Þjóðviljinn - 25.11.1979, Blaðsíða 15

Þjóðviljinn - 25.11.1979, Blaðsíða 15
14 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 25. nóvember 1979 Sunnudagur 25. nóvember 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 15 ísland og erlendir audhringir • Á árunum 1975—’76 geröu aðil- ar frá Saudi-Arabiu Itrekaðar til- raunir til að reisa oliuhreinsunar- stöð hérlendis. M.a. áttu milli- gönguaðilar fyrir Arabana nokkra fundi á íslandi með dr. Jóhannesi Nordal og Viðræðunefnd um orku- frekan iðnað. • Tvö böndarisk fyrirtæki komu til greina sem annast áttu bygg- ingu og rekstur oliuhreinsunar- stöðvarinnar og var Rolf Johansen & Co. umboðsaðili þessara félaga á islandi. • Oliuhreinsunarstöðin átti að kosta einn miljarð Bandarikjadoll- ara uppkomin með oliuefnaiðnaði, og vera algerlega i erlendri eign. Sú upphæð samsvarar allri fjár- munamyndun landsmanna á þessu ári. • Oliuhreinsunarstöðin átti að njóta verulegra toll- og skattfriðinda, og þar að auki áskildu Arabarnir sér einokunar- markað á oliuafurðum á lslandi. • Aðilarnir frá Saudi-Arabiu, sem hug höfðu á að reisa oliu- hreinsunarstöðina hérlendis, buðust til að útvega islandi öll þau lán, sem til byggingarinnar þurfti. Tryggingin fyrir endurgreiðslu lánanna voru allar eigur stöðvar- innar ■ að meðtöldu landsvæði hennar og höfnum. • Oliuhreinsunarstöðin átti m.a. að sjá herstööinni á Miðnesheiði og öðrum NATO-herstöðvum I V- Evrópu fyrir oliu og bensíni. Þriðja grein ARABf OLÍUÆVINTÝRIÐ Þann 19. september 1975 komu níu alvarlegir og vei- klæddir menn saman í fundarherbergi Seðla- banka islands. Sex þeirra voru islendingar, en þrir Bandaríkjamenn. I augum hinna síðarnefndu var þessi fyrsti fundur með Viðræðunefnd um orku- frekan iðnað þýðingar- mikill: hann var fyrsta skrefið í að komast inn í nýtt, ósnert og orkuríkt land. Sem milligöngumenn fyrir erlenda stóriðjuhölda gerðu þeir sér fyllilega grein fyrir möguleikunum á feitum bita i eigið trog. Flestir íslensku nefndar- mannanna sýndu á sér iítil breytingamerki: Fyrir þá voru þetta enneinar könn- unarviðræðurnar við útlendinga um erlenda stóriðju í landinu. Einn islendinganna var þó sér á parti, framkvæmdarstjóri Rolf Johansen& Company, sem eygði auðtekinn umboðsgróða fyrir fyrir- tækið. Og lái það honum hver sem vill: Umræðuefni fundarins var bygging olíuhreinsunarstöðvar á islandi. Fyrir hönd Vi&ræöunefndar um orkufrekan i&nab voru mættir: Dr. Jóhannes Nordal bankastjóri og forma&ur nefndarinnar, Steingrimur Hermannsson alþingismaöur og formaöur Rannsóknarráös rikisins, Ragnar ólafsson hæstaréttarlögmaöur, Sigurgeir Jóhannsson verk- fræöingur, Garöar Ingvarsson viöskiptafræöingur Seölabankans og ritari nefndarinnar. Fyrir hönd Rolf Johansen & Co. sat fundinn Friörik Theódórsson framkvæmdarstjóri. Bandarikjamennirnir voru Mr. Herbert C. Hathornforstjóri A.S. Nemir Associates Washington D.C., Mr. Wiliiam C. Kestervara- forseti Foreign-Domestic Fran- chise Corp., New York og Mr. John H. Schuitz skattaráögjafi Fluor Corporation, í Kaliforniu, USA. Greinargerð samþykkt Fundurinn hófst meö þvi aö Mr. Schultz geröi stuttlega grein fyrir fyrirtækinu FLUOR CORP og á - huga þess á aö byggja olíuhreins- unarstöö hérlendis i samvinnu viö erlent oliufyrirtæki. Aö sögn Schultz var FLUOR CORP. mikilsmetiö fyrirtæki, sem byggöi oliuhreinsunarstöövar fyrir stór oliufyrirtæki um heim allan og heföi mikla tækniþekk- ingu og reynslu I þessum efnum. Þá rakti Mr. Schultz ýmsar gerðir oliuhreinsunarstööva og útskýröi ýmis tækniatriöi i þessu sambandi, og benti á tegundir og magn hráefnis sem slik oliu- hreinsunarstöö kreföist. Mr. Schultz minntist einnig á kröfur Roif Johnsen: Fyrirtæki hans átti aö fá umboöið fyrir byggingar- og rekstraraðila olíuhreinsunarstöövarinnar. þær sem gera þyrfti til staöa, sem til greina kæmu viö byggingu oliuhreinsunarstöðvar hérlendis. Þegar Mr. Schultz hafði lokiö máli sinu, kvaddi dr. Jóhannes Nordal sér hljóös og mælti fyrir hönd Viöræöunefndarinnar. Sagöi hann aö nefndin mundi leggja þessar hugmyndir fyrir rikis- stjórnina islensku og baö um ýtarlegri greinargerö frá hinum erlendu fyrirtækjum, sem viöstaddir væru fulltnlar fyrir. Minntist dr. Nordal I |>essu sam- bandi á kostnaöaráætlun, hlut Islands i slikri stöö, áhrif á umhverfi sem slik bygging heföi I för meö sér og áhrif hennar á islenskt þjóöfélag. ' Þvinæst samþykkti Umræöu- nefndin aö FLUOR CORP. útbyggi slika greinargerö og hún yröi lögö fyrir rikisstjórnina. Mr. Schultz þakkaöi fyrir og sagöi aö greinargeröin yröi til- búin eftir uþb. mánuö. Siöan var fundinum slitiö. ,, Oliuhreinsunar - félag íslands” Mr. Schultz stóö viö orö sin. Rúmum mánuöi eftir fundinn eöa þ. 30. okt. skrifar Friörik Theódórsson, framkvæmdar- stjóri Rolf Johansen & Co., Jóhannesi Nordal bréf og tjáir honum aö FLUOR hafi tilbúin þau gögn og upplýsingar sem sam- komulag heföi veriö um aö þeir legöu fram, og fer fram á fund i vikunni 24. nóvember. Framhaldsfundurinn dregst þó á langinn og er ekki haldinn fyrr en 12. febrúar 1976. Auk Viöræöu- nefndar um orkufrekan iönaö og fulltrúa fyrirtækisins Rolf Johan- sen & Co., sitja fundinn Mr. Her- bert C. Háthorn frá A.S. Nemir Associates i Washington sem er ráögefandi fyrirtæki um iönaö, viöskipti og verslun á erlendri grund, og Mr. William C. Kester, sem er milligöngumaöur um samningana. Linurnar hafa nú skýrst. Mr. Hathorn sem þagaö haföi allan fyrri fundinn, gerir nú grein fyrir þvi, aö hann sé fulltrúi aöila frá Saudi-Arabiu, sem kalli sig „the Saudi Group”og nefnir I þvi sam- bandi Mr. Ernst A. Kassab.Þess- ir aöilar séu reiöubúnir aö greiöa - og senda hráoliu til tslands eöa nánar tiltekiö til „Olfuhreins- unarfélags lslands” (The Ice- landic Refinery Company). Enn- fremur hafi hann I höndunum bréf frá lögfræöingi Saber Energy, Inc., Robert M. Carter aö nafni, sem staöfesti aö Saber Energy hafi fullan áhuga á aö reka oliuhreinsunarstööina og annast sölumarkað framleiösl- unnar. Siöan leggur Mr. Hathorn fram bréf þar sem gerö er grein fyrir meginskilyrðum þessara erlendu aöila. Eftir fundinn sest dr. Jóhannes Nordal niöur og skrifar iönaöar- ráöherra Gunnari Thoroddsen skýrslu I bréfsformi um fundinn. „ Algerlega í erlendri eigu” Næsta dag lendir bréfiö á boröi iönaöarráöherra. Þegar Gunnar Thoroddsen hefur lesiö heföbund- inn inngang um hverjir sátu fund- inn og um hvaö viöræöurnar fjöll- uöu, les hann eftirfarandi: „A fundi þessum skýröi Mr. Fathorn frá þvi, aö hann heföi nú i höndum bréf frá aðilum i Saudi- Arabiu og frá Saber Energy Inc. i Bandarikjunum, þar sem lýst er ákveönum áhuga á þviað standa aö byggingu stórrar oliuhreins- unarstöövar hér á iandi aö til- teknum skilyröum fullnægöum. Skildi Mr. Hathorn eftir bréf, þar sem nánari grein var gerö fyrir þeim meginskilyröum, sem um er aö ræöa. Fylgir ljósrit af þvi hér meö svo og frásögn ritara nefndarinnar af fundinum. Augijóst er, að hér er um mjög stórt mál aö ræða, enda mundi oliuhreinsunarstöö af þessari stærö kosta um 600 miij. doliara i fyrsta áfanga, en um 1000 miljón- ir dollara, þegar einnig væri búiö aö koma upp oliuefnaiönaöi. Stööin myndi veröa algerlega I erlendri eign, og lögö er áhersla á þaö, aö hún njóti veruiegra toil- og skattfriðinda. Auk tekna af vinnuafli og þjónustu mundi ávinningur Islendinga felast i skatttekjum, orkusölu og samn- ingi um kaup á oliuvörum meö mun hagstæöara veröi en ella væri fáanlegt. Sé áhugi fyrir þvi hér á landi aö kanna þetta mál frekar, mundi veröa efnt til nýs fundar, þar sem tulltrúum fyrrnefndra aöila gæf- ist kostur á aö gera frekari grein fyrir hugmyndum sinum. Telji menn aö þvi loknu máliö álitlegt til frekari skoöunar, mundu hinir erlendu aðilar láta framkvæma rækilega hagkvæmnisathugun ásamt sérstakri könnun á umhverfisáhrifum rekstrarins (Environmental Impact Study). Kostnaöur viö hvort tveggja er áætlaður hátt i eina millj.dollara. Viöræöunefndin er þeirrar skoöunar.aö rétt sé aö efnt veröi til nýs fundar meö hinum erlendu aöilum, en hann ætti aö geta átt sér staö eftir tvær til þrjár vikur. Hins vegar er hér um svo stórt og viöamikið mál aö ræöa, aö nefndin telur nauösynlegt aö fá sem fyrst aö heyra fyrstu viöbrögö ráöuneytisins viö þeim meginhugmyndum sem fram hafa verið settar.” 1 miljarður dollara tæp þreföld ara þegar búiö væri aö koma upp öllum efnaiðnaöi. Umreiknuö á þáverandi gengi voru Islensku fjárlögin alls 416 miljónir doll- ara. Kostnaöur viö byggingu oliu- hreinsunarstöövarinnar 1976 heföi þvi numiö sem samsvarar - tveimur og hálfum fjárlögum islenska rfkisins á þeim tima.Séu þessar tölur umreiknaöar i dag, nemur upphæöin 163 miljöröum islenskra króna, eöa svipaö og öll fjármunamyndun landsmanna á árinu 1979, þeas. öll fjárfesting Islendinga I fasteignum, skipum, byggingum, bilum o.s.frv. á þessu ári. Þaö er von aö Jóhannes skrifi i bréfinu til Gunnars, aö hér sé um mjög stórt mál aö ræöa. En þennan sama dag; 12. febrúar 1976, skrifar Jóhannes Nordal annaö bréf. Þaö er á ensku og stilaö til Mr. Herbert C. Hathorn forstjóra ráögjafafyrir- tækisins A.S. Nemir Associates, milligöngumanns aöilanna frá Saudi Arabiu. 1 bréfinu þakkar Jóhannes fyrir greinargeröina og segir: „Viöræöunefnd um orkufrekan iönaö álitur tillögur þinar, sem fram voru lagöar skriflega á fundinum, mjög áhugaveröar” (with great interest). Siöan lýkur þessu stutta bréfi meö von um aö framhaldsfundur veröi haldinn bráölega og aö fulltrúar helstu aöila geti sótt þann fund. En hverjar voru kröfur og til- lögur Arabanna varöandi oliu- hreinsunarstöö á Islandi, sem voru svo áhugaveröar i augum Jóhannesar Nordal og féiaga? Kröfurnar fjárlögin Olluhreinsunarstöðin átti sem sagt aö kosta 600 miljónir dollara i fyrsta áfanga en 1 miljarö doll- Þessar kröfur og tillögur er aö finna I bréfi þvi sem Mr. Hathorn lagöi fram á fundinum 12. febrúar og sem iðnaöarráðherra Gunnari Thoroddsen var sent ljósrit af. t stuttu máli eru þær eftir- farandi: 9 Saudi-Arabarnir ætluöu aö sjá Oliuhreinsunarstöö Islands fyrir eriendu Iáni til aö fjármagna byggingu stöövarinn- ar. Sem tryggingu veröa tslend- ingar að leggja fram allar eigur olluhreinsunarstöövarinnar svo og landrými og hafnir stöövarinn- ar. 9 Arabarnir munu sjá um rekstraraöiia og markaössölu ef islenska rlkisstjórnin mundi ekki fallast á Saber oliuhreinsunar- fyrirtækiö eöa fyrirtæki aö nafni Tesoro. 0 Tveir fuiltrúar Saudi-Araba áttu aö sitja i stjórn Oliu- hreinsunarfélags Islands. öll hlutabréf og eignir Oliu- hreinsunarfélags tsiands yröu sett sem trygging fyrir erlendu láni þvi, sem Saudi-Arabar útveguöu. 0 Arabarnir heföu yfirstjórn og ákvöröunarvöid yfir öllum sjóöum féiagsins þangaö til lánin yröu greidd að fullu. (P Arabarnir áskildu sér rétt á öilum fiutningi hráoliu til lands- ins og flutningi á hreinsaöri oliu frá íslandi. Rikisstjórn Islands átti aö leggja eftirfarandi aö mörkum: 4) Staö fyrir oliuhreinsunar- stööina og islausa höfn fyrir risa- oliuskip (super-tankers). Hús, vegalagningu og orkusölu til stöövarinnar. 0 Oliuhreinsunarstööin nyti toil- og skattfriöinda. Engin gjöld yröu lögö á innflutning stöövar- innar á tækjum, hráollu, véla- búnaö og aöra hluti sem nauösyn- legir væru fyrir rekstur stöövar- innar. Sérstaklega yröi samiö um tekjuskatta erlendra verka- manna og annara starfskrafta erlendis frá. 0 Arabarnir áskilja sér einok- unarmarkaö á tslandi á ákveön- um hreinsuöum olluvörum. Ollu- hreinsunarstööin heföi allan forgangsrétt á sölu oliuafuröa til islensku þjóöarinnar. Þessi forgangsréttur yröi tryggöur meö lögum, og nær yfir bensin- og oliuþarfir landsmanna svo og oliu til skipaflota Islendinga. Auk ofangreindra krafna, fóru Saudi-Arabarnir fram á vottorö frá komandi rekstraraöila og by ggingarverktaka oliu- hreinsunarstöövarinnar svo og vottorö frá Viöræöunefndinni fyrir hönd rikisstjórnarinnar aö þessir aöilar séu reiöubúnir til aö setja á stofn umrædda oliuhreins- unarstöö. Á tti að sjá NA TO fyrir olíuafurðum Kröfunum var ekki alveg lokiö. 1 lok bréfs Mr. Hathorns til Viöræöunefndarinnar er fariö fram á, aö eftirfarandi klausu sé komiö fyrir i samningnum milli islensku rikisstjórnarinnar og aöilanna frá Saudi-Arabiu: „Aöild Islensku rikisstjórnar- innar og þeirra bandarlsku orsakast af fyrirhugaöri sölu afuröanna til varnarmálastofn- ana, þ.á m. bandarlsku flota- stöövarinnar á tslandi, og til Atlantshafsbandalagsins, þess- vegna er algjör ieynd forsenda fyrir árangri þessara viöræöna.” „Oliuhreinsunarfélag tslands” átti aö sjá herstööinni á Miönes- heiöi fyrir oliuafuröum, svo og öörum NATO-herstöövum i V- Evrópu. Hverjir eru þessir Arabar? Hverjir eru svo þessir erlendu aöilar sem reyndu aö koma upp olluhreinsunarstöö hér fyrir rúm- um þremur árum? Viö vitum aö FLUOR CORP. er verkfræöi- og byggingafyrirtæki i Kaliforniu USA, og er aö eigin sögn eitt stærsta byggingafyrir- Texti Ingólfur Margeirs- son Fyrirtæki Mr. Hathorns, A.S. Nemir Associates, er merkt á bréfhaus fyrirtækisins sem ráögjafafyrirtæki varöandi iönaö, viöskipti og verslun á erlendum markaöi. Fyrirtækiö á aö vera staðsett i Pennsylvania-bygging- unni I Washington. Forstjórinn Herbert C. Hathorn er hins vegar kunnuglegt nafn hjá Rolf Johansen & Co. Friörik Theódórsson framkvæmdastjóri sagöi viö blaðið, aö Mr. Hathorn haföi oft veriö á Islandi og annast milligöngu I alls kyns málum, og haföi hann fyrst bent Rolf Johan- sen & Co á umboösmöguleika varöandi oliuhreinsunarstöö hérlendis. Hlutur Rolf Johansen heföi þá oröiö aö annast milli- göngu fyrir byggingar- og rekstraraöilann og sjá um varahlutaþjónustu I stööina. Hins vegar gat fyrirtæki Rolfs Johansen ekki veitt neinar upplýsingar um A.S. Nemir Ass- ociates og enn siöur um „The Saudi-Group”. Hverjir eru þessir aöilar á bak viö þessa aöila frá Saudi-Arabiu? Ljósrit af bréfum sem Mr. Hathorn lætur fylgja meö greinargeröinni til Jóhannesar Nordal og votta umboð hans fyrir „The Saudi Group” eru öll undir- rituö af Ernest A. Kassab, sem viröist vera enn einn milliliöur Saudi-Arabanna. Bréfhausinn á þessum umboöum segir aöeins The Ernest A. Kassab Company. Ekkert heimilisfang, þjóöerni, simi, telex — né simskeyta- númer. Allar tilraunir Þjóövilj- ans til aö spyrjast fyrir um „The Saudi Group” hafa endaö á sama veg: Enginn kannast viö þessa aöila. Ýmsar spurningar vakna i þessu sambandi: Leynist fjölþjóöa oliuhringur bak viö arabisk leiktjöld? Voru fundirnir meö islenskum aöilum aöeins sjónleikur til.aö fá upplýsingar um orkulindir, efnahag, þjóöfé- lagsbyggingu o.s.frv. á tslandi til siöari þarfa? Eöa voru viöræöurnar alvarleg tilraun til aö koma upp stórri oliu- hreinsunarstöö sem sæi m.a. NATO fyrir oliu- og bensinþörf- um, og festi tsland enn betur i net Atlantshafsbandalagsins? Banda- rikjastjórn er nefnd á nafn i samningsuppkastinu,-stóö CIA aö einhverju leyti á bak viö „The Saudi-Group”? Eitt vitum viö: Samningar um byggingu oliuhreinsunarstöövar i eigu erlendra aðila tókust ekki 1976. Astæðurnar fyrir þvi eru óljósar, en aö sögn framkvæmda- stjóra Rolf Johansen voru samn- ingsaöilar ekki sammála um stærð og tilhögun stöðvarinnar. Ekki viröist heldur aö snert hafi veriö viö þessu máli siöan. En þaö er ekki þar meö sagt aö allir aöilar hafi gefiö upp vonina um oliuhreinsunarstöö á Islandi upp á einn miljarö dollara.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.