Þjóðviljinn - 18.11.1980, Blaðsíða 7

Þriöjudagur 18. nóvember 1989 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
á daaskr
r
)Ahugalið alþýdunnar er andófssamtök,
sem risa munu öndverd gegn vaxandi
, hægrihneigð Alþýðubandalagsins,
sporna gegn undanhaldi vinstri
sjónarmiða, en glæða baráttuhug
flokksmanna til kröftugrar vinstri sóknar
Reinald
Brauner:
Ahugalið alþýðunnar
— ný vinstrisókn
„Fyrir tilstyrk hinna vinnandi
stétta, alþýöunnar til sjávar og
sveita, hafa völdin veriö tekin af
herrum auövaldsskipulagsins
islenska. Og hún vill, aö völdun-
um sé beittgegn þeim.” Meö svo
djörfum oröum hófst ávarp
flokksþings Alþýöuflokksins til
islenskrar i alþýöu i nóv. 1934.
Þá um sumariö höföu oröiö kafla-
skipti i sögu stjórnmála á lslandi
— Alþýöuflokkurinn, flokkur
blásnauös verkafólks, vann mik-
inn kosningasigur og tók fyrsta
sinni sæti i rikisstjórn. Vinstri-
stjórn haföi veriö mynduö,
„Stjórn hinna vinnandi stétta”.
Alþýöa manna geröi sér háar
hugmyndir um hina nýju stjóm
og vænti mikils af umbjóöendum
sinum, enda voru vinstri fyrir-
heitin mörg og fögur. En illa fór
um efndirnar. Til þeirra skorti
jafnaöarmenn þrek og samstarfs-
flokkinn, Framsóknarflokkinn,
pólitiskan vilja. Vinstristefnan
haföi beöiö skipbrot.
Sjö árum áöur voru einnig
tlmamót i' islenskum stjórn-
málum. Þá haföi Framsóknar-
flokkurinn, sem I þann tiö var
nokkuö róttækur „vinstrimanna-
flokkur”, brotíst til valda og
steypt gamla ihaldinu af stóli.
Þetta var fyrsta vinstristjórnin i
sögu tslands og er ekki ofmælt, aö
viö enga rikisstjórn, hvorki fyrr
né siöar hafi jafn miklar vonir
veriö bundnar. Enda var Jónas
frá Hriflu á þessum sokkabands-
amm sinum jafnan valiö
sæmdarheitiö „æstastí bolséviki
tslands”. En ári eftir valdatöku
þessarar horsku vinstristjórnar
þeirra framsóknarmanna skrifar
Einar Olgeirsson i Rétti: „Ar
er iiöiö sföan islenska alþýöan i
haröri kosningahrfö varpaöi af
sér oki fhaldsstjórnarinnar...
Vonum alþýöu uxu vængir...
Alþýöa öll bjóst viö aö endurreist
yröu vigi þau i verslun lands, er
reist höföu veriö gegn ágangi
erlends auövalds, og rifin niöur af
ihaldi. Vonirnar voru rettmætar
og fyrirætlanir flokkanna stórar.
Arerliöiö. Er auövaldi tslands aö
einhverju hnekkt? Hvar ber þaö
skaröa skildi?....” OgEinarsvar-
ar fyrir sjálfan sig og almenning
um leiö: „Allt er óhreyft að heita
má.... Allsstaöarhefirveriö tekiö
meö silkihönskum á ihaldinu....”
Þannig haföi fyrsta vinstristjórn-
in fariö I hundana. Siöan hefur
gengið á meö vinstristjórnum I
landinu ásamt „sögulegum sátt-
um” á borö viö nýsköpunarstjórn
og Thoroddsensstjórn, en jafnan
gert uppstyttu meö löngum
ihaldsárum. Skemmst er aö
minnast örlaga vinstristjórnar-
innar, sem settist aö völdum á
haustdögum 1978. A þaö ber að
lita, aö fáar rikisstjórnir, ef
nokkrar, hafa notiö ámóta
fulltingis landsmanna, skilnings
og langlundargeös en einmitt
ráöuneyti Ólafs Jóhannessonar
hiö siöara. Rikisstjórnin naut þvi
hinna ákjósanlegustu skilyröa til
aö brjóta blaö i stjórnmálasögu
landsins með þvi aö taka upp ger-
breytta efnahagsstefnu. En
vinstri viman fór fljótlega að
renna af almenningi. Aö völdum
reyndist sitja rikisstjórn, sem
hvorki varð kennd viö vinstri né
hægri, hvorki fugl né fisk. Vonir
landsmanna um árangursrika
vinstristefnu i þjóömálum uröu
brátt aö engu. A þaö vildi skorta,
aö samstarfsflokkar Alþýöu-
bandalagsins í rikisstjórn heföu
til þess pólitiskan vilja aö reka
einaröa vinstristefnu. Og af vafa-
samri, já, beinlinis háskalegri
tillitssemi við duglausa verka-
lýösforystu lét Alþýöubandalagiö
deigan siga, Þrátt fyrir stór orö
og digurbarkaleg yfirlýsingar i
fjölmiðlum og endalausar bókan-
ir á rikisstjórnarfundum fóru
leikar iöulega á þá leið, aö ráö-
herrar fiokksins lögöu niöur róf-
unaog genguaökjaraskeröingar-
kröfum Alþýöuflokks og Fram-
sóknarflokks. Lágkúra Alþýöu-
bandalagsins I þessari rikisstjórn
gekk svo langt, aö flokkurinn stóö
aö þeim frægu Ólafslögum, þar
'sem sjálf grunnlaun verkafölks
voru skert, innleidd illræmd
hávaxtastefna og visitölubætur
skoröaðar viö viöskiptakjör. Þá
tók steininn úr, er rikisstjómin
samþykkti aölögfesta geröardóm
I kaupdeilu sjómanna og út-
geröarmanna. Haraldur
Guömundsson gekk úr vinstri-
stjórninni 1934—1938, þegar
framsóknarmenn knúöu fram
geröardómslög á sjómenn meö
stuöningi ihaldsins. En þristirniö
Svavar, Hjörleifur og Ragnar
hypjuöu sig hvergi, heldur sátu i
flosmiklum ráöherrastólunum
einsog illa geröir hlutir. Og rúmu
ári eftir valdatöku vinstri-
stjórnarinnar gefur sjálfur Þjóð-
viljinn stjórninni þessa einkunn I
forystugrein: „Allsstaöar er þaö
efst I huga fólks aö sjaldan eöa
aldrei hafi verið eins erfitt aö ná
endum saman i rekstri heimil-
anna eins og nú” (21. september
1979). Og enn segir I forystugrein-
inni: „Alþýöubandalagiö ber aö
sinu leyti ábyrgö á stefnunni
vegna þess aö þaö hefur ekki enn
fylgt eftir eindregnum mót-
mælum sinum og andófi gegn
Ólafslögunum meö úrsögn úr
rikisstjórninni”.
Þannig var enn ein vinstri-
stjórnin i sögu Islands farin út um
þúfur. „Vinstri” stefna Alþýöu-
bandalagsins i rikisstjórninni ein-
kenndist af linnulausum undan-
slætti og eftirgjöf á stefnumálum
vinstrimanna. Reynt var aö ráöa
bót á efnahagsvanda þjóöarinnar
meö hægriúrræöum, sem aö sjálf-
sögöu fólu i’ sér umtalsveröa lifs-
kjaraskeröingu. Munurinn á
hægristjórn Geirs
Hallgrimssonar og vinstristjórn
Ólafe Jóhannessonar var aöeins
sá, að nú var haft „samráö” viö
verkalýðsforystuna um, hversu
mikil kjaraskerðingin skyldi
vera.
A þessu má sjá, aö allar svo-
kallaöar vinstristjórnir hafa
bruðist hlutverki sinu — lausn
efnahagsvandans meö vinstri-
úrræöum. Engin þeirra hefur ris-
iö undir nafni. Aldrei hefur orðiö
stefnubreyting i efnahags- og at-
vinnumálum viö valdatöku
vinstristjórnar. Þannig hefur
vinstristefna á Islandi beöiö
gengisfall meö hverri nýrri
vinstristjórn.
Vinstri menn
á hœgri göngu
Fullyröa má, aö vinstrihreyf-
ing, bæöi hér á landi sem annars
staöar, hafi siöustu áratugi veriö
hreyfing til hægri. Þannig hefur
Alýöuflokkurinn siglt hraöbyri til
hægri allt frá þvi á þriðja
áratugnum og er svo komiö fýrir
þessari flokksnefnu i dag, aö hann
þykist dcki eiga samleið með öör-
um hægrimönnum. Hin fræga
andlitslyfting Alþýöuflokksins
fyrirkosningarnar 1978reyndist á
endanum ekki annaö en ófrýnileg
hægrigríma. Alþýöubandalagiö
hefur fylgt hægti kjölfar Alþýöu-
flokksins I hægriátt og hefur
reyndar tekiö aö sér aö gegna því
hlutverki, sem jafnaöarmenn
brugöust — hlutverki krataflokks
I islenskum stjórnmálum. Hitt er
þó vafamál, hvort Alþýöubanda-
lagiö sé I dag nokkru róttækari
krataflokkur, en Alþýöuflokkur-
inn var viö alþingiskosningamar
1934, sem vitnaö var tíl hér aö
framan. Þá lögöu jafnaöarmenn
fram stefnuskrá, sem ósvikiö
vinstrabragö var aö.
Sé litiö yfir farinn vel liggur i
augum uppi, aö saga vinstri-
manna á Islandi hefur veriö
raunasaga eindreginnar hægri-
hreyfingar. Stofnun Sósialista-
flokksins áriö 1938 upp úr
Kommúnistaflokknum gamla og
vinstra armi Alþýöuflokksins,
stofnun Alþýöubandalagsins 1956
upp úr Sósialistaflokknum og
hannibalistum og loks vaxandi
itök framsóknarbolsa I Alþýöu-
bandalaginu á siöari árum — allt
hafa þetta veriö afdrifarik hægri-
spor. Og frá styrjaldarlokum
hafa sósialistar átt aöild aö fimm
rikisstjómum, ýmist undir for-
ystu ihaldsmanna eöa fram-
sóknarmanna. Stjórnaraöild
sósialista hefur ævinlega veriö
réttlætt meö þeim heföbundna
hætti, aö henni væri ætlaö aö
verja alþýöuna fyrir aöfömm
auöstéttarinnar jafnframt þvi
sem verkalýösstéttinni væri feng-
iöaukið olnbogarými og betri vig-
staöa í auövaldsþjóöfélaginu.
En allar vinstristjórnir frá því
aö ísland varö fullvalda riki hafa
i raun veriö myndaöar I þeim höf-
uötilgangi aö leysa efnahags-
vanda auövaldsþjóöfélagsins.
Þær hafa jafnan veriö kreppu-
stjórnir. Staöreyndin er hins-
vegar sú, að þegar til hefur átt aö
taka, hafa samstarfsflokkar
sósialista I rikisstjórn ekki veriö
reiöubúnir tíl aö ráöa fram úr
vandanum meö vinstri lausn. Þvi
hafa allar vinstristjórnir gripið til
hægri úrræöa i efnahagsmálum.
Og enda þótt á þaö megi benda,
vinstristjórnum til málsbóta, aö
þær hafi þrátt fyrir allt komiö
þýöingarmiklum réttindamálum
alþýöu i höfn, sem sist beri aö
vanmeta, þá breytir þaö ekki
hinu aö þær hafa allar brugöist
eiginlegu ætlunarverki sinu —
lausn efnahagsvandans meö
vinstriúrræöum. Reyndin hefur
veriö sú, aö sósialistar hafa jafn-
an tekiö aö sér aö vinna
skitverkin fyrir auövaldiö. Þeir
hafa tekiö aö sér þaö hlutverk aö
ráöa fram úr efnahagskreppum
auðvaldsþjóöfélagsins, þegar
auövaldiö sjálft hefur staöiö
ráöþrota. Þessu óvinsæla hlut-
verki hafa sósialistar jafnan
gegnt meö mikikilli pryöi — á
kostnaö alþýöu. Enda hafa
sósialistar ævinlega hreykt sér af
þvi aö geta stjórnaö auövalds-
búinu betur en ihaldiö. Þannig
hafa allar vinstri stjórnir veriö
bjargráöastjórnir auövaldsþjóö-
félagsins.
Vegir og
vegleysur
til sósialisma
Slæm reynsla af svonefndum
vinstristjórnum ætti aö veröa
sósialistum tilefni til ýtarlegrar
samviskurannsóknar. Sósialistar
hafa aldrei átt erindi sem erfiöi i
borgaralega rikisstjóm. Þvert á
móti hafa þeir ekki aöeins oröiö
aö slá af kröfum sinum svo sem
eölilegt má teljast i samsteypu-
stjórnum, heldur hafa þeir oröiö
aö varpa öllum helstu stefnumál-
um sinum fyrir róöa til þess aö
bjarga auövaldsbúinu fyrir horn.
Þvi rekstur auðvaldsbúsins
breytist ekki viö þaö, aö skipt sé
um ráðamenn.
Og þessi sannindi þekkja allir
góöir sósfalistar. Efnahagsvandi
auövaldsskipulagsins veröur ekki
leysturfalmanna þágu/iema meö
eölisbreytíngu á gerö þjóöfélags-
ins. öll önnur úrræöi eru hrossa-
lækningar, sem aldrei duga til
langframa.
Höfuöástæöan íyrir þessari
öfughneigöu greiöasemi vinstri-
manna viö auövaldiö er helst sú,
aö þeir hafa ekki aöeins viljaö
fara aöra leiö til sósialisma en
kreppukommamir vilduhér á ár-
um áöur, heldur hafa þeir einnig
misst sjónar á stefnumarki sinu.
Þaö, sem helst olli væringum
milli kommúnista og jafnaöar-
manna hér i árdaga, var sá
ágreiningur, hvaða leið skyidi
farin til sósialisma.
Kommúnistar kröföust umsvifa-
lausrar byltingar, kollsteypu
kapitaliskra þjóöfélagshátta
tafarlaust. Kratar vildu heldur
ganga þingræöisleiöina til
sósialisma. Þannig uröu kosn-
ingar kjarabarátta. Siöan hefur
mikiö vatn runniö til sjávar.
Kratar hafa nú gefist upp á
stéttabaráttunni, snúiö baki viö
byltingunni, en láta sér nægja aö
sniöa verstu agnúana af kapital-
ismanum. Og kommúnistarnir
gömlu em orönir samkvæmis-
hæfir i þingsölum borgarastéttar-
innar. Einnig þeir hafa stungiö
byltingarhugsjóninni undir ráö-
herrastól.
Ný vinstri sókn
gegn leiftursókn
Þannig sér enn ekki fyrir end-
ann á hægrigöngu vinstrimanna á
íslandi. Þvi er þaö alrangt, sem
félagi ráðherra, Svavar Gestsson,
hefur haldiö fram opinberlega —
þremenningunum til forláts — að
frá þvi kosiö var til alþingis vorið
1978, hafi verið sðtt fram til
.félagslegra viöhorfa”, eins og
ráðherrann orðaöi þaö. Sannleik:
urinn er hinsvegar sá, aö stjórn-
málaþróun siöustu áratuga hefur
ekki auðkennst af vinstri sókn,
heldur vinstri vörn og vinstra
undanhaldi. Þessi staöreynd er
þvi uggvænlegri sem hitt er aö
veröa bersýnilegra, aö dagar
kratiska velferöarrikisins munu
sennvera taldir. Hagvöxtur hefur
farið ört þverrandi i iönrikjum
Vesturlanda, atvinnuleysi stór-
aukist og auölindir á þrotum. Og
almenningi og stjórnmáramönn-
um er að veröa ljóst, aö ihalds-
úrræöin gömlu duga ekki lengur.
Og þau duga ekki fremur i hönd-
um sósialista en annarra.
Velferöarævintýri kratanna er
brátt á enda runnið. Enda hafa
þeir viöast hvar horfiö frá
hefbundinni umbótastefiiu sinni
og em þess nú albúnir aö taka upp
hægrisinnaöa samdráttar- og
niöurskuröarstefnu. En ihaldiö
sjálft er nú grimulausara en
nokkm sinni fyrr og stendur á
leiftursóknaráformum sinum
fastar en fótunum, eins og trúar-
játningu, enda þótt almenningur
hafi I siðustu kosningum af
dráttarlaust hafnað herstjórnar-
list hægrimanna.
A þessu má vera ljóst, aö viö
auknar viösjár i þjóöfélaginu
dugar engin „vinstri miöja” að
stil framsóknarmanna. ducar
engin „söguleg skyldurækni” viö
þingræöisskipulagiö aö hætti
Gunnars Thoroddsens. Nú er mál
að hægrigöngu vinstrimanna á
Islandi linni. Snúa veröur vörn i
sókn, sókn tíl sósialisma eftir
leiöum stéttabaráttu — nýja
vinstri sókn. Metnaöur sósialista
er ekki sá, aö geta stjórnaö
auövaldsbúinu betur en ihaldiö,
heldur hitt aö bylta þvi. Góður og
gegn sósialisti, sem ekki hefur
tapaö áttum og gengiö i
heiönaberg hægrivillunnar, hefur
skilgreint núverandi rikisstjórn
sem biöstööustjórn. Þaö er
biöstaöa I islenskum stjórn-
málum, vopnahlé, en engar sögu-
legar sættir. Svavar Gestsson
ráöherra segir sig sitja i
„stöðvunarstjórn á kauplæKK-
unaröflin”. Þaö er beöiö eftir
næsta leik i valdatafli islenskra
stórnmála. Loft er lævi blandiö,
sósislistar standa ánalegir meö
hendur i vösum og biöa þess eins
sem veröa vill. A meöan safnar
auöstéttin og sporgöngumenn
hennar á Alþingi i sig veörinu.
Áhugaliö
alþýðunnar
Nú er von, aö menn spyrji:
Hversu lengi hyggjast sósialistar
gegna hlutverki hómópatans i
islenskum stjórnmálum? Svo
mikiö er vlst, aö undir núverandi
kringumstæöum veröur ekki
horft öllu lengur upp á aögeröar-
leysi vinstrimanna. Nú er komiö
aö skuldaskilum viö kratismann.
Nú verður aö spyrna viö fótum ef
Alþýöubandaíaginu á ekki aö
miöaenn lengra i hægriátt. Þess-
vegna hefur hópur félaga i
Alþýöubandalaginu séö nauösyn
þess, aö stofnuö veröi ný samtök
sameignarmanna — Ahugaliö
alþýðunnar -,er aö stuöli
radikaliseringu Alþýöubanda-
iagsins. Þaö er hald áhugaliös-
manna, aö stöðu Alþýöubanda-
lagsins i dag megi llkja við stööu
Alþýöuflokksins i árdaga — áöur
hann klofnaði. Þá þótti góöum
sameignarmönnum eins og ölafi
sáluga Friörikssyni, Hendriki
Ottóssyni o.fl. ástæöa til aö stofna
meö sér Áhugalið alþýöunnar I
þvi skyni aö efla meö neöan-
jaröarstarfsemi afdráttarlausa
vinstristefnu i Alþýöuflokknum.
Þvi miöur mættu þessir dánu-
menn fádæma skilningsleysi, of-
stæki og fordild flokksforyst-
unnar þá, svo leiöir skildu meö
krötum og kommum og Alþýöu-
flokkurinn klofnaöi. Þaö er von
áhugaliösmanna úr Alþýöu-
bandalagi i' dag.sem orönir eru
langþreyttir á afsláttarstefnu
flokksins aö svo þurfi ekki aö fara
nú.
Tilgangurinn meö stofnun
Ahugaliösins erhelst sá, aðbenda
sósialistum á þá geigvænlegu
hættu, sem aö þeim steöjar af
þátttöku þeirra i borgaralegum
rikisstjórnum. Hættan er nefni-
lega sú, aö þeir tapi áttum, missi
sjónar á stefnunni — gleymi
erindi sinu á vettvangi stjórn-
málanna. Ahugaliö alþýöunnar er
andófssamtök, sem risa munu
öndverö gegn vaxandi hægri-
hneigö Alþýöubandalagsins,
sporna gegn undanhaldi vinstri
sjónarmiöa, en glæöa baráttuhug
flokksmanna til kröftugrar
vinstri sóknar i islenskum þjóö-
málum. Ahugaliöiö er afleiöing
áratuga vinstri vonbrigöa, beisk-
ur ávöxtur vinstri óánægju innan
raöa Alþýöubandalagsmanna,
þrúgur reiöinnar. Og til þess aö
hrinda ætlunarverki sinu,
radikaliseringu Alþýöubanda-
lagsins, i framkvæmd, munu
áhugaliösmenn neyta allra
tiltækra ráöa. A það veröur látið
reyna til hins ýtrasta, hvort af-
vegaleiddflokksforystan sjái ekki
aöséri'réttan tima og taki sinna-
skiptum. Sýni hún hinsvegar
óbilgirni, munu áhugaliösmenn
finna sig knúna meö hag vinstri-
stefnu á Islandi fyrir sjónum aö
safna glóöum elds aö höföi henni.
Freiburg i haustmánuði 1980
Reinald Brauner.