Þjóðviljinn - 14.11.1980, Qupperneq 6

Þjóðviljinn - 14.11.1980, Qupperneq 6
6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 14. nóvember 1980. Góðir þingfulltrúar og gestir. Islenskt þjóðfélag hefur ekki farið var- hluta af stökkbreytingum i orkumálum umheimsins tvivegis á siðasta áratug. A árunum 1972 og 1973 greiddum við sem svaraöi9.2% og 9.6% af Utflutningstekjum landsmanna fyrir innfluttar oliuvörur, en á næstu tveimur árum (1974 og 1975) nam þetta hlutfall 19—20%. A árinu 1978 hafði þetta hlutfall lækkað niður i 12.3%, en á siöasta ári reis þaö á ný i 20% og verður að likindum ekki lægra i ár. Við gjöldum þannig fimmtu hverja krónu sem aflað er i gjaldeyri fyrir innflutta orku. Við þess- um tiðindum hefur verið brugöist með því aöhraða framkvæmdum sem miða að þvi að taka innlenda orku i gagniö i stað inn- fluttra oliuafuröa og hvetja til orkusparn- aðar á mörgum sviðum, ekkisist þar sem innflutt orka á I hlut. Á árinu 1978 var 4.0% af vergri þjóðarframleiðslu varið til raforku- og hitaveituframkvæmda, en I ár nemur þetta hlutfall tæpum 6.0% og þöri er á aö þaö hækki til muma á næsta ári. Aöstaða okkar til að bregöast með sókn við þeim grundvallarbreytingum sem eru að ganga yfir i orkumálum heimsins er önnur og betri en margra annarra, svo er vatnsafli og jarðvarma fyrir að þakka og Hjörleifur Guttormsson, iðnaðarráðherra: Norðurlanda, m.a. samræmingu á inn- kaupum og uppskipun, en kol kom nú I vaxandi mæli inn I myndina á ný, þótt I litlum mæli sé hérlendis. Gert er ráð fyrirsamráöi Norðurlanda varöandi þátt- töku I alþjóðastofnunum, á alþjóöaþing- um og um aðstoð við þróunarlönd. — Þessi samvinna allra Noröurlanda I orku- málum kemur ekki i staðinn fyrir sam- starf milli einstakra landa og eftir sem áður er gert ráö fyrir að NORDEL starfi að faglegum málum svipað og veriö hefur, en I þeim samtökum eru 4 fulltrúar frá hverju Norðurlanda. Þótt við Islend- ingar höfum um margt nokkra sérstööu, m.a. vegna fjarlægöar, tel ég mikilsvert að við tökum virkan þátt i þessu norræna orkumálasamstarfi. En menn bera viöar saman bækur um þróun og horfur i orkumálum en á Norðurlöndum. 1 september var haldið mikið þing suöur i Milnchen, 11. heims- ráðstefnan um .orkumál, vettvangur lærðra og leikra sérfræðinga og stjórn málamanna, þótt hinir fyrrnefndu væru I yfirgnæfandi meirihluta. Að þessu sinni voru umræðuefni sameinuð undir fyrir- sögnunum orka og samfélag,orka og um- hverfi, orka, samfélag og umhverfi. Hér er hvorki timi né vettvangur til að gera Orkumál heima og heiman þeirri staöreynd, aö hér er bjargálna þjóöfélag. Sú áhersla sem nú er lögð á að lækka olíureikninginn og auka öryggi og jafnræði landsmanna að þvi er varöar aö- gang að orku og orkuverð, hlýtur að telj- ast eölileg sem forgangsverkefni. A næstu 3—4 árum tekst væntanlega að tryggja aö þau 15—20% landsmanna, sem enn nota oliu til húshitunar, fái innlenda orku I staöinn og jafnhliða þarf að útrýma ollu hvarvetna þar sem tæknilega er unnt og hagkvæmt getur talist I atvinnurekstri. Til húshitunar notum við i ár um 55—60 þús. tonn af oliu og i iðnaöi nálægt tvö- falda þá upphæð. Jafnhliða þvi sem léttir á f járfestingu á þessu sviöi skapast svigrúm til aukinnar hagnýtingar orkulinda okkar i þágu inn- lends iðnaöar, til gjaldeyrisöflunar og gjaldeyrissparandi framleiðslu. Einn þáttur af mörgum, sem þar þarf að hafa auga á, er hugsanleg framleiðsla á inn- lendu eldsneyti, sem komið gæti i vaxandi mæli i stað þess sem inn er flutt og nú nemur nálægt helmingi af orkunotkun landsmanna. Vissulega rikir óvissa um, hvort og hvenær sá draumur muni rætast, að við tslendingar verðum sjálfir okkur nógir um orku, en að því hljótum við að stefna eftir þvi sem hagkvæmni leyfir og með tilliti til öryggis I orkumálum. Aflögufærir um þekkingu Enn um sinn veröum við þó háöir inn- fluttri orku i rikum mæli og af þeim sök- um og vegna hagnýtingar orkulinda landsins þurfum viö að fylgjast nú og framvegis náið meö þróun orkumála á al- þjóðavettvangi, leitast viö að tryggja ís- lenska hagsmuni sem best og rétta hjálparhönd, þar sem viö getum miðlaö þekkingu og reynslu. Þær þjóðir eru margar, sem standa margfalt ver aö vfgi en viö tslendingar I orkumálum, þar sem við getum raunar talist i hópi hinna rlku aö tiltölu viö fólksfjölda og miðaö við nýtanlega orku i landinu. Verst er staða þeirra þjóða, sem i senn vantar orku- lindir, þekkingu og fjármagn. Gagnvart þeim reynir á samvisku heimsins, sam- hjálparhug og stuðning. Viöleitni okkar við hagnýtingu eigin orkulinda hefur vissulega ekki verið mis- feilulaus, en þó höfum við öðlast verulega reynslu og búum að mikilli þekkingu I landinu varðandi beislun vatnsafls og jarðvarma. Jarðhitadeild Háskóla Sam- einuðu þjóðanna, sem hér hefur verið rek- in i tengslum viö Orkustofnun I tæp tvö ár, er að minni hyggju eitt besta framlag okkari þróunaraðstoð. Þá starfsemi þurf- um viö að efla og búa sem best að þessum jarðhitaskóla. Sú reynsla er þar safnast og samskipti er af starfseminni spretta mun áreiðanlega ávaxta þaö, sem til skól- ans er lagt. En einnig varðandi vatnsaflið höfum við nokkru aö miðla, þeim sem skemmra eru á veg komnir. Ég minnist I þvi sambandi ánægjulegrar heimsóknar grænlenskra landsstjórnarmanna hingað fyrir hálfum mánuði, en i viðræöum við þá koma m.a. fram mikill áhugi þeirra á að flytja heim islenska þekkingu I virkjun vatnsafls og dreifingu raforku. Við hljót- um að gleðjast yfir slikum samskiptum við þessa góöu granna, sem og aöra, er telja sig geta lært eitthvað af Islenskri reynslu. Orkusamvinna Nordurlanda Þetta leiðir hugann aö auknu samstarfi' milli Norðurlanda á sviði orkumála, sem fitjað var upp á að frumkvæöi forsætis- ráöherra Danmerkur I tengslum við þing Norðurlandaráðs hér i Reykjavik I mars s.l. Orkuráðherrar Norðurlanda fjölluðu um málið skömmu siöar og drógu upp starfsramma, sem forsætisráðherrar Norðurlanda lýstu sig samþykka fyrir hönd rikisstjórna sinna s.l. vor. Orku- ráðuneyti hafa nú verið mynduð I Noregi og Danmörku, og i Sviþjóö fer sérstakur ráðherra með orkumál, þótt þau heyri þar undir iðnaðarráöuneytið. 1 Finnlandi er sama skipan og hér og einn og sami ráð- herra iðnaðar- og orkumála. Mér virðist hins vegar stefna ákveðiö i aðgreiningu þessara málaflokka á norrænum sam- starfsvettvangi, og getur þaö ekki talist óeðlilegt vegna vaxandi gildis orku- þáttarins. Sá starfsrammi, sem mynd- aður varí byrjun um þetta orkumálasam- starf, spannar m.a. orkusparnaö, þ.e. miðlun reynslu og upplýsinga á sviöi sparnaðar og hagkvæmrar orkunýtingar, orkurannsóknir, kerfisgreiningu á sviöi orkumála, verkaskiptingu I rannsóknum á nýjum og varanlegum orkulind- um, einnig með þróunarað- stoð I huga, samvinnu varöandi oliumál, bæöi oliuleit, innkaup og úr- vinnslu. A þessu sviði er gert ráð fyrir samráöi viö rikisoliufélögin, sem mynduð hafa verið á öörum Norðuríöndum en ís- landi og er sú skipan umhugsunarefni fyrirokkur. Þáer unniö að athugun varö- andi sameiginlegan kolainnflutning til umræðum eða niðurstöðum þessarar ráð- stefnu skil, en viðfangsefnin sem ég nefndi hér áðan segja nokkuö um nýjar áherslur, er tengjast orkumálum plánetu okkar, þ.e. samhengið milli orkumála, efnahagsþróunar og náttúrlegs og félags- legs umhverfis. A þessu alþjóöaþingi var vissulega varpað fram fleiri spurningum en svör fundust við og segja má að það hafi ein- kennst af þeirri miklu óvissu, sem ríkir I orkumálum heimsins og sem flestir sjá nú aö skiptir sköpum hversu úr rætist. Hafi ekki verið búið að kasta rekunum á olfuna sem vaxtarbrodd i grunnorkuvinnslu, var það gert i Mtlnchen. Þessi driffjöður I hagvaxtarskeiði eftirstriðsáranna náði að fullnægja 47% af orkunotkun i heiminum á síöasta ári, en það hlutfall mun vart hækka úr þessu og aðrir og dýrari orku- gjafar verða að taka við. Gifurleg áhersla var lögö á að draga úr sóun oliu, og reyna að takmarka notkun hennar sem fyrst viö samgöngur og efnaiönað. Réttur orku- gjafitil réttra nota.var viðkvæði, sem oft heyrðist, og orkusparnaður talinn ein skjótvirkasta leiðin til hagsbóta. Meö sparnaöi og bættri orkunýtingu ætti að mega draga úr orkunotkun iðnrikja sem svarar 30% og það miðaö viö núverandi þekkingu og efnahag. „Mildir” og „hardir” orkugjafar Þótt hefðbundin viðhorf með hagvöxt og iðnvæðingu aö leiðarljósi væru ríkjandi, komustþó að minnihlutaviðhorf sem boða nýja þjóðfélagsgerð meö dreifðum orku- Ráðstefna um samstarf og öryggi í Evrópu: Hvað er í húfi í Madrid? Um tveggja mánaða skeið hafa fulltrúar 35 Evrópuríkja sem og Bandaríkjanna og Kanada setið í Madrid og reynt að undirbúa Ráðstefnu um samvinnu og öryggi í Evrópu (RSO). Loks hefur þessi ráðstefna verið sett, en það var gert áður en það tækist að greiða úr deilum um dagskrá og málsmeð- ferð. Og enn gæti það meira en verið að ráð- stefnan færi ut um þúfur. Austurblökkin og vesturblökkin koma hvor meö sin áform til ráð- stefnunnar. Vesturveldin vilja verja drjúgum hluta timans til aö ræöa mannréttindabrotog hernað Sovétmanna I Afganistan. Sovét- rikin vilja sem minnst um þá hluti tala. 1 staöinn vill austurblökkin leggja höfuðáherslu á viðskipti og afvopnunarmál. Kröfurnar þrjár. Ráöstefnan átti að standa fram i mars. Þar átti að fjalla um þá þrjá helstu málaflokka, sem RSO * hefur snúist um allt frá fyrsta fundi hennar i Helsinki árið 1975. Málaflokkar þessir eru á blaöa- mennskuslángi kallaðir „kröf- ur”. 1 fyrstu kröfu eru öryggismál og hermál. I annarri kröfu eru efnahags- mál og viðskipti, samstarf á sviði iönaðar, tækni, visinda, feröa- mála og umhverfismála. 1 þriöju kröfu eru mannréttindi, upplýsingamiðlun, menningar- samskipti og fleira þesslegt. 1 Helsinkisamkomulaginu seg- ir, að þessar þrjár „kröfur” eigi aö vegast á. Þetta þýðir aö enginn megi gera tilkall til aö ræða að- eins einn eöa tvo málaflokka. Hver fékk eitthvað. í Helsinki náðist samkomulag vegna þess, að allir þóttust hafa fengið nokkuö fyrir snúð sinn. Sovétrikin og Varsjárbandalags- blökkin fengu einskonar viöur- kenningu á þeim landamærum sem til urðu upp úr seinni heims- styrjöld (fyrsta karfa) og mögu leika á auknum viðskiptum við Vesturlönd (önnur karfa). A móti kom, aö þessi riki viðurkenndu formúlur fyrir meiri möguleikum á manniegum samskiptum og meira upplýsingastreymi (þriðja karfa). Allir láta sem þeir vilji lyfta undir allar þrjár körfur i senn, en i reynd hafa Vesturlönd mestan áhuga á þriöju körfu, en austur- blökkin á hinum tveim. Hlutföll A undirbúningsfundum i Madrid höfðu Bandarikin og bandamenn þeirra lagt fram til- lögur um aö fram að jólum yrði umræöan helguð þvi hvernig gengiö heföi að framkvæma. Helsinkisamkomulagiö til þessa. 1 reynd mundi þaö þýða, að drjúgur timi færi i aö fara yfir ákærur um mannréttindabrot i austurvegi og svo innrásina i Afganistan. Fyrst eftir jólafri átti að horfa til framtiðar og leggja fram nýjar hugmyndir um sam- starf. Sovétmenn vildu að sinu leyti taka sem stystan tima i aö fara yfir hið liðna — i mesta lagi tvær vikur. Dt af þessu hafa menn sitiö fastir I langan tima. Vaxandi erfiðleikar Eftir Helsinkifundinn, sem varö tilefni verulegrar bjartsýni, kom framhaldsráöstefna i Bel- grad 1977-78, sem gekk sýnu erfiölegar. Fulltrúar Vesturveld- anna héldu óspart á lofti ásökun- um um aö Sovétmenn og banda- menn þeirra hefðu brotiö gegn anda og bókstaf Helsinkisam- komulagsins meö meðferð sinni á andófsmönnum og öörum mann- réttindabrotum. Sovétmenn svör- uðu með þvl, aö þeir væru ekki komnir til að sitja á ákærubekk fyrir atburöi sem þeir teldu inn- anrikismál, og væru þær áherslur sem Vesturveidin heföu uppi skálkaskjól til að komast hjá þvi aö ræða i alvöru vandamál af- vopnunar. Málum var bjargaö fyrir horn i Belgrad, meö þvi að visa á næstu ráöstefnu — þá sem er nú aö hefj- ast I Madrid. Vandinn er hinsveg- ar sá, að nú eru enn erfiðari aö- stæöur til samninga en fyrir tveim árum. Afganistan hefur miklu valdið um þaö, frysting SALT-samkomulagsins, áfram- haldandi eldflaugakapphlaup og fleira þesslegt. Auk þess hlýtur þaö aö hafa mjög lamandi áhrif á ráöstefnuna, að nú eru að verða forsetaskipti i Bandarlkjunum — þeir fulltrúar sem Carter hefur sent til Madrid verða kannski sendir heim eftir að Reagan tekur við embætti i janúar — eða þá þeir fá töluvert önnur fyrirmæli en þeir nú hafa. Lágmarkssamnefnari. Raöstefna um samstarf og öryggi i Evrópu hefur verið mjög gagnrýnd, ekki sist á Vest- urlöndum: menn segja, að Sovét- menn hunsi þær samþykktir slikrar ráðstefnu sem þeir ekki kunna við, eða þá að allt verði of loöiö og sleipt þegar finna á for- múlur sem svo mörg riki eiga aö skrifa undir. Engu aö slður er það staöreynd, að enginn vill bera ábyrgð á þvi, að meö öllu slitni upp úr þeim fundarööum sem þessi ráðstefna er. Hin óllkustu öfl hafa viljað meta þaö nokkurs,

x

Þjóðviljinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.