Þjóðviljinn - 18.07.1980, Side 5

Föstudagur 18. júll 1980 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Margt bendir til þess aö port-
úgalska lýöræöiö, sem leit dags-
ins ljós viö „nellikubyltinguna”
25. apríl 1974, sé aö deyja hæg-
um dauöa. Hægriflokkarnir,
sem eru i stjórn, einoka fjöl-
miölana meir og meir, reyna aö
fara I kringum stjórnarskrána
og siöast en ekki sist er greidd
hörö atlaga aö smábændum og
landbiínaöarverkamönnum í
suöurhluta landsins, sem eftir
stjórnarbyltinguna tóku á vald
sitt stórjaröir og breyttu þeim I
samyrkju- og samvinnubú.
Mestur-hluti Portúgals sunn-
an fljótsins Tejo, viö hvers ósa
Lissabon stendur, kallast Alent-
ejo. Þar var ástandið þannig
fram til nellikubyltingarinnar
aö talsvert minnti á lénsöldina.
Mestur hluti jarðeigna var i
eigu tiltölulega fárra stórjarö-
eigenda,lengi vel einkum kirkju
og klaustra, en þegar leið fram
á þessa öld einkum fjármála-
manna Ur borgum, eftir að
kirkjunni var heldur tekið að
slga larður. En kaupmennirnir i
Lissabon voru litlir búmenn og
urðu góðsin mjög i niðurniðslu
hjá þeim. Almenningur, sem á
stórjörðunum vann, fékk ekkert
borgaö nema á uppskerutima og
þá illa. Kommúnistaflokkur
Portúgals, sem var allra þar-
lendra samtaka langvirkastur i
andófinu gegn einræðisstjórn
Salazars, kom ár sinni svo vel
fyrir borð i Alentejo að við fall
einræðisins var þetta fylki orðið
sterkasta vigi hans. Þetta var
þvert á móti þvi sem var I norð-
urhluta landsins, þar sem bænd-
ur áttu yfirleitt jarðarskika
sjálfir og voru þrælihaldssamir.
Samyrkju-og sam-
vinnubú
Kommúnistar létu mest að
sér kveða viö eignaupptökuna
eftir byltinguna en Sósialista-
flokkur Soaresar kom þar einn-
ig viö sögu. Bændur og landbún-
aöarverkamenn, sem fylgdu
kommúnistum að málum, sam-
einuðu jaröimar I stór sam-
yrkjubú, þar sem starfsmenn
fengu greidd lágmarkslaun, en
arðinum af rekstrinum var að
öðru leyti variö til fjárfestinga,
einkum i vélum og til félags- og
heilbrigöismála, til dæmis til
þessaðkomaá fót dagheimilum
fyrir börn og lækningastofum.
Sósialistaflokkurinn gekkst
hinsvegar fyrir stofnun tiltölu-
lega lltilla samvinnubúa, þar
sem öllum arðinum var skipt á
milli félagsmanna. Fyrrnefnda
fyrirkomulaginu fylgdi meira
félagslegt öryggi, þvi siöar-
Markmiö portúgölsku hægri- '
stjórnarinnar er I stórum drátt- I
um aö koma öllum völdum i I
efnahagsmálum landsins I I
hendur fjármálamanna i borg- '
um, eins og var I stjórnartiö I
þeirra einræðisherra Salazars I
og Caetanos. En stjórnarskráin, I
sem samþykkt var eftir bylting- '
una, er Sá Carneiro fjötur um I
fót. Samkvæmt þeirri stjórnar- I
skrá skulu bankar og helstu iðn- *
fyrirtæki vera þjóönýtt, og rétt- J
urinn til samyrkjubúskapar er 1
tryggöur.
Eanes spyrnir við fót- J
um
Taliö er að aðfarirnar gegn •
sveitafólkinu I Alentejo verði til J
þess að kommúnistum aukist I
fylgi, en helsti þrándurinn I götu I
hægristjórnarinnar er þó varla I
Kommúnistaflokkurinn, heldur ■
Pamalho Eanes forseti. Hann I
hefur að visu sjálfur ekki veriö I
talinn neinn vinstrisinni, nema I
siður væri, og átti þannig mik- J
inn þátt i að brjóta á bak aftur I
vinstriherforingja þá, sem I
stjórnuöu byltingunni á sinum ■
tima. Siðan þaö var gert — J
haustiö 1975 — hafa Itök vinstri- I
sinna i' hernum verið litil, en I
þeir njóta þó verulegrar samúð- ■
ar þar enn, einkum meöal lægra J
settari foringja. Liklegt er að I
Eanes óttist uppþot innan hers- I
ins, ef meira yrði gefið eftir fyr- J
ir hægrimönnum, auk þess sem J
hann veit að þeir vilja bola hon- I
um úr forsetastól og setja þar i I
staðinn mann meira eftir sinu J
höfði, öfgafullan hægrimann og .
hershöfðingja að nafni Soares I
Carneiro, sem á tið einræöis- I
stjórnarinnar var landstjóri I J
Angólu.
Minnkandi tjáningar-
frelsi
Segja má að grundvallarmun- I
urinn á tveimur áhrifamestu I
stjórnmálamönnum Portúgals !
nú sé sá, að Eanes forseti sé i
maður hins óbreytta ástands, en I
Sá Carneiro forsætisráðherra |
oddviti þeirrar fylkingar er ■
þoka vill sem flestu til hægri og I
draga úr lýðræði. Stjórnin hefur I
þegar dregið að miklum mun úr |
tjáningarfrelsi meö þvi að bola .
frá fjölmiðlum þeim frétta- I
mönnum, sem grunaðir hafa I
verið um einhverja vinstri- |
hýggju.
Kosið verður til þings I Portú- I
gal I október og forsetakosning- I
ar verða I desember. Helstu |
keppikefli hægrimanna i kosn- •
ingum þessum verða aö afnema I
núgildandi stjórnarskrá og að I
losna við Eanes úr forsetastól. |
— dþ •
Eanes forseti (til vinstri) og Sá Carneiro forsætisráöherra — sllk harka er nú komin I valdabaráttu
þeirra aö þeir takast ekki lengur I hendur.
nefnda meiri hagnaðarvon fyrir
einstaklinginn.
Núverandi hægristjórn undir
forsæti Sá Carneiros, sem vest-
urþýska timaritið Stern segir
metnaðargjarnan á við Napóle-
on, virðist staðráöin I að eyði-
leggja búskaparform þessi
bæði, I þeirri trú að þar meö yrði
fótunum kippt undan hinum
sterku Itökum sósialista og þó
sérstaklega kommúnista i
Alentejo. Sum samyrkjubúin
eru algerlega lögð niður og fá
fyrri eigendur sumt af landinu,
en afganginum er skipt niöur á
milli smábænda. Svo á að heita
að þeir séu þar meö orðnir
sjálfseignarbændur, en það
sjálfstæöi er innantómt.
Skikarnir eru svo litlir, að þeir
duga eigendunum naumlega til
framfæris, og smábændurnir
hafa engar vélar eða aðgang að
rekstrarlánum. Þeir eru neydd-
ir til að selja framleiðslu sina
fyrri stórjaröeigendum, sem
hafa einokun á úrvinnslunni og
geta þvi skammtað bændum
veröiö.
Reynt aó endurreisa
veldi fjármálamanna
Onnur samyrkjubú halda enn
velli, þótt mikið af landi þeirra
hafi veriðtekiðaf þeim. Aðsögn
Stern hafa samvinnubúin farið
jafnvel enn verr út úr þessari
aðför stjórnarinnar að almenn-
ingi I Alentejo. Ekki hefur það
dregið úr reiði sveitafólksins að
algengt er að stórjarðeigend-
urnir selji smærri eða stærri
spildur af sinum endurheimtu
góðsum stöndugum borgurum
rikja Efnahagsbandalags
Evrópu, sem nýta þessa portú-
gölsku jaröarparta sina ekki til
annars en sumardvalar fyrir
sjálfa sig. Kváðu Danir vera
einkar iðnir við þessi jarðakaup
i Alentejo.
Ef sveitafólkið þar i fylkinu
dirfistað ybba sig eitthvað gegn
þessum harðneskjuaðgerðum
stjórnvalda eru vopnaðar liðs-
sveitir svokallaðs þjóðvarðar-
liös sendar gegn þvi.
ljúft að minnast allra þeirra fjöl-
mörgu stunda, sem við áttum
saman bæöi i leik og siðar nokkuð
i starfi.
Stina var kona félagslynd og
átti marga vini. Hún kunni þvi
einnig best að vera þar sem at-
buröirnir gerðust. enda tók hún
virkan þátt I félagslifinu. Hún
sótti vel fundi og mannfagnaði og
var i áraraðir trúnaðarmaöur
starfskvenna á sinum vinnustað.
Haustið 1976 varð Stina fremur
nauðug en viljug að láta af
störfum. Sjúkdómur sá, sem dró
hana að lokum til dauða var þá
farinn að iþyngja henni svo mjög
að hún varð að leggjast á sjúkra-
hús. Þaöan átti hún þv: miöur
ekki afturkvæmt, heldur beið
hennar löng og erfið banalega.
Hún tók þessum þungbæru
örlögum með mikilli stillingu og
dugnaöi. Þótt sárþjáð væri reyndi
hún ávallt að gcra að gamn; sinu
við þá sem vitjuðu hennar.
Fréttir af högum gestanna og
sameiginlegra vina oi; kur.ningja
voru henni miklu kærkomnara
umræðuefni heldur ei. eigin liðan.
En nú er komið að leiðarlokum.
Börnum Stlnu bæöi hérlendis og
dóttur hennar og dóttursonum er-
lendis, tengdabörnum, barna-
börnum og barnabarnabörnum
sendi ég minar innilegustu
samúðarkveðjur.
Georgia M. Kristmundsd.
Minning
Kristín G. Björnsdóttír
F. 19. 7.1904 - D. 9. 7.1980
Þann 9. júli lést I Reykjavik frú
Kristin Guörún Björnsdóttir.
Kristin var komin um miðjan
aldur, þegar viö kynntumst. Hún
stóð þá á þeim timamótum, að
hafa komiö upp börnum sinum og
þurfa að leita sér nýrra viðfangs-
efna.
Hún varð snemma ekkja og
varð þvi að vera bæði i hlutverki
fyrirvinnu heimilisins og móður-
innar. A þeim timum var lifs-
baráttan almennt erfið og ekki
sist fyrir konu I slikri aðstöðu.
Kristin eöa Stina eins og hún var
yfirleitt kölluð, stóðst þessa erfið-
leika með mestu prýði og aldrei
minnist ég þess að hún miklaðist
af þvi á nokkurn hátt eða væri
bitur út I kjör sin á þessum tima.
Það var ekki hennar eöli.
Þegar uppeldishlutverkinu var
lokiö réöst Stina til starfa á Kópa-
vogshæli, sem þá var ný-tekið til
starfa. Þar átti hún eftir að vinna
i 24 ár af hinni mestu kostgæfni og
ósérplægni.
Það var einmitt um þessi tima-
mót i ævi Stinu sem leiðir okkar
lágu saman. Þar eð Kópavogs-
hælið var heldur afskekkt á
þessum tima var starfsmönnum
gefinn kostur á að búa i leiguhús-
næöi rétt hjá vinnustað. Þar
bjuggu foreldrar minir, Stina og
fleira fólk. Ég var þá smábarn og
móðir min svo heilsuveil, að hún
átti bæði erfitt með aö sinna
heimilisstörfunum og varð einnig
að leggjast á sjúkrahús um tima.
Stina brást þá mjög drengilega
við. Þrátt fyrir sinn langa vinnu-
dag gaf hún sér tima til að
aðstoða móður mina og gæta min,
þegar hún varð að vera fjarver-
andi.
Allar götur siðan var Stina
viðloðandi bernskuheimili mitt.
Aö vlsu var starfsmannabústað-
urinn oft fluttur, en hún óskaði
alltaf eftir að búa sem næst for-
eldrum mlnum. Hún var þvi i
rösk 20 ár I nánu sambýli við
okkur.
Stina var afar barngóð og mjög
traustur vinur þar sem hún tók
vináttu. Alltaf var hún tilbúin að
setja sig 1 spor barnsins og horfa
á tilveruna frá þess sjónarhóli,
þegar þvi var að skipta. Er mér
Konur við uppskeruvinnu á risakri I suðurhluta Portúgals. A inn-
feldu myndinni er strikaða svæöiö Alentejo, þar sem hægri stjornin
Lleitast við að koma samyrkju- og samvinnubúum bænda og land-
búnaðarverkamanna fyrir kattarnef.
J
Hægrisveiflan í Portúgal