Þjóðviljinn - 23.08.1980, Síða 9

Helgin 23.-24. ágúst 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
„UNDRIÐ VIÐ VISLU”
Pólsk riddaralib á fyrri hluta aldarinnar. Þaö hefur efalaust dugaö vel I orrustunum viö Rauða herinn
1920, en 1939 var það hroðalega útleikið af vélahersveitum Þjóðverja, sem voru til orðnar á grundvelli
hugmynda, er Túkhatsévskl var einn af fyrstu mönnum tilaðkoma á framfæri.
Stalín, yfirkommissar I her Búdjonnfs, tregðaðist við að hlýða skipunum yfirhershöfðingjans. Pilsudski
marskálkur til hægri stjórnaði herjum Pólverja.er sigruðu her Túkhatsevskis við VIsiu.
Síðasti sigur
Pólverja í hernaði
Það gefur auga leið að óánægja
með yfirdrottnun Sovétrikjanna á
sinn þátt i ólgunni I Póllandi, enda
þótt fyrst og fremst sé krafist
réttinda til að stofna frjáls verka-
lýðsfélög og lýðræðis yfirleitt. t
engu Austur-Evrópurlki eru sam-
skiptin við risann I austri svo við-
kvæmt mál sem hjá Pólverjum.
Það á rætur sinar i þvl, að um
aldaraðir hafa verið illindi með
Pólverjum og Rússum. Þegar
Rússland hófst á legg sem stór-
veldi, þýddi það að pólska stór-
veldinu seig larður og um langt
skeið var Pólland undirokað af
Rússlandi og öðrum grannrikj-
um.
Atburöur, sem gerðist i Varsjá
um daginn, sýnir að Pólverjar
muna vel gamlar væringar sínar
við Rússa. Margt manna fór I
göngu til að minnast sigursins á
Rauöa hernum (eins og her
Sovétrikjanna var kallaður lengi
framan af) skammt frá Varsjá i
ágúst 1920 — fyrir sextiu árum
sem sagt. Þetta var sá siöasti af
meiriháttar sigrum Pólverja á
vlgvelli.
Pólsk árás
Vesturþýsk blöö töldu þessa
minningargöngu að minnsta kosti
eins athyglisverðan atburð og út-
breiðslu verkfallanna til skipa-
smiðastöðvanna við Eystrasalt.
Enda er tilgangurinn af hálfu
göngumanna trúlega sá, að benda
Sovétmönnum á, aö Pólverjar
hyggist segja og gera i eigin landi
það, sem þeir sjálfir vilji, hvort
sem mönnum i Kreml sé þaö ljúft
eða leitt. Það er ekki heldur úti-
lokaö, aö sovéska stjórnin taki
minningargönguna sem ögrun.
Þvi aö hér var um að ræöa
árásarstrið Póllands á hin nýtil-
komnu Sovétriki, hafið beinlinis i
þeim tilgangi aö leggja undir Pól-
land tJkrainu, sem tilheyrt hafði
pólska rlkinu á velmektardögum
þess fyrr á tiö. Bolsévikastjórnin
hafði þá nýsigrast á hvitliöum i
Úkrainu og pólska stjórnin hefur
trúlega taliö Rauða herinn svo
móðan eftir þann slag, að þá væri
rétta augnablikiö til að láta til
skarar skriða.
Túkhatsévskí
Heilmikiökastvar lika á pólska
hernum I byrjun og tókst honum
meira að segja að taka Kief. En
svo sló I bakseglin og við tók und-
anhald, sem varð ekki siöur hratt
en sóknin. Undir yfirstjórn Trot-
skis hermálakommissars sóttu
tveir sovéskir herir hratt inn i Pól
land. Sá sem fór norðar var undir
stjórn Túkhatsévskis hershöfö-
ingja, ungs liösforingja úr keis-
arahernum meö byltingarkennd-
ar hugmyndir i hermálum. Hann
aðhylltist mjög sem mest hreyf-
anlegan hernað (gagnstæðan
staöbundnum skotgrafahernaöi
eins og i fyrri heimsstyrjöld) og
lét sér detta i hug að mynda sér-
staka brynvagna- eöa vélvædda
heri, er störfuðu mikið til sjálf-
stætt og færu ef þvi væri aö skipta
langt á undan stórskotaliði og fót-
gönguliöi.
I fyrri heimsstyrjöldinni hafði
Túkhatsévski oröið striösfangi
Þjóöverja og þar sem hann var
gjarn á strok, settu þeir hann i
kastala nokkurn I Bæjaralandi,
sem var þannig i sveit settur að
varla var þaöan nokkrum fært ut-
an fuglinum fljúgandi. Meðal
annarra strokgjarnra stríðsfanga
þar var mjög hávaxinn franskur
liðsforingi, Charles de Gaulle að
nafni. Hann kom siðar fram með
svipaöar hugmyndir og Túkhat-
sévski, hvor þeirra sem nú hefur
haft þetta frá hinum eða hvort
þeir hafa brætt það saman i félagi
i fangavistinni.
Von um byltingu i Þýska-
landi
Syðra innrásararmi Rauða
hersins stýrði Búdjonni hershöfö-
ingi og var Jósef nokkur Stalin i
för meö honum sem pólitískur
kommissar. Þeir tveir höfðu þá
haldið saman um hrið, en fáleikar
verið með þeim og Trotski.
Sovéska forustan var I
nokkrum vafa um það, hvort rétt-
lætanlegt væri að reka flótta Pól-
verja inn i land þeirra, enda þótt
þeir væru árásaraðilinn i striðinu.
Það, sem kannski rak mest á eftir
bolsévikum til að senda herinn
inn i Pólland var vonin um, aö
sigursæl sókn Rauöa hersins
þetta langt vestur yrði til þess aö
bylting leystist úr læðingi i
Þýskalandi. Trúir sínum Marx
töldu rússnesku bolsévikarnir þaö
fyrstu árin eftir sina valdatöku
þvi nær óhugandi, að vanþróaö
land eins og Rússland gæti eitt
orðiö vettvangur sósialiskrar
byltingar. Byltingin var dæmd til
að mistakast og falla, töldu Lenin
og hans félagar, nema þvi aðeins
að hún yrði einnig gerð á hinum
iðnvæddu vesturlöndum.
óhlýðni Stalins
Túkhatsévski, sem var yfir-
hershöfðingi, var kominn með
sinn her norður fyrir Varsjá og
hafði fyrirskipað þeim Búdjonni
og Stalin aö sækja fram sunnan
viö pólsku höfuðborgina, með það
fyrir augum að herirnir mættust
fyrir vestan Varsjá. Þá yrði borg-
in umkringd og vörn hennar eftir
það erfið eða vonlaus. En þeir
tveir kumpánar voru furðu seinir
á sér aö hlýða fyrirmælum
Túkhatsévskis og Trotskis her-
málakommissars og er erfitt aö
sjá annað en um beina óhlýðni
hafi verið aö ræða frá þeirra
hálfu. 1 stað þess að hlýða undan-
bragðalaust dró her Búdjonnis
sig I áttina að Kraká, helstu borg
Suöur-Póllands.
Ein ástæðan hefur liklega verið
kali sá, er þeir Búdjonni og Stalin
báru til Trotskis og jafnframt
hafa þeir ætlaö að vinna sjálfum
sér frægð meö þvi að taka Kraká,
þar eö Túkatsévski myndi fá
mestan sómann af töku Varsjár.
Þetta hangs notuðu sér Pól-
verjar og hernaðarráögjafar,
sem Frakkar bandamenn þeirra
höfðu sent þeim til trausts og
halds. Einn þeirra var fyrrnefnd-
ur de Gaulle. Sagt er aö hann hafi
þá þóst skilja, hvllikur kynngi-
kraftur byggi i þjóöernishyggju
og föðurlandsást, er hann sá blá-
fátæka pólska kotunga berjast af
hetjumóði undir stjórn landa
sinna aöalsmannanna, sem þeir
áttu þó einskis góðs að vænta frá,
en gegn innrásarher, sem kvaðst
berjast fyrir hagsmunum öreiga
allra landa jafnt.
Pólskur sigur
Undir stjórn Jesefs Pilsudskis
marskálks, sem siðar varð ein-
ræðisherra Póllands og setti
manna mest svip á það land á ár-
unum milli heimsstyrjalda, gerðu
Pólverjar velheppnaða gagnsókn
gegn Túkhatsévski og þá var röð-
in komin aftur að Rauöa hernum
að halda undan. Þennan sigur
kalla Pólverjar enn „undriö viö
Vislu”. Pólverjar komu sem
sigurvegarar út úr striði þessu og
fengu viö friðargerð vesturhluta
Hvita-Rússlands og stór svæði
vestan af úkrainu.
Það gefur auga leiö aö ekki
varð þetta til þess aö bæta á milli
þeirra Trotskís og Stalins og
hefur það ef til vill einnig leitt af
sér urg milli Stalins og Túkhats-
évskis. Túkhatsévski féll i valinn i
hreinsunum miklu skömmu fyrir
siðari heimsstyrjöld, er Stalin lét
drepa þrjá marskálka sina af
fimm — Búdjonni var annar
þeirra er fékk að hjara. Undir
hans stjórn fór sovéski herinn
siöan sinar ógurlegustu hrakfarir
fyrir herjum Hitlers. Búdjonni
var gamaldags riddaraliösforingi
og hefði sennilega sómt sér betur
i kósakkaliði á nitjándu öld en
sem hershöfðingi i þess konar
hernaði, sem háður var I siöari
heimsstyrjöld.
Túkhatsévski hefði hins vegar
trúlega verið þar I essinu sinu.
Fleiri en hann voru meö svipuð
nýmæli i hernaðarfræöum um
sama leyti; auk de Gaulles voru
það nokkrir Bretar og Þjóðverji
sem hét Heinz Guderian. En allir
valdhafar skelltu skolleyrunum
við þessum hugmyndum nema
einn — Hitler. Þýski herinn til-
einkaði sér þær, meö þeim afleið-
ingum að ekkert stóðst við honum
lengi vel, er út i siöari heims-
styrjöldina var komið.
Budjonni lifði til hárrar elli og
safnaðist til feðra sinna fyrir
nokkrum árum. — Undir núver-
andi kringumstæðum má ætla að
Pólverjar finni nokkra uppörvun i
að minnast þess, að þrátt fyrir
allt eru ekki nema sextiu ár siöan
að þeir gátu sigrað Rússa.
—dþ
SALFLYTUR!
í nýtt húsnæði að
Suðurlandsbraut 30
nýja símanúmerið er 84977.
SAMBAND
ALMENNRA LÍFEYRISSJÓÐA