Þjóðviljinn - 15.01.1980, Blaðsíða 9

8 StÐA — ÞJÓÐVÍLJINN Þriöjudagur 15. janúar 1980
r
r
t
r
l
r
r
Þjóöfélagið okkar er auðvitað gallað,
en það hefur samt margar jákvœð-
ar hliðar. í dag stendur styrjöld-
in um það að vernda þetta þjóð-
félag, eða grundvallaratriði þess.
Hrafn
Sæmundsson
Hagvaxtartrú og neysluæði
skapar ekki hamingju
Stöðugt teygjast fleiri angar af
efnahagskreppu vesturlanda og
hins iðnvædda og þróaða heims
hingað tilokkár Islendinga. Þessi
járngrái veruleiki blasir við okk-
ur og fram hjá honum verður ekki
gengið. Uppsagnir stórfyrirtækja
á fólki, samdráttur i' rekstri á öll—
um sviðum og erfiðleikar i áætl-
anagerð i óðaverðbólgu eru nú
orðnar það ljósar staðreyndir að
fólk er almennt farið að skilja þá
hættu sem er á ferðum. Nú þegar
stendur fjöldi fólks vegalaust og
atvinnulaust og þegar skriðan er
farin af stað, leiðir hvað af öðru.
Þau gervilffskjör sem haldið hef-
ur verið uppi með aukavinnu-
þrældómi munu versna fyrst og
þær gervifjárfestingar einstak-
linga, sem byggðar eru á þessari
miklu vinnu, verða i hættu. Þó að
allt fólk standi ekki uppi atvinnu-
laust allt i einu, þá er ekki auövelt
fyrir einstaklingana að draga
saman seglin þó aö þeir vilji það.
Margir þeirra eru þrælslega
flæktir I neti neysluþjóöféiagsins
og geta sig litið hreyft.
Sannleikurinn er
einfaldlega sá
Það eru fáir sem vilja og þora
að viðurkenna þessar staðreynd-
ir.Og það er auðvitað ekki skrýtið
að fólk eigi bágt með að trúa á
kreppu i landi sem skilaði meiri
afrakstri á siðasta ári en nokkru
sinni fyrr og seldi framleiðsluna á
meira verði en áður. Dálitil
skakkaföll I landbúnaði og olfu-
kreppan, svo risavaxin sem hún
nú annars er, eru ekki nægar
skýringar. Sannleikurinn er
einfaldlega sá aö ekki hefur verið
snefill af viti i okkar peningamál-
um undanfarin ár.
Fyrir utan þetta allt saman,
erum við svo i efnahagslegu sam-
floti með þvi svæði jarðarinnar
sem undanfarna áratugi hefur
myndað stórveldi. ~t>essi efna-
hagslega heild er nú að syngja sitt
siðasta. Sú þróun tekur auðvitað
sinn tima en þaö hallar nánast
allsstaðar undan fæti. Það glittir
hvarvetna i þessa erfiðieika. Þeir
koma fram i spám alþjóðlegra
stofnana og i ýmsum öðrum texta
um þessi málefni. En skýrast
getur fólkiö í þessum löndum
þreifað á veruleikanum i sivax-
andi atvinnuleysi og óróa á vinnu-
markaði.
Og ástæðurnar eru tiltölulega
einfaldar þegar á heildinaer litið.
Mjólkurkýr stórveldisins er að
geldast. Auðlindir heima fyrir eru
að ganga til þurröar eða dragast
saman viðast hvar og aðgangur
að hráefnum nýlendna eða hálf-
nýlendna fer minnkandi af ýms-
um ástæðum og hagvöxturinn
sem pindur hefur verið áfram er
að stöðvast. Vissar atvinnu-
greinar búa svo við offramleiðslu
inni i allri vitleysunni.
Umræða verður að
fara fram
En þó að við tslendingar séum
vissulega hluti þeirrar efnahags-
legu heildar sem ég minntist á og
þvi háðir viðskiptalega á margan
hátt, þá verður samt ekki annað
sagt en að tsland búi við verulega
sérstöðu meðal þjóða vestur-
landa. Stór hluti af auðlindum
okkar er litið eða alveg ónýttur og
endurnýjast sjálfkrafa. Og ef við
hættum rányrkju i hafinu, sem
við ráðum nú einir yfir, þá er þar
ómældur auður fyrir framtiðina.
Þessar staðreyndir eru engin
speki. Þetta vita allir.
En það er ekki nóg að vita
hlutina. Og það leysir engan
vanda þó að settar séu á blað
patentlausnir. Það verður heldur
ekki gert hér. Það er hinsvegar
augljóst að umræða um stöðu
okkar verður að fara fram og
mun fara fram. Og ef vel á að
fara, þá verður þessi umræða að
komast af sandkassaplaninu.
Menn verða einfaldlega að slappa
af og horfa á veruleikanna. Og
þeir, sem hafa lykilaöstöðu um
þróunina, verða að fá tækifæri til
að hugsa og tjá hugsanir sinar án
þessað eiga það stöðugt á hættu
að öxin verði keyrð i bak þeirra af
eigin samherjum og umbjóð-
endum. Sú innilokun og sjálf-
helda, sem ráöandi öfl þurfa að
hlita, er ein höfuðorsök og vandi i
rekstri þjóöfélagsins.
Samkomulag
milli höfuðaflanna
Ekki get ég eða vil fara að spá
neinu um þróunina i náinni fram-
tið. Ég sé þó ekki betur en að þeir
tveir kostir séu fyrir hendi að
annaðhvort takist mönnum að
gripa i taumana með vitrænni
áætlanagerð og einhverju tima-
bundnu samkomulagi milli höfuð-
aflanna, eða að stjórnlausar ytri
aðstæður taki völdin. Við höfum
um langan tima etið yfir okkur,
hvað sem hver segir, og nú er
vixillinn endanlega fallinn. Það
er heimska að neita þessum stað-
reyndum. Þær eru öllu hugsandi
fólki ljósar. Það eina sem virðist
óljósterþað hverjireiga aðborga
eðaréttarasagthverjireiga fyrst
og fremst að borga.
Þó að ég sé ekki sérstaklega
hrifinn að þeirri einföldun efna-
hagslifsins sem kölluð hefur
verið „kökukenningin”, þá er það
augljóst að eins og málin standa
núna i dag er minna til skiptanna
en áður.Það verður slegist um þá
köku sem er á borðinu. Ég hef
ekki trú á þvi að farið verði inn i
búrið til að sækja þangað meiri
föng i bili. Það má ekki hrófla við
viðkvæmum þáttum þjóðfélags-
ins! Þess vegna er það lika
hættuiegt að slagurinn kemur til
með að standa um peninga sem
ekki eru fyrir hendi þar sem
þeirra er leitað. t þeim darraðar-
dansi er alltaf ein höfuðregla
hvernig sem málunum er annars
stillt upp i' byrjun. Litilmagninn i
þjóðfélaginu treðst undir og er
alltaf verr settur þegar upp er
staðið.
Þjóðfélagið er
auðvitað gallað
Þannig verður hinn hefðbundni
slagur rekinn á yfirborðinu. Hin
raunverulega tilfærsla og skipt-
ing á kökunni mun hinsvegar eins
og áður fara fram inni i stofnun-
unum.Lög landsins munu halda
áfram að vera eins og stört gata-
sigta fyrir þá sem þurfa að
smeygja sér fram h já þátttöku i
samneyslunni. Ennþá mun það
verða grunntónn i peningakerfinu
að heiðarleiki, ráðdeild og skipu-
lag i fjármálum þegnanna sé
refsivert athæfi. Meðan hagfræði-
kenningar stjórnmálamanna eru
byggðar á þessu siðgæði, verður
erfitt að ná tökum á hlutunum.
En eins og ég sagöi i upphaf i, þá
eru fleiri og fleiri að sjá og
viðurkenna þá staðreynd að nú
verðurbreytng á efnahagsmálum
okkar hvort sem okkur likar það
betur eða verr. Timabil neyslu-
æðis og blindrar hagvaxtartrúar
er liðinn og við verðum að taka
málinuppá öðrum grundvelli. Og
það hefðum við átt að gera fyrir
löngu vegna þess að hagvaxtar-
trúin og neysluæðið skapar
manninum ekki aukna hamingju
eftir að eðlilegum þörfum hefur
verið fullnægt.
I dag hefur stærsti hluti tslend-
inga sameiginlegra hagsmuna að
gæta þegar litið er fram hjá
þrengstu einkasjónarmiðum.
Þjóöfélagið okkar er auðvitað
gallað, en þaö hefur samt margar
jákvæðar hliðar. 1 dag stendur
styrjöldin um það aö vernda þetta
þjóðfélag, eða grundvallaratriði
þess. Til þess að það takist þarf
bæði pólitiskt hugrekki, mikla
skynsemi og mikið raunsæi.
HrafnSæmundsson
Neytendavemd í USA:
Læknar keppa meö auglýsingum
Washington (Reuter)
Heimila ætti bandariskum
læknum að auglýsa verð og þjón-
ustu til að afla sér sjúklinga,
sögðu talsmenn bandariskrar
rikisstofnunar nýlega.
Viðskiptastofnun Banda-
rikjanna, sem hefur það hlutverk
að gæta hagsmuna neytenda,
sagði að hin öflugu læknasamtök
„American Medical Association”
hefðu i trássi viö lög komið i veg
fyrir samkeppni með þvi að
banna læknum að auglýsa
þjónustu sina.
Bandarisku læknasamtökin
hafa löngum bannað hinum
200.000 meðlimum sinum að
auglýsa eftir viðskiptavinum, af
siðferðilegum ástæðum.
Samtökin segjast hafa rýmkað
reglurnar um auglýsingar.
I Bandarikjunum er ekkert
sjúkrasamlag likt og á Norður-
-löndum, en menn geta keypt sér
sjúkratryggingu. Þeir, sem ekki
hafa keypt sér sjúkratryggingu,
verða sjálfir að greiða fyrir
sjúkrahúsvist. Sem dæmi má
nefna, að i New York gekkst
fyrrum transkeisari nýlega undir
uppskurð við krabbameini, og
greiðir hann 1.500 dollara (575.000
isl. krónur) á dag fyrir sjúkra-
húsdvölina.
Svo verður maður gamall og elliær...
Siðsetur. (1977)
Þriðjudagur 15. janúar 1980 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
William Heinesen áttræður
Ég hefi aldrei
komist lengra en
til Þórshafnar
Mannshövd
Pápi
Áttræður er i dag færeyski rit-
höfundurinn William Heinesen,
mestur afreksmaður i bókmennt-
um meðal granna okkar og
frænda, mikið lesinn og dáður
höfundur viða um lönd.
William Heinesen er alls ekki á
þeim buxum að leggja frá sér
pennann. Hann hefur að undan-
förnu unnið að sagnasafni sem
kemur út innan skamms og á að
heita „Hér verður dansað”. 1
safninu verða fimm sögur og hef-
ur Heinesen lokið við fjórar.
Hálfvegis skylduvinna
Þetta er gamalt efni, segir hann
i nýlegu viðtali. Ég byrjaði á
þessum sögum fyrir löngu siðan,
og mér finnst efnið of gott til að
liggja einhversstaðar hálfklárað
eða fara forgörðum. Ég reyni nú
að koma formi á þetta og skrifa
það sem ég hafði i huga þegar ég
fyrst fór að hugsa um þetta Þetta
er hálfvegis skylduvinna.
Ekki veit ég, sagði Heinesen
ennfremur, hvað tekur við þegar
þessum fimm sögum er lokið. Þá
verð ég gamall og elliær...
Ein af þessum sögum heitir
Teodora. Hún leggur ofurást á
ungan og giftan prest, og svo fer
að hann fellur fyrir aðdáun
hennar.
Þú ert oft á mörkum hins leyfi-
lega i sögum þinum, spurði blaða-
maðurinn. Já, sagði skáldið,
vegna þess að það er mest spenn-
andi. En samt, spurði gesturinn,
kýst þú samt sem áöur að halda
þér innan marka hins leyfilega i
meðferð þinni á efninu. Já, það
geri ég, sagði Heinesen, vegna
þess að það er sennilegast.
Lesandinn missir áhugann ef
maður skrifar alltof ósennilega.
Rithöfundur skrifar fyrir
áheyrandann, til að fá viðbrögð.
Ef hann gerir það ekki verður
hann blátt áfram leiðinlegur.
Spurning: Fyrir hvern skrifar
þú?
Svar: Ég imynda mér einhvern
afstrakt lesanda sem er einna
helst ég sjálfur. Maður skrifar til
þess að fá útrás fyrir þann skáld-
skap og þann áhuga á fólki sem
maður lumar á. Ég held að þegar
höfundur tekur ekki tillit til
lesandans, þá veröi hann litt for-
vitnilegur fyrir lesandann i sam-
timanum.
Munnlegar skáldsögur
Heinesen segir i viðtalinu frá
vináttu þeirra Jörgens Frantz
Jacobsens, en þessi skáld höfðu
mikið saman að sælda frá þvi þeir
voru drengir.
Við bjuggum til skopleiki sam-
an alveg frá þvi við vorum litlir.
Fyrstu gamanleikir okkar voru
mjög barnalegar sögur um kónga
og keisara sem lentu 1 einhverj-
um vandræðum. Þeir duttu i fljót
og fossa og þar fram eftir götum.
Við höfðum mjög gaman af að
búa til sögur um háttsettar
persónur sem fór illa fyrir, en
þetta er aðalefnið i næstum öllum
alþýðukveðskap frá miðöldum.
Við Jörgen Frantz bjuggum einn-
ig til stórar skáldsögur sem aldrei
voru festar á blað — þær sögðum
við hvor öðrum á löngum göngu-
ferðum. Seinna bjuggum við til
fjöruga gamanleiki um fólk i
Þórshöfn, fólk sem okkur var
nákomið og við settum inn i
skemmtilegar og furðulegar' að-
stæður.
Heinesen sagði, sem fyrr erget-
ið, að hann ynni með gamalt efni
— í raun hefi ég alltaf verið að
skrifa um sama efnið allt mitt
lif.... Til dæmis var hann byrj-
aður á hinni miklu sögu-
legu’skaldsögu vinni Vonin bllð,
þegar á þriöja áratug aldarinnar.
Vinur Heinesens, danska skáldið
Otto Gelsted, var þá bókmennta-
ráðunautur hjá Munksgaard og
hann hafnaði þá fyrstu gerð
skáldsögunnar og sagði: Þú getur
skrifað miklu betur!
Útkjálkaskáld?
Heinesen hefur verið allmikið
þýddurá islensku, nú siðast hefur
Mál og menning verið að koma
upp ritröð þýðinga Þorgeirs Þor-
geirssonar. Lesendur hafa að
sjálfsögðu veitt þeim höfuðein-
kennum skáldskapar Heinesens
athygli sem blaðamaður orðar
sem svo i spurningu: Er það ekki
einkennandi fyrir þig, bæði i nýju
sögunum og fyrri sögum og
skáldsögum, að allt gerist i
Færeyjum. Þú notar náttúruna,
hafið, fjallið og þú notar Þórshöfn
sem ramma um allt sem þú gerir,
og þetta á einnig við tekningar
þinar og klippimyndir.
„Já, þetta er rétt. Ég talaði
einu sinni um þetta við Ottó
Gelsted. Ég sagöi við hann, að
þetta stafaði af þvl að allt sem ég
hefi upplifað hefur gerst hér i
kringum Þórshöfn. Gelsted
sagði: Þetta er skelfilegt. Þú
verður aö reyna að verða eitthvað
annað en útkjálkaskáld. Það hefi
ég reyndar aldrei orðið. Ég hefi
aldrei komist lengra en til Þórs-
hafnar og Færeyja. En mér finnst
lika að þar gerist allt það sem
vert er að tala um. Ég hefi að visu
ferðast talsvert. Bæði fyrir vest-
an og austan og sunnan járntjald-
ið, en það er eins og allt safnist
saman og fái ákveðinn svip hér i
Færeyjum....
Myndabók
A afmælisdaginn gerast þau
tiðindi að út kemur á vegum
Emils Thomsens bók með teikn-
ingum, málverkum og klippi-
myndum Heinesens og er hún
prentuð hér á tslandi, hjá Odda.
Bókin heitir Filsni og Hampafólk
og kemur bæði út á færeysku og
dönsku. Texti fylgir með eftir
Heinesen. Þessi fallega bók
minnir með skemmtilegum-hætti
á fjölhæfni Heinesens, sem hefur
frá ungum aldri iðkað með góðum
árangri margar tegundir mynd-
listar. Teikningarnar á siðunni
eru úr þessari bók.
tslenskir lesendur óska
höfðingja færeyskra bókmennta
til hamingju með daginn og óska
honum langra lifdaga.
AB
Stjórn Tónskáldafélags Islands ásamt blaðafulltrúa „Myrkra músik-
daga”, frá v.: Þorkell Sigurbjörnsson, Hjálmar Ragnarsson (blaða-
fulltrúi), Atii Heimir Sveinsson og Skúli Halidórsson. Plakatiö,
seinþeir Þorkell og Atli halda á, er gert af Sigrúnu Eldjárn.
Myndir: —gel
Tónskáldafélag íslands:
Efnir til
, ,Myrkra
músíkdaga
99
Tónskáldafélag íslands
hefur gengist fyrir sam-
vinnu ýmissa aðila, sem
standa að tónleikahaldi og
fengið þá til að vinna að
einu meginþema: islenskri
tónlist. Þann 17.—27. jan.
n.k. verða haldnir 5
tónleikar, þar sem aðal-
lega verða flutt islensk
verk. Hugmynd þessi var
til i fyrravetur og hlaut
vinnutitilinn Dark Music
Days, því tónleikarnir fóru
fram í skammdeginu.
Síðar var nafnið þýtt á
islensku: Myrkir
músíkdagar.
Undirtektir þeirra aðila,
sem leitað var til, voru
mjög góðar. Sinfóníu-
hljómsveitin stendur að
tónleikum í Hamrahlíðar-
skólanum 17. jan. Stjórn-
andi verður bandariski
f iðlusnillingurinn Paul
Zukofsky, sem er okkur að
góðu kunnur, en hann hef-
ur leikið hér, stjórnað og
haldið námskeið fyrir ungt
tónlistarfólk í samvinnu
við Tónlistarskólann í
Reykjavík. Á efnisskránni
verða eingöngu íslensk
hl jómsveitarverk, eftir
Jón Leifs, Snorra Sigfús
Birgisson, Jón Ásgeirsson,
Atla Heimi Sveinsson; og
Ruth L. Magnússon syngur
söngvana um ástina og
dauðann, eftir Jón Þór-
arinsson.
Sunnudaginn 20. jan. heldur
Kammersveit Reykjavikur
tónleika I Bústaðakirkju. Flutt
verða verk eftir Pál S. Pálsson og
Karólinu Eriksdóttur ungt ton-
skáld og Jón Nordal. Þá flytur
Kammersveitin verk eftir danska
tónskáldið Vagn Holmboe og
sænska tónskáldið Miklos Maros.
Miðvikudaginn 23. jan. verða
tónleikar i Félagsstofnun
stúdenta. Koma þar fram
nemendur frá Söngskólanum i
Reykjavik ásamt undirleikurum
og Þuríði Pálsdóttur. Sungin
verða lög eftir Sveinbjörn Svein-
björnsson, Markús Kristjánsson,
Inga T Lárusson, Sigvalda
Kaldalóns, Emil Thoroddsen,
Kari O. Runólfsson, Pál tsólfsson
og Jórunni Viðar.
Föstudaginn 25. jan. verða tón-
leikar að Kjarvalsstöðum. Þar
Ieikur strokkvartett undir stjórn
Guðnýjar Guðmundsdóttur og
Mark Riedmans. Kvartettinn
flytur verk eftir Þorkel Sigur-
björnsson, Hjálmars Ragnars-
son, Snorra Sigfús Birgisson og
rússneska tónskáldið Dimitri
Sjostakóvits.
Siðustu tónleikar á vegum
„Myrkra múslkdaga” að þessu
sinni verða svo i Bústaðakirkju
sunnudaginn 27. jan., á vegum
Kammermússlkklúbbsins. Þar
flytja þær Manuela Wiesler og
Helga Ingólfsdóttir verk eftir Leif
Þórarinsson, Pál S. Pálsson,
Matheson og J.S. Bach.
A undanförnum áratug hefur
verið mikil gróska i tónsköpun á
tslandi. Eldri höfundum hefur
vaxið ásmegin og ný kynslóð hef-
ur haslaö sér völl. Við eigum nú
fjölda ágætra tónverka: hin eldri
söng- og kórlög, gott safn hljóm-
sveitarverka, sem til hafa orðið
vegna starfsemi Sinfóniuhljóm-
sveitarinnar, kammerverk og
elektróniska tónlist. Þá hafa is-
lensk tónskáld og fengist við
óperu- og ballettgerð. Þennan
menningararf verður að leggja
rækt við og hlúa um leið og
nýsköpun.
Islenskir flytjendur eiga mik-
inn þátt i þessari grósku.
Samvinna þeirra og tónskálda
hefur ávallt verið mjög góð og
hafa flytjendur laganna sýnt
starfi tónskáldanna mikinn
áhuga.
Þegar hugmynd Myrkra
músikdaga var kynnt fyrir ýms-
um aðilum á liðnu ári voru undir-
tektir mjög góðar. Urðu margir
til að leggja hönd á plóginn:
Sinfóniuhljómsveitin, Kammer-
sveit Reykjavikur, Kammer-
múslkklúbburinn, Kjarvalsstað-
ir, Félagsstofnun stúdenta, Söng-
skólinn, menntamálaráðuneytið,
Rikisútvarpið og fjöldi lista-
manna.
Tónskáldafélagið pantaði
fjögur ný verk af þessu tilefni
eftir Pál S. Pálsson, Karólinu
Eiriksdóttur, Leif Þórarinsson og
Miklos Maros.
A Myrka músikdaga koma
fréttamenn frá Sjónvarpinu i
Bremen, sænska útvarpinu og
Svenska Dagbladet.
Ef þessi litla tónlistarhátið fær
góðar úndirtektir er full ástæða til
að halda áfram á þessari braut i
einhverri mynd.
Menntamálaráðuneytið hefur
veitt nokkurn styrk til hljóm-
leikahaldsins, og ber að þakka
það.
Dagskrá „Myrkra múslkdaga”
mun nánar verða kynnt hér i
blaðinu.
— mhg