Þjóðviljinn - 01.06.1980, Blaðsíða 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILjINN Sunnudagur 1. júnl 1980.
STJÓRNMÁL Á SUNNUDEGI
Einar Karl
Haraldsson skrifar:
Að óttast
meira en
voðann
breytingar
Nýja bandarlska eldflaugin, Pershing- 11, getur frá Vestur-Evrópu út-
rýmt helstu mióstöðvum Sovétrikjanna á 4-5 minútum, og er ein helsta
ástæOan fyrir sovéskum mótmælum gegn áformum NATÓ
Eiga Evrópumenn að gera
það fyrir störveldin að
verða á vígvelli
kjarnorkustyrjaldar?
Framsýnn er maóurinn
margoft á hætturnar,
meó þvl aó llta I
Kringum sig,
hugleióa.
Vökull og hugsandi
varast hann
óheillatáknió
I tlma, ef kærir sig um.
(Úr leikriti Max Frisch: Bieder-
man og brennuvargarnir , þýó.
Þorgeir Þorgeirsson)
Slikt var meinleysi og góólát-
semi Biedermans aö I staö þess
aö horfast í augu viö einfaldar
staöreyndir og gera eitthvaö gegn
voöanum hélt hann brennuvörg-
unum veíslu og afhenti þeim aö
lokum eldspýtur.
A sföustu vikum og mánuöum
hefur striösótti grafiö um sig l
Evrópurikjum og sérfræöingar I
alþjóöamálum hafa þóst sjá
ýmis teikn á lofti sem minntu á
aödraganda heimsstyrjaldanna
tveggja. I staö slökunarstefnu er
nil mest rætt um stigmögnun á
viösjám i alþjóöasamskiptum
sem hafa eins og jafnan áöur aö
baksviöi átik um auölindanýt-
ingu og áhrifasvæöi stórvelda.
Mönnum er gjarnt aö hafa þar
allt I sama oröinu og tina til dæmi
úr ýmsum heimshlutum til marks
um aukna spennu.
Kórinn, hin opinbera menn-
ingarvitund i leikriti Max Frich
vissi gjörla hvaö gott var og rétt
hverju sinni, og hvernig bregöast
skyldi viö, en allt hans tal var
máttlaust og án sannfæringar, og
ekki datt honum I hug aö koma i
veg fyrir eldsvoöann. Hann var
ekki þesskonar brunaliö, og svo
er enn, aö nú þegar veriö er aö
skara aö glóöum kjarnorku-
vopnakapphlaupsins i Evrópu
munu fáir veröa til þess i raun aö
slökkva þá elda er af þvi kunna aö
kvikna.
Desemberákvörð ■
un NA TO
Mönnum er gjarnt aö hafa allt i
sama oröinu og tina til dæmi úr
ýmsum heimshlutum til marks
um aukna spennu. Hér skal aö-
eins vikiö aö þeim þætti þessa
máls se m hvaö afdrifarikastur er
fyrir Evrópumenn og á sér mun
lengri sögu en marka megi þar
þáttaskil viö innrásina i Afganist-
an. Bandarisk hermálayfirvöld
hafa um nokkurra ára skeiö rek
iö mjög hatramman áróöur fyrir
þvl aö langdrægar kjarnorkueld
flaugar yröu staösettar i Vestur-
Evrópu. Jafnhliöa hafa þau
krafist þess aö rfkisstjórnir V-
Evrópu færu aö dæmi Banda-
rikjastjórnar og ykju útgjöld sin
til hermála. Þá voru einnig um
skeiö haröar deilur um nifteinda-
sprengjuna sem Bandarlkjamenn
vildu þróa og taka i notkun i
NATO-herjum. Allur þessi fyrir-
gangur var réttlættur meö þvi aö
Sovétmenn heföu siöur en svo
dregiö úr hernaöarútgjöldum og
væru aö endurnýja eldflaugakerfi
sitt meö nýjum og fullkomnum
eldflaugum, svokölluöum SS-20
eldflaugum, auk nýrra Backfire
sprengjuvéla.
Viöa I Vestur-Evrópu spruttu
upp mótmælahreyfingar gegn
þessum áformum. rikisstjórnir
settu skilyröi fyrir pvi aö failast á
þau og ýmsir óháöir hermálasér-
fræöingar vöröuöu viö þvi aö nú
væri aö hef jast enn ein hringferö-
in i kjamorkuvopnakapphlaupinu
milli stórveldanna i austri og
vestri. Þrátt fyrir þetta ákvaö
NATÓ-fundurinn I desember 1979
aö taka i notkun nýjar langdræg-
ar eldflaugar svokallaöar Persh-
ing II og koma þeim fyrir I
Vestur-Evrópu. Þessi ákvöröun
viröist vera óafturkallanleg og
ekki af þvi tagi aö hægt sé aö
semja um breytingar á henni
Evrópa
sem vígvöllur
Sovétmenn telja aö meö þessari
ákvöröunhafi NATÓ- rikin brotiö
gegn anda SALT-II samkomu-
lagsins, og segja SS-20 eld-
flaugarnar aöeins endurnýjun á
úreltumgeröum sem teknar veröi
úr notkun. Enda þótt sprengju-
oddum kunni aö fjölga nokkuö viö
endumýjunina sé ekki um aö
ræöa röskun á ógnarjafnvæginu.
Nýju Pershing -II eldflaugarnar
muni hins vegar raska stórvelda-
jafnvæginu I grundvallaratriöum.
Úr skotstöövum 1 Evrópu styttist
sá viövörunartfmi er Sovétmenn
hafa til þess aö bregöast viö
kjarnorkuárás úr 20-40 minutum
niöur I 4-5 mlnútur. Enginn timi
mun þvi gefast til þess aö
grennslast fyrir um hvort eld-
flaug hefur veriö skotiö á loft
vegna mistaka eöa af ásetningi,
né heldur hvort skotmarkiö er
annarsstaöar en I Sovétrikjunum
Þegar búiö er aö þrýsta einu sinni
á hnappinn veröur ekkf aftur
snúiö þvi aö I gjöreyöingarstriöi
ætlar sér enginn aö veröa siöastur
til viöbragöa. Þá eykur þaö enn á
óöryggi Sovétrikjanna aö Banda-
rikin og NATÓ hyggjast taka I
notkun lágfleygar og marksækn
ar eldflaugar sem taka miö af
landslagi en ekki beinni skotlinu
En hvaö sem liöur gagnkvæm
um ástökun stórveldanna og
talnaleikjum þeirra um styrk
leikajafnvægi er deginum ljósara
aö meö þvi aö eldflaugar búnai
kjarnorkuvopnum I Vestur-
Evrópu veröa úrslitaatriöi
hugsanlegri árás á Sovétrikin er
enn einu sinni veriö aö auka
likurnar á þvi aö Evrópa veröi
aöalvigvöllur nýrrar heims-
styrjaldar. Slökunarstefnan hefur
beöiö skipbrot i bráö, dipló-
matiskar væringar aukast dag
frá degi I millirikjaviöskiptum og
stjdrnir Vestur-Evrópu hafa
nauöugar viljugar hlýtt boöi
Bandarikjastjórnar um aö undir-
búa Evrópu sem vigvöll fyrir
kjarnorkustriö.
SALT í strand
Sovétmenn setja nú ýmist á
sviö „friöarsóknir” eöa hóta aö
bregöast viö meö nýjum mótleik i
vitisvélaframleiöslu. Banda-
rikjamenn hafa aö sinu leyti nógu
aö sinna viö aö nýta áróöurs-
möguleika innrásarinnar I Af-
ganistan i þvi skyni aö bæta
hernaöaraöstööu sina um allan
heim. Og á meöan þessi þróun
gengur yfir hefur SALT-samn-
ingana (Strategic Arms Limita-
tion Talks) rekiö I stans. Viö þess-
ar viöræöur sem staöiö hafa I ára-
tug milli stórveldanna voru
bundnar miklar vonir og þær
höföu leitt til nokkurs árangurs aö
þvi er varöar gagnkvæma tak-
mörkun langdrægra kjarnorku-
vopna. En nú hefur Bandarikja-
stjörn frestaö aö leita staöfesting-
ar Bandarikjaþings á SALT-II
samkomulaginu. Og enda þótt
þaö eigi aö heita svo aö forystu-
menn Sovétrikjanna og Banda-
rikjanna hafi gefiö munnlegar
yfirlýsingar um aö þeir muni ekki
brjóta gegn anda samkomulags-
ins hefur slikt litiö gildi meöan
þaö er óstaöfest.
Jafnljóst er aö ekkert veröur úr
þriöja áfanga SALT-samning-
anna I bráö. Sovétmenn krefjast
þess aö ákvöröun NATÓ, frá þvi I
desember 1979 veröi afturkölluö,
og Bandarikjamenn hafa sett
skilyröi fyrir áframhaldandi viö-
ræöum sem fyrirfram er vitaö aö
Sovétmenn ganga ekki aö
„ Við töpum öllu ”
Evrópskir sjórnmálaleiötogar
hafa áttaö sig á þvi foraöi sem
þeim hefur veriö att út i. Þeir
reyna nú tvennt I senn: Aö standa
gegn þrýstingi Bandarikjastjórn-
ar og halda austurgættinni opinni
fyrir samtöl viö Sovétmenn. Leiö-
togar Austur-Evrópurikja þjörm-
uöu fyrir sitt leyti aö Kremlverj-
um á 25-ára afmælisfundi
Varsjárbandalagsins fyrir
skömmu og kröföust þess aö
„friöarsókn” þeirra yröi gefiö
eitthvert raunhæft innihald. A
fundinum voru Kremlarbændur
neyddir til þess aö ræöa Afganist-
an máliö og landamærahelgi
þjóörika mjög ýtarlega,_umræöu-
efni sem eru þeim mföur kær.
Þessi biræfni leiötoga,'m.a.
Póllands og Rúmeniu, ber vott
um þrönga stööu Sovétmanna en
ekki siöur aö Ibúar þessara landa
hafa áhyggjur sem forystumenn
þeirra geta ekki horft framhjá.
Newsweek hefur tam. eftir pólsk-
um ritstjóra:
„Þiö veröiö aö muna aö ef tii
hernaöarátaka kemur milli
Bandarikjanna og Sovétrikjanna
þá erum viö á vlgvelli. óvist er
hvort stórveldanna sigraöi, en
öldungis vist aö viö myndum tapa
öllu.”
Trygginga kraflst
1 ljósi þessara evrópsku viö-
horfa er fróölegt aö skoöa um-
ræöur um vistun kjarnorkuvopna
hérlendis. Flestir islenskir
stjórnmálamenn leggja sig I
framkróka viö aö sannfæra al-
menning um aö bandariska her-
stööin IMiönesheiöi sé ekki annaö
en „griöastaöur góögeröaflokka”
og ekkert sé þa|r ilikynjaö af
neinu tagi. Herstöðvaandstæöing-
ar eru svo sakaöir um aö vekja
tortryggni og ótta meöal þjóöar-
innar meö þvi aö halda upp I ljós-
iö fullyröingum óháöra
erlendra rannsóknarstofnana um
aö á Islandi sé atómstöö. Atóm-
stöö sem geri þéttbýlasta svæöi
landsins aö forgangsskotmarki i
kjarnorkuátökum og hafi I för
meö sér gjöreyöingarhættu fyrir
allt aö helming tslendinga.
Þó er ekki annars krafist en
fullra trygginga fyrir þvi aö ekki
séu hér geymd kjarnorkuvopn né
meö þau fariö um Islenska land-
og lofthelgi. Þær tryggingar hafa
ekki veriö látnar I té og fyrr en
svo hefur veriö gert mun ekki tak-
ast aö eyöa óvissu eöa grun i
þessum efnum.
Hvað vita
bandarískir
þingmenn?
Fullyröingar um aö hér séu
vistuö kjamorkuvopn hafa komiö
fram frá Friöarrannsóknarstofn-
unirnii i Stokkhólmi, I timariti
sænsku visindaakademiunnar,
Ambló, Fréttabréfi friöartillagna
(Bulletin of Peace Proposals), I
uppiysingabókinni Arms Uncon-
trolled sem gefin er út af Havard-
háskóla, Fréttabréfi kjarnorku-
vfsindamanna I Bandarikjunum
og frá Upplýsingamiöstöö
vamarmála I Washington. Þær
eru byggöar á likum, viötölum viö
hernaöarsérfræöinga og rituöum
heimildum. 1 umræöum hér á
landi siöustu vikur hefur til aö
mynda ekki veriö rifjaö upp aö I
Dagblaösviötali 23.1. 1976 skýröi
Barry Schneider, starfsmaöur
Defence Information I Washing-
ton svo frá aö hann reisti fullyrö-
ingar sfnar ekki á llkum upp úr
fyrirmælum til flotadeilda.
Schneider segir:
„Upplýsingar mlnar eru
byggöar á viðtölum viö þingmenn
á bandarlska þinginu sem aögang
hafa aö leyniskjölum um þessi
mál.”
Gagnrökin
Fullir trúnaöartrausts og I
barnslegri einlægni afhenda
Islenskir stjórnmálamenn
brennuvörgum eldspýtur meö
eftirtoldum rökum:
1. Fjórir utarlkisráöherrar telja
sig hafa fengiö munnlega full-
vissu um aö hér séu ekki
kjarnorkuvopn.
2. Stórveldin hafa skuldbundiö sig
til þess aö beita ekki kjarn-
orkuvopnum I samræmi viö
ákvæöi samkomulags um bann
viö kjarnorkuvopnum.
3. t samningum viö Bandarikin
og NATÓ eru tryggingar fyrir
aö hér veröi ekki kjarnorku-
vopn nema meö vitund og vilja
tslendinga.
4. Kosygin forsætisráöherra
Sovétrikjanna þakkaöi Geir
Hallgrlmssyni fyrir þá staö-
festu sem islendingar sýndu
meö þvl aö vilja ekki hafa
kjarnorkuvopn á tslandi er for-
maöur Sjálfstæöisflokksins
sótti Kremlarbændur heim
1976.
5. Enginn öryggisviöbúnaöur er á
Keflavlkurflugvelli eins og
tiökast I kjarnorkuhreiörum
annarsstaöar.
6. tslenskir embættismenn hafa
skoðaö allt athafnasvæöi hers-
ins og hvergi fundiö atóm-
sprengju.
Haldlítil rök
Hér er um haldlitla röksemda-
færslu aö ræöa.
t fyrsa lagi eru einkasamtöl
Islenskra ráöherra viö sendimenn
Bandarlkjastjórnar litils eöa
einskis viröi meöan niöurstaöan
er ekki skjalfærö og staöfest meö
skriflegum yfirlýsingum.
t ööru lagier samningurinn um
bann viö dreifingu kjarnorku-
vopna sá alþjóöasamningur sem
hvaö mest er sniögenginn um
þessar mundir.
t þriöja lagi hafa Bandarikja-
menn magnsinnis veriö staönir aö
þvi aö brjóta samninga á öörum
rikjum. Nægir þar aö minna á er
B-52 sprengjuflugvél fórst rétt hjá
Thule á Grænlandi meö fjórar 24
megatonna kjarnorkusprengjur
innanborös áriö 1968. Þetta var
freklegt brot á samningum viö