vera jafnháir
og hæstu útlánsvextir bank-
anna.
Þetta var erindiB.
Svo ein smásaga aB lokum:
Kunningi minn skrapp inná
eina af vinstúkum bæjarins nú
nýlega. Þar blandaöi hann geöi
viB nokkra frændur vora NorB-
menn, sem voru hér i þeim
erindagjöröum aö selja tslend-
ingum veiBarfæri (væntanlega
til aB nota viö veiBar á Jan
Mayen svæöinu). Þeir höföu
gert góöan bissness og sátu nú
aö sumbli og vilu endilega gefa
þessum kunningja mínum
hristing, sem þeir sögBu aB nú
væri uppáhalds drykkur noskra
sjómanna og útgerBarmann.
Þeir sögBu aö vinurinn yrBi aö
bragBa á þessum drykk, sem
þeir kölluöu Benna Gúdd-man-
kokkteil. NafniB á drykknum
vakti hjá þeim svo mikla kátínu
aö þeir ultu útaf stólunum i
hlátursköstum. Istendingurinn
fattaöi alls ekki brandarann, og
þá hlógu þeir enn meira. Þessi
kunningi minn var alveg einsog
spurningarmerki I framan þeg-
ar hann var aö segja mér frá
þessu. Þá mundi ég eftir þvi aB
vinkona min, sem er i Kanan-
um, sagöi mér frá þvi i sumar,
aö i' klúbbnum á Keflavikurvelli
heföi veriö efnt til verölauna-
keppni meBal barþjónanna um
súper kokkteil, sem átti aB bera
neftiiö Bensi Gúdd-man. Þeirri
keppni var þó aflýst áöur en til
úrslita kom.
Þrátt fyrir þessa upprifjun
náöum viB alls ekki brandaran-
um. SkiljiB þiö þetta?
Hér lýk ég máli minu meö
baráttukveBju og þökk fyrir
samveruna.
1 húsi Hamsuns
Einn gróskumikinn rigningar-
dag ákveöum viö aö skoöa hús
Hamsuns. Nörholm eöa Knarrar-
hólmur er aöeins stundarfjórö-
ungs akstur frá Brekkestö og
feröin þvi ekki geigvænlegt fyrir-
tæki. Aöur en viB vitum af erum
viB kominá áfangastaB. ViB okk-
ur blasir tvilyft, hvitt tímburhús,
prýtt tveimur miklum trésúlum á
foiíiliB. Setriö er umlukiö blóm-
legum, stórum garöi, handan viB
húsiö grillir i rauöar hlööur.
Hérna bjó meistarinn, hér rækt-
aöi hann jöröina og hér hvilir
aska hans greypt i ferhyrnda súlu
sem ber brjóstmynd hans úr
bronsi. HúsiB er enn i eigu afkom-
enda hans, þótt þvi hafi veriB
breyttaö hluta i safn til aö drýgja
tekjur fjölskyldunnar. Okkur er
bjargaö inn úr rigningunni af
fjörlegum, raddsterkum manni
um sextugt. Hann talar I belg og
biöu eins og vanur fararstjóri og
hefur kynnisferöina (sem kostar
fimm krónur norskar) þegar i
staö.
Arild Hamsun — sonur Knut
Hamsuns.
Hamsun eignaöist Knattarhólm
meö einkennilegum hætti i' lok
fyrri heimsstyrjaldar. Rit-
höfundurinn haföi ákveöiB aö
flýja borgarlifiö og fékk augastaB
á þessu fallega húsi f S-Noregi.
Honum fannst hins vegar sölu-
veröiö of hátt og bauö 30 þúsund
krónum minna. Eftir töluvert þóf
féllst bóndinn á aö efna til kapp-
drykkjuum mismuninn. Hamsun
og Knarrarhólmseigandinn
drukku sleitulaust i fjóra daga, en
þá missti bóndinn meBvitund.
Þegar hann rankaBi viö sér aftur,
, stóö Hamsun yfir honum og
i sagBi: — ,,Ég vona aB viö séum
sammála um skilmálana.”
ViB göngum um herbergin og
Arild útskýrir fyrir okkur munina
á þjálfaöan en skemmtilegan
l-hátt. 1 anddyrinu hanga málverk
I og teikningar af rithöfundinum
I eftir son hans Tore. Og alls staöar
eru klukkur. Hamsun var meB
ólæknandi áhuga á þessu gang-
verki timans. Var þaB hiB óskeik-
ula vélræna afl sem heillaöi
hann? EBa finleiki úrsmiöinnar?
A veggjunum hanga natúralistísk
málverk, mótlf frá N-Noregi,
hugljúfar stemmingar frá suöur-
hluta landsins. 1 horni stofunnar
silfurfill, borgun frá Indlandi fyr-
ir þýBingu á „Gróöur jaröar”.
SilfursmiBi á boröum og hillum,
meistaralega njörvaöur riddari
frá endurreisnartimabilinu á
skápnum viB austurgluggann.
Málverk á stærB viö stórt frl-
merki hangir yfir sófanum.
Engi, blár himinn. Þetta málaöi
Hamsun sjálfur. Hann hlýtur aB
hafa notaö hárþunnan pensil.
Minntist ég ekki á finleika? Stof-
an er mettuö af heimiiislegri
rómantik, af undarlegri blöndu
notalegrar sveitasælu og menn-
ingarlegri viBleitni.
-0-
1 borÖ6tofunni standa tólf stólar
umhverfis fallegt eikarborB.
Kristalkróna, gjöf frá Gyldendal
forlaginu, hangir yfir boröinu.
Stólarnir eru klæddir flúruöu,
myndskreyttu kálfskinni eftir
teikningum Hamsuns. Enn ein
áminningin um myndlistarmann-
inn i skáldinu. A veggnum baró-
metersem sýnir alltaf gott veöur.
Reisuleg brjóstmynd af heimilis-
fööurnum 45 ára stendur á borö-
skápnum. Gjöf Hamsuns til konu
sinnar Mariu. Þessi afmælisgjöf
segir kannski meira um sálarlif
rithöfundarins og sambúö þeirra
hjóna enheil bók. Og þó. I „Regn-
boganum”, sem Maria skrifaöi
ári eftir dauöa Knut Hamsun
bregöur hún upplitrikri og lifandi
mynd af hinum eigingjama, blóö-
heita, afbrýBissama, bliölynda og
hjálparvana eiginmanni sinum.
Móttökusalurinn, sem reyndar
er i vanalegri stofustærö, er i
rokokóstil. RauBir veggir, gylltir
listar. Viöeigandi stólar keyptir
frá Paris. Parkettgólf — meB
þeim fyrstuf S-Noregi. Tvær hvit-
ar postulinsstyttur I yfirþyrm-
andi nýhelleniskum stil standa
vörB sitthvorum megin viö dyrn-
ar. Gjöf frá þýska forlaginu, er
Hamsun hlaut NóbelsverBlaunin.
Og 1 einu horninu æpandi stil-
leysa: Norsk afaklukka, 200 ára
gömul og gengur ennþá.
Steinkast bak viö húsiö liggur j
skáldastofan. Hiö viröulega nafn I
á illa viö fremur hrörlegt, litiö j
timburhús sem stendur á lágum !
ási. Engu aö sföur: Þarna er j
bókasafn Hamsuns varöveitt, sex j
þúsund bækur, sem staflaö er I ;
þröngum hillum frá gólfi til lofts. j
Fátæklegt hvitt skrifborö stendur |
undir glugganum. Hér sat Ham- 1
sun og reyndi aö skrifa bækur sin- j
ar, en endirinn varö þó alltaf sá I
aö hann flúöi fjölskyldu og heimili |
og ritaöi sögur sinar á afskekkt- i
um hótelherbergjum eöa I j
áþekktri einsemd. Fullur hugsýki i
ogáhyggjum hripaöi hannnokkr- j
ar ástar- og áminningarlinur til j
konu sinnar á hverju kvöldi út- j
legBarinnar.
Nefklemmurnar, pennaskaftiB
og lokahandritiö aB sföustu bók
hans „Ringen sluttet” liggur á
skrifborBinu. Blekbyttan i formi
hnefastórrar silfurköngulóar
stendur opin. HandskrifuB örkin
meB agnarlitlum stöfum ber
merki nostursemi og kvenleika.
Hamsun kvenlegur? Getur þetta
veriö rithönd mannsins sem
skapaBi Isak í Gróöur jaröar, og
kaptein Glahn i Pan?
I hillunum finn ég aöeins einn
islenskan höfund, Gunnar
Gunnarsson, heildarútgáfa. A
hillunni fyrir neöan rek ég augun i
„GyBingavandamáliB” eftir Sten
Rozniecki og i öndveröri hillu
„Ewiges Deutschland 1939”.
ÞaB er stytt upp. ViB göngum
niöur þröngan stiginn og tærleiki
loftsins hreinsar raka og myglu-
lykt skáldastofunnar úr vitunum.
KveöjuorB Arilds hljóma enn i
eyrum mér: „Ef þú vilt þekkja
Hamsun, verBur þú aB lesa verk
hans, en ekki bækur um hann.”
Þetta er stysta varnarræöa sem
ég hef heyrt.
ingó