Þjóðviljinn - 23.08.1980, Page 15

Helgin 23.-24. ágúst 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 15
Tony, Lars (a&stoðarmabur Terkels), Kerstin (frá Stokkhólmi), Anna
(frá Húsavfk — fremri röö) og Terkel.
Þórunn Siguröardóttir
Sölvi frá Selfossi, My frá Finnlandi, Elisabet frá Selfossi og Þorgeir frá
Borgarfiröi.
Þórunn Sigurðardóttir skrifar:
— þankar í ferðalok
sem skilur hann frá skepnunni.
Þegar búiö var að kveöjast var
haldið til Kaupmannahafnar og
fékk hópurinn gistingu siöustu
nóttina i félagsheimili 1 Kastrup
þar sem leikhópur Terkels
Spangsbo, Teatergruppen Kastr-
up, er til húsa. Viö Anna höföum
miklar áhyggjur af þvi aö týna
einhverjum unglinganna á leiö-
inni i lestinni og þaö tókst llka.
Einhversstaöar I mannmergöinni
á Hovedbanegárden týndist und-
irrituö og var nú illt I efni. Ég var
ekki meö heimilisfangið hjá leik-
hópnum á mér, hvaö þá nokkurn
farangur og eftir aö búiö var aö
setja alla Kaupmannahafnarlög-
regluna i aö finna aösetur
„Teatergruppen Kastrup” (sem
hvergi fannst i simaskrá) tókst
loks aö finna húsiö.
Flogið
í þrumuveðri
Siöasta kvöldiö I Höfn fóru
krakkarnir auövitaö að skoöa
næturlifiö og næsta dag var farið
út á flugvöll, krakkarnir og Anna
kvödd og eftir sat ég ein og yfir-
gefin og beiö eftir aö vélin min
legöi upp til Helsingfors. Um
leiö og ég gekk út I flugvélina
tv.eim timum siöar datt yfir helli-
demba, en mig grunaöi ekki þá
hvaöbeiömin. t fáum oröum sagt
varö þessi flugferö einhver sú eft-
irminnilegasta sem ég hef lent i.
Ekki var flugvélin fyrr búin aö
losa hjólin frá brautarendanum
enelding skall á öörum vængnum
meö þvllikum drunum og brest-
umaöéghélt að Kastrup-flugvöll-
ur væri aö springa i loft upp. Um
leiö og ég kvaddi I hljóöi vini og
vandamenn og fól mig á vald ör-
lögunum var ég aö hugsa um
hvaöa hryðjuverkamenn væru
hér aö verki og hvers vegna þeir
veldu endilega Kastrup. Ótrúlegt
hvað maöur veröur lógiskur I
hugsun á verstu augnablikum.
Þegar tilkynnt var i hátalara I
vélinni aö þetta heföi veriö elding
var mér sist rórra, þvl eldingar
erueitt af fáum fyrirbærum þess-
arar tilveru sem ég hræöist.
Og þetta var ekki búiö. t fullan
klukkutíma var vélin aö reyna aö
komast upp úr þrumuveörinu,
skipti stanslaust um hraöa, hækk-
aöi sig ýmist eöa lækkaöi, vélin
skalf og nötraöi og allir sátu fölir
og fárir i beltunum. Ekki komust
flugfreyjumar einu sinni til aö
sinna okkur, þvl þær gátu sig
hvergi hreyft. Þaö var ekki fyrr
en viö vorum komin alla leiö und-
ir Finnlandsstrendur aö veöriö
tók aö lægja og aldrei hef ég ver-
ið fegnari aö komast úr nokkurri
prisund en þegar ég sté á land i
Finnlandi.
Hjá YLE —
finnska sjónvarpinu
t Finnlandi bjó ég hjá merkri
konu, Gretu Brotherus, sem ég
kynntist hér heima, en hún er
leiklistar- og kvikmyndagagnrýn-
andi og sérstakur áhugamaöur
um Islenska leiklist. Mest af tlm-
anum I Helsingfors fór I aö skoöa
efni og upptökur hjá barna- og
unglingadeild finnska sjónvarps-
ins og var þaö bæöi gagnlegt og
skemmtilegt. Þær Berit Nauman
ogUlpuTolonen (Berit frá sænsk-
mælandi deildinni og Ulpu frá
þeirrifinnskumælandi)sýndu mér
húsakynnin og slöan skipulögöum
viö hvaö væri mest viröi fyrir mig
aösjá. Skoöaöi ég þessar tvær vik
ur fjölda af myndum sem deild-
irnar hafa gert bæöi fyrir börn og
unglinga, auk þess sem ég fylgd-
ist með upptökum á nokkrum
barnaþáttum og gerö brúöu- og
teiknimynda. Nokkrar staö-
reyndir um stööu barnaefnis inn-
an finnska sjónvarpsins sem vert
er aö Ihuga, ekki slst þegar viö lit-
um á þær aöstæöur sem islenska
sjónvarpiö býr viö: Ekki færri en
16 upptökustjórar(produsentar)
vinna eingöngu viö gerö barna-
efnis. Á hverjum degi er a.m.k. 1
klst af barnaefni I finnska sjón-
varpinu, og voru reyndar flestir á
þvi aö ékki væri endilega ástæöa
til aö lengja þann tíma, heldur
fyrst og fremst aö bæta gæöin og
reyna aö halda erlendu efni innan
viö 20-25%. Heikki Aarva, yfir-
maöur barnadeildar finnska sjón-
varpsins kvaöst telja aö af 11
deildum innan finnska sjónvarps-
ins færi mest fé til barnadeildar-
innar og er þó sérstakt skólasjón-
varp meö sérdeild þar fyrir utan.
Finnska sjónvarpiö hefur fengiö
mörg verölaun fyrir barnamynd-
ir slnar, og sá ég nokkrar þeirra.
Einna skemmtilegast þótti mér
aö sjá uppfærslu Skolteatern á
„Prinsessan som inte kunde
tala”, leiksýning fyrir yngstu
börnin sem tekin var upp i sjón-
varpi meö litlum tilkostnaöi, nán-
ast eins og leiksýning. Þessi upp-
færsla hefur veriö sýnd viöa um
heim og fengiö fjölda verölauna.
Verkiö er aö nokkru leyti ætlaö
heyrnarlausum eöa heyrnar-
skertum börnum, þvi sögumaður-
inn notar fingramál, auk tals, en
verkiö hefur engu slöur skirskot-
un til heyrandi barna og er mjög
skemmtilegt.
Tæknileg vantrú
Þaö var ekki siöur merkileg
lifsreynsla aö skoöa húsnæöi
finnska sjónvarpsins en aö skoöa
barnaefniö. Berit Neuman sýndi
mér stolt nýjasta tækniundur
stofnunarinnar, apparat nokkurt I
matsalnum sem tekur við matar-
bökkum og flytur þá inn I eldhús-
iö.Tilþessaöapparatiö fariekkil
kerfi þarf aö umgangast þaö eins
og sanna prlmadonnu. Komst ég
fljótlega aö raun um aö margfalt
hentugra og fljótlegra varaö fara
einfaldlega meö bakkann minn
fram I eldhús og láta apparatiB I
friöi, en þar meö var ég llka búin
aö særa alla stofnunina eins og
hún lagöisig. Og auövitaö varö ég
aö læra á apparatiö eins og allir
hinir, borða á ákveöinn hátt,
leggja hnlfinn hér og gaffalinn
hér, glasiö svona og kaffibollann
hinsegin, til aö særa engan og
eyöileggja ekki tækniundrið.
Ég hef annars rótgróna vantrú
á flestri nútimatækni og verst er
hún þegar á aö nota hana viö list-
sköpun. Nú þykir það t.d. finast
að hafa öll ljós i leiksýningum
tölvustýrö; sviöskiptingar og all-
ur útbúnaöur gengur fyrir ýmis-
legum apparötum, sem auövitaö
bila alltaf á dramtlskustu augna-
blikum. Mætti ég þá heldur biöja
um tæknifólk sem fylgist með
sýningunum, skilur þær og skynj-
ar og veit aö þögn getur veriö
lengri I dag en i gær og skiptir
ekki yfir I upphafslýsingu I lok
leikrits þótt einhver leikarinn
slysist til aö gefa vitlaust stikk-
orö. Ég er hrædd um aö öll þessi
tækni i leikhúsum eigi eftir aö
gera þau aö enn einu blóinu,
drepa þaö eina sem leikhús hefur
framyfir kvikmynd og sjón-
varp — þ.e. nálægö leikara við
áhorfendur — og þegar svo er
komið veröur miklu meira spenn-
andi aö fara bara I bió. Þessir
þankar vakna oft hjá mér þegar
ég skoöa leikhúsbyggingar er-
lendis, sem ég geröi lika I þessari
ferö. Til dæmis skoöaöi ég Hels-
ingin Kaupungin Teatteri, hiö
nýja Borgarleikhús Finna, gifúr-
lega glæsilega og fallega bygg-
ingu, sem nýtur mikilla vinsælda,
enstóra sviöiö var þvllikt gimald,
aö leikarinn hlýtur aö vera eins
og krækiber í helvlti, I bókstaf-
legri merkingu, standandi þarna.
Reyndar sá ég ekki sýningu, en
kunnugir segja aö breiddin á
sviöinu sé aöalvandamáliö, en
menn þó aö ná æ betri tökum á
sviöinu. Kartan Ragnarsson
skoöaöi þetta leikhús meö mér, en
hann var I Helsingfors um þetta
leyti vegna fyrirhugaörar upp-
færslu á Svenska teatern þar I
borg á leikriti hans „Blessaö
barnalán” eftir ár. Margt fleira
var aö skoöa I þessari fallegu
borg. Borgar Garöarss.og kona
hans AnnSandelin, forstjóri Han-
aholmens sýndu mér þaö ágæta
hús? eina helgi fór ég I heimsókn
til Skolteatern i Ekenes til Marg-
areth, sem haföi strax I Dan-
mörku boöiö mér I heimsókn,
Margreth og henn'ar fólk hitti ég i
sumarbústaö hennar inni I finnsk-
um furuskógi. Þaðan kom ég
hlaöin handritum, myndum og
ýmiss konar efni um barnaleik-
hús, en Skolteatern ásamt Klara-
teatern I Stokkhólmi eru talin
fremstu barnaleikhús i Vestur-
Evrópu.
Barnaleikhús
— bækur
Þaö var mjög gaman aö ræöa
viö þetta fólk um stööu barnaleik-
hússins i Vestur-Evrópu og þá
hörmulegu þróun sem vlöa hefur
orðið. A Noröurlöndunum eru td.
fjöldamargir hópar sem fást ein-
göngu viö barnaleikrit, en gera
nánast engar listrænar kröfur til
sin. Leikmyndin er kannski stóll
og borö og búningarnir oftast
gallabuxur og röndóttir bolir.
Getur veriö allt I lagi einu sinni
enhrædd erég um aö fullorönum
myndi leiöast sllk fábreytni til
lengdar. Skolteatern hefur mjög
fáa leikara, en leggur mikiö upp
úr aö fá færa rithöfunda, leik-
stjóra, leikmyndateiknara og tón-
smiöi til liðs viö sig, en einmitt
þessi atriði eru oft vanmetin i
barnaleikhúsum. Því hér kom-
um viö enn og aftur aö þörf barna
fyrir list ekki eitthvert dútl um
hvaö kennararnir séu leiöinlegir,
foreldrarnir heimskir og þjóöfé-
lagiö borgaralegt. Bækureru oft-
ast betur fallnar til þess að segja
börnum þessa hluti, en leikhúsiö á
aö gefa börnum þá listrænu, fag-
urfræöilegu, vitsmunalegu og til-
finningalegu upplifun sem þau
þvl miður fá allt of sjaldan annars
staöar.
A milli þess sem ég skoðaöi
leikhús ogsjónvarpsefni flatmag-
aði ég viö útisundlaug skammt
frá heimili Gretu og las nýjustu
bók Ake Leijonhuvud, „Förförar-
ensnya dagbok” og varö svo hrif-
in af höfundinum aö ég skellti
mér beint I aöra bók eftir hann er
heim kom („Anna och Christ-
ian”) Þessar bækur ollu mér
svipuöum heilabrotum og myndin
„Kramer gegn Kramer” sem ég
sá i Kaupmannahöfn, og ég er
ennþá aö velta fyrir mér þeirri
karlmannsmynd sem þarna birt-
ist. 1 öllum tilfellum er fjallaö um
karlmenn sem beint eöa óbeint,
vegna frelsunar- og sjálfstæöis-
baráttu kvenna, veröa aö stokka
upp allt sitt llf. Þeir vaöa eld og
brennistein, vegna kvennanna,
sem þeir eru ýmist giftir eða
halda viö — og viti menn, þessir
tilfinningakrumpuöu bældu og
óhamingjusömu menn risa upp
þriefldir eftir hreinsunareldinn,
nýir og hamingjusamir menn.
Þetta kalla ég bjartsýni og hvaö
eru menn svo aö segja aö kven-
frelsiö sé aö drepa þá!
Slöasta kvöldiö I Helsingfors
endaöi ég eftir ótalin hvitvinsglös
á tröppunum hjá Borgari og Ann
undir morgun, þar sem viö Kjart-
an geröum endanlega upp öll
vandamál mannlifs og menning-
ar. (Ef einhver er I einhverjum
vafa i þeim efnum, þá hefur hann
misst af miklu aö heyra ekki til
okkar!).
Að lokum:
Tívolí og
Sven Bertil
Siöustu dögum ferðarinnar
eyddi ég i Kaupmannahöfn með
móöur minni og öörum kennurum
héöan aö heiman sem voru i
kennaraheimsókn á vegum Nor-
ræna félagsins og dönsku kenn-
arasamtakanna. Með þeim upp-
lifði ég t.d. afmæli Tivóli meö til-
heyrandi rakettum og fýrverk-
erii. Heyröi meira aö segja og sá
Sven Bertil Taube syngja og þaö
var ógleymanlegt.(Reyndar hef
ég ennþá samviskubit gagnvart
þessari elsku, þvi viö stelpurnar
vorum svo skotnar I honum þegar
viövorum I leikskólanum I gamla
daga aö viö létum okkur hafa þaö
aö hringja til Sviþjóðar og ræsa
hann upp úr rúminu eina bjarta
vornóttfyrir 10-15 árum. Vonandi
er hann búinn aö gleyma þvi).
Og svo var auðvitaö skemmti-
legast aö koma heim og ekki sist
þegar Hekla heilsaöi svona
ógleymanlega rétteftir aö maöur
sté á Islenska grund.
viö gerö Noppa starfar 10 manna hópur kennara og listamanna