Þjóðviljinn - 01.06.1980, Page 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 1. júnl 1980.
Sunnudagur 1. júnl 1980. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
Finnbogi Bernódusson
í kvöld set
ég nafnið
þitt í
dagbókina
Hún er úr netaplastkúiu þessi.
I miöbæ Bolungarvíkur
stendur lítið og gamalt
steinhús, eitt af þessum
húsum á fslandi, sem
sannfærir mann á svip-
stundu um að þar búi gam-
alt fólk; yngra fólkið lætur
sér slík hús ekki nægja. (
þessu húsi í Bolungarvík
býr sjómaðurinn, lista
maðurinn og fræðimaður
inn,Finnbogi Bernódusson,
landskunnur fyrir þessi
störf sín. Finnbogi tók
blaðamanni af Ijúf-
mennskuog leiddi til stofu.
Eftir að hafa skoðað
nokkur af listaverkum
Finnboga spurði ég hann
hvort hann væri Bolvik-
ingur.
— Nei, ég kom hingaö 3ja ára og
hef því veriö hér í 85 ár, ég er
fæddur I Þernuvík I ögursveit,
1892.
Sjómaður í hálfa öld
/— Ég var fermdur áriö 1906 og
daginn eftir ferminguna fór ég á
sjóinn og stundaði sjómennsku I
50 ár. A þeim árum var ekki um
margt aö velja fyrir unga menn;
sjórinn var nánast eini valkostur-
inn.
Hvernig var aö róa frá Bol-
ungarvik 1906, þegar þú byrjaðir
sjómennsku?
— Þaö var hroöalegt aö róa
heðan áöur en höfnin kom. Lent
var I vörum hér vlöa og þær voru
svo opnar aö þegar hreyföi sjó
barst stórgrýti undir eins uppi
þær og þvi var þetta sifelldur
vararruöningur hjá manni, sem
var mikili þrældómur. Oft kom
þaö íyrir aö menn höföu rutt vör-
ina aö kvöldi, en næsta morgun
þegar komiö var á fætur var hún
orðin full af grjóti aftur.
Og skipin sem róiö var á?
— Vélbátar voru komnir hér
þegar ég byrjaöi, flestir þetta 4 til
6 tonn aö stærö.
Nú viröist manni sem varir hér
i Bolungarvik standi mjög opnar,
var ekki erfitt aö lenda ef eitthvað
brimaöi?
— Þaö var bara alls ekki hægt,
viö uröum aö fara til ísafjaröar ef
brimaöi, eöa jafnvel til Skáiavikur
þegar álandsvindur var og ekki
drægt. Nei, þaö skilur enginn sem
ekki hefur reynt þaö hvernig þaö
var aö róa héöan áöur en höfnin
kom.
Stutt á góð mið
Hvernig vikur þvi viö, Finnbogi
að Bolungarvik var stór og mikil
verstöö um aldir, fyrstu svona
erfitt var aö lenda hér?
— Astæðan er einfaldlega sú
hve stutt er á góö fiskimiö. Þegar
róiö var á höndum munaði um
Listaverk eftir Finnboga
hverja miluna og héöan var lang-
styst aö fara.
Er þaö rétt aö Bolungarvik sé
elsta þéttbýli á landinu?
— Ekki veit ég þaö, en svo
mikiö er vist aö áriö 1703, þegar
fyrst var tekiö manntal á Islandi,
bjuggu um 300 manns hér I
hreppnum. Ætli þaö hafi búiö
fleiri á einum staö i þá daga; ég
efa þaö.
Hirðusemi en ekki fræði-
mennska
Þú gafst út bók — Sögur og
sagnir frá Bolungarvik — hvenær
byrjaðir þú aö stunda fræöi-
mennsku?
— Ég er andskotann enginn
fræöaþulur, bara hiröusamur. Ég
hef hirt og safnað sögum og sögn-
um sem ég hef heyrt og haldiö
þessu saman. Nú, og svo hef ég
haldiö dagbók I yfir 60 ár og skráö
þar þaö sem mér hefur verið sagt.
Hvaö ætli maöur hafi haft tima til
aö stunda fræðimennsku* ég átti
13 börn og maður þurfti oft aö
hreyfa sig til þess aö þau fengju
magafylli. En dagbók hélt ég og
held enn. Heyrðu annars,
skrifaöu nafniö þitt hér á blað, ég
er oröinn svo gleyminn, i kvöld
þarf ég nefnilega aö setja nafniö
þitt i dagbókina hjá mér. Annars
er þaö mjög litiö sem ég skrifa nú
oröiö; sjónin er orðin slæm,
þannig aö ég á bágt meö bæöi aö
lesa og skrifa.
Hefði viljað verða smiður
Svo eru þaö listaverkin þin,
hvenær byrjaðir þú aö móta og
höggva út myndir?
— Ég fór aö dútla við þetta eftir
aö ég var orðinn einn, stytti mér
stundirnar viö þetta. Ég hef bæöi
höggiö út I stein og mótaö myndir
úr gipsi og skoriö út i tré og plast.
Þaö er nú svo litiö af þessu hjá
mér núna, þær fengu þetta lánað
konurnar, ætla vist aö sýna þetta
á Isafirði.
— Þegar ég var ungur dreymdi
mig um aö læra smiðar, ég heföi
oröiö smiöur heföi ég átt þess kost
aö læra eitthvaö þegar ég var
ungur, en þess átti ég ekki kost.
Faðir minn lést af slysförum
þegar ég var 17 ára, hann varö
undir bát sem hann var aö hjálpa
til viö aö leggja. Ég varö þvi að
sjá fyrir móöur minni og ömmu
og draumurinn um aö læra varö
aö engu.
Heföir þú ekki viljaö læra á
bókina?
— Ég held warla.ég heföi frekar
viljaö læra smíöar. Þó má vera aö
ég heföi viljaö læra verkfræöi.
Auövitaö heföi ég lika getaö
hugsaö mér aö læra sagnfræöi og
Islensku, en á mlnum unglingsár-
um var þaö ekki taliö til vinnu aö
stunda slik fræöi og menn
hugsuöu um aö læra þaö sem
taldist vera hagnýtt. En verk-
fræöi, ég gæti trúaö aö hún væri
skemmtilegt starf. Ég hef unnið
meö mörgum verkfræöingum en
ekki alltaf haft mikið álit á þeim
blessuöum, þá vantar verklagni
og hyggindi sem I hag koma eins
og sagt er, en starfiö gæti ég trúaö
aö 'væri skemmtilegt.
Surtarbrandur í stað kola
Ég sé að þú hefur gert myndir
úr surtarbrandi?
— Já, þannig var aö i fyrra
striöinu uröu kol svo dýr aö
maöur haföi ekki efni á aö kaupa
þau til upphitunar. Þá notaði
maöur mó og svo fann ég surtar-
brandsnámur I fjöllunum hér I
kring og notaði hann I stað kola.
Ég notaöi surtarbrandinn einnig
til aö smiöa úr honum, skar út
manntöfl og fleira og eftir aö ég
fór aö dútla viö aö gera þessar
myndir hef ég notað hann til út-
skurðar.
Var hægt aö nota surtarbrand
algerlega I staö kolanna?
— Ég er nú hræddur um þaö,
þetta er úrvals brennuefni og
hitar vel, nú og svo kostaði þetta
ekki neitt og nóg af surtarbrandi i
fjöllunum hér I kring.
Nú veit enginn neitt
Svo viö snúum okkur aftur að
sagnfræðinni, ertu hættur að
safna sögum og sögnum?
— Þaö má heita svo, ég hef ekki
hitt neinn sem veit eitthvað i
langan tima* menn eru hættir aö
segja sögur og unga fólkiö hefur
engan áhuga á þessum málum,
þaö hlustar kannski ef einhver
segir sögu, en man svo ekkert
stundinni lengur, safnar engu
saman. Svo á ég orðiö erfitt meö
aö skrifa. Ef þaö er heitt get ég
ekki skrifaö; mér veröur að vera
kalt á höndunum, þá get ég páraö
svolitið. Ég er nú oröinn gamall
eins og þú sérö og á erfitt meö
gang og fer þvi litiö og hitti fáa.
Hjartadingullinn I mér er eitt-
hvaö slappur og ég er alveg hissa
á aö hann skuli ekki vera hættur
þessu brölti fyrir löngu. Ég er lika
alveg tiibúinn til að fara, hann má
þess vegna fara aö hvila sig ef
hann vill. Þar viö bætist svo aö ég
hef verið afar mannblendinn alla
tiö og hef litla ánægju af lifinu ef
ég get ekki verið innan um fólk,
ég er þess vegna sáttur viö aö
kveðja.
Eymdarlif
Hvernig var I Bolungarvik á
kreppuárunum, Finnbogi?
— Blessaöur vertu, þetta var
helvitis eymdarlif, eymdarlif
bara. A árunum 1925 til 1934 var
afli hér um slóöir mjög góöur og
menn skrimtu, en frá 1934 og
fram aö striöinu voru eymdarár.
Afli brást algerlega og litiö verö
fékkst fyrir þann fisk sem veidd-
ist. Lægst mun veröiö hafa veriö
1933/1934. Þá söltuðum viö sjálfir
og fengum 8 aura fyrir kilóiö af
slægöum og hausuöum fiski. Nú
er fiskur seldur meö drullu og öllu
saman. Best fengum viö fyrir
fiskinn ef við gátum landaö hon-
um beint I togara. Þeir lágu
stundum inná Isafiröi og þangaö
var farið og selt I þá. A þessum
árum var algert atvinnuleysi hér
nema hjá þeim sem stunduöu sjó,
en eins og ég sagöi áöan brást afli
gersamlega og erfiöleikarnir
voru miklir.
Svalt fólk hér á þessum árum?
— Þaö held ég varla, aldrei
sultum við, en oft var lltiö til og
þurfti aö fara vel meö. Mér er
sagt aö þegar erfiöleikarnir voru
hvaö mestir hér á kreppuárunum,
hafi á milli 400 og 500 manns þurft
aö þiggja af sveit til aö svelta
ekki. Nei, vonandi koma slikir
timar aldrei aftur.
Aldrei hitt galdramenn
Vestfiröingar voru sagöir
manna göldróttastir, hefuröu hitt
galdramann?
— Nei, þvl er nú verr, þaö kann
enginn orðiö neitt fyrir sér i þess-
um efnum, algert dáðleysi I
mönnum. Hinsvegar á ég galdra*-
kver og islenska galdrabók. Ég
frétti eitt sinn af manni sem átti
galdrakver og baö hann aö selja
mér þaö, en hann léöi ekki máls á
þvi. Aftur á móti lánaöi hann mér
kverið og ég skrifaöi þaö allt upp
og teiknaöi upp galdrastafina
alla. Sá sem átti þetta kver kunni
ekkert fyrir sér, nei blessaöur
vertu, hann kunni ekkert. En svo
eignaðist ég galdrabók. Pétur G.
Guðmundsson rakst á hana i
Reykjavik, keypti hana og færði
mér. Þetta er afar merkileg bók
og mér var fengur aö henni.
Spái ekki verr en veður-
stofan
Þú segir að enginn kunni oröiö
neitt fyrir sér, en eru ekki enn til
glöggir veöurspámenn hér
vestra, kanntu aö spá I veöur?
— Ja, ég er alia vega ekki verri
veðurspámaður en þeir á Veður-
stofunni, enda spá þeir nánast
aldrei rétt um veörið. Jú, annars,
þeir hitta oft á rétta átt, en ekki
meira. Ég þekkti eitt sinn tvo
gamla menn sem voru magnaðir
veöurspámenn. Þaö kom varla
fyrir að þeir færu ekki rétt meö
veöurspá. Ég man vel eftir þvi
áriö 1913 þegar annar þeirra kom
til okkar þar sem viö vorum aö
beita og búa okkur undir róður.
Hann sagöi þá si svona: Hættu
þessu Sumarliöj,hann er aö ganga
upp meö foráttuveöur. Þegar
hann sagði þetta var rjómalogn
og bliöa. Menn sinntu þessu ekki
og réru. Auðvitað haföi hann rétt
fyrir sér, þaö geröi manndráps-
veöur og báta rak á land, einn
sökk I vikinni en mannbjörg varð.
Hékla frá Akureyri strandaði hér
rétt hjá. Þetta var á sumardag-
inn fyrsta; þaö geröist margt
þennan dag. Þau voru oft hörö
veðrin I gamla daga, mér finnst
þau mildari nú hin siöari ár, þaö
koma ekki núoröið aörir eins
garöar og fyrrum. Veövirfariö
hefur breyst eins og svo ínargt
annaö; allt breytist.
Myndir og texti S.dór
Þetta er bein úr manni, sem ég fann hér i fjörunni, sagöi Finnbogi, en
bætti svo viö: Nei, ég veit þaö ekki, en mér þótti beiniö skemmtilegt.
Égskarþetta útaö gamni minu fyrir mörgum árum, sagöiFinn.
bogi. Gtskuröurinn á kúlunum er aö kfnverskum hætti.
Sjómaðurinn, fræði-
maðurinn og listamaðurinn
Finnbogi Bernódusson í
Bolungarvík,sóttur heim