Þjóðviljinn - 06.12.1980, Qupperneq 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 6—7. desember 1980
UOBVIUINN
Málgagn sósíalisma, verkallýds-
hreyfingar og þjódfrelsis
Otgefandi: 0 gáfufélag Þjóöviljans.
Framkvæmdastjóri: Eióur Bergmann.
Ritstjórar: Arni Bergmann, Einar Karl Haraldsson, Kjartan
O'rfsson.
Auglýsingastjóri: Þorgeir Ólafsson.
Umsjónarmaöur sunnudagsblaös: Guöjón Friörikssor.
Afgreiöslustjóri: Valþór Hlööversson.
Blaöamenn: Alfheiöur Ingadóttir, Einar Orn Stefánsson, Ingi-
björg Haraldsdóttir, Kristln Astgeirsdóttir, Magnús H. Gislason,
Sigurdór Sigurdórsson.
tþróttafréttamaöur: Ingólfur Hannesson.
Otlit og hönnun: Guöjón Sveinbjörnsson, Sævar Guöbjörnsson.
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Gunnar Elisson.
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elias Mar.
Safnvöröur: Eyjólfur Arnason.
Auglýsingar: Svanhildur Bjarnadóttir.
Skrifstofa: Guörún Guövaröardóttir, Jóhannes Haröarson
Afgreiösla: Kristin Pétursdóttir, Bára Halldórsdóttir,
Bára Siguröardóttir.
Srmavarsia: Ólöf Halldórsdóttir, Sigriöur Kristjánsdóttir.
Bflstjóri: Sigrún Báröardóttir.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir,
Karen Jónsdóttir.
Otkeyrsla, afgreiösla og auglýsingar: Siöumúla 6,
Reykjavik, simi 8 13 33.
Prentun: Blaöaprent hf.
íslensk leiklist
í sjónvarpi
• Leikarar hafa verið í þrjár vikur í verkfalli hjá
Ríkisútvarpinu. Áhrifa þess mun ekki gæta fyrr en frá
líður, nema hvað áramótaskaupið í sjónvarpi og útvarpi
verður með öðrum hætti en vant er. Hér er ekki deilt um
kaup heldur hlut íslenskra listgreina í sjónvarpi, og þá
sértlagi leiklistar. Inn í deiluna blandast misklíð leik-
stjóra, dagskrárgerðarmanna og kvikmyndagerðar-
manna um forgang að störfum, og skal ekki nánar
f jallað hér um þau álitamál, sem þar kunna að vera á
döf inni.
• Verkfall leikara er tímabær aðvörun til þeirra sem
láta sig það einhverju skipta, hvort íslenska sjónvarpið
rækir menningarskyldur sinar. Rúmlega 60% af öllu
útsendu efni í sjónvarpi er leiklist, eða ca. 700 klukku-
stundir af 1100 klukkustundum á ári síðustu ár. Hlutur
íslenskrar leiklistar var á bilinu 3 tiI 4% á árunum 1968 til
1972, en frá 1973 hefur hann stöðugt rýrnað og er nú
aðeins um það bil 0.3%. Fram til 1973 voru gerð 10 til 12
islensk leikrit á ári, en nú er þessi tala komin niður í 2 á
ári. Krafa leikara er að gerð verði amk. 8 leikrit á ári og
hlutfallið verði ekki lakara en 1.4% af öllu leiknu efni
sjónvarpsins.
• öll alþjóðasamtök leikhúsmanna hafa ítrekað
samþykkt að tryggja verði með samningum ákveðið
hlutfall milli erlendrar og innlendrar dagskrárgerðar í
sjónvarpi. Þau telja með öðrum orðum að verja verði
menningarhelgi þjóðlanda fyrir alþjóðlegum sjónvarps-
iðnaði.
• Á upphafsárum íslenska sjónvarpsins buðu leikara-
samböndin á Norðurlöndum fram stuðning sinn við
íslenska leiklist í sjónvarpi á þann hátt, að f jögur norræn
leikrit fengjust á niðursettu verði fyrir hvert eitt sem
islenska sjónvarpið gerði. Síðar var þetta fyrirkomulag
fellt niður og gerð 10 íslenskra sjónvarpsleikrita gerð að
skilyrði fyrir lækkuðu gjaldi, en það varð svo ein for-
sendan fyrir þátttöku sjónvarpsins í Nordvision. Þegar i
Ijós kom að sjónvarpið ætti í erfiðleikum með að upp-
fylla þessi skilyrði sættu leikarar sig við þá stefnuyfir-
lýsingu útvarpsráðs árið 1978, að gerð yrðu 8 leikrit á ári,
og Leikararáð Norðurlanda gerði þessa stefnuyfirlýs-
ingu að forsendu fyrir áframhaldandi verðlækkun á
norrænu efni í íslenska sjónvarpinu. Nú er ekki annað
sýnna en að frændur vorir á Norðurlöndum kippi að sér
hendinni úr því svo hraklega hef ur tekist að hér eru ein-
ungis tvö sjónvarpsleikrit gerð á ári.
• Yfirstjórn útvarpsins telur sig ekki geta gert samn-
inga við stéttarfélög um hlutfall efnis í dagskrá, og ber
sömuleiðis fyrir sig slæmar f járhagsástæður stofnunar-
innar. Hvað sem um hlutfallsrökin má segja hlýtur það
að vera metnaður Ríkisútvarpsins að innlend dagskrár-
gerð standi með blóma, og æskilegt að settar séu ein-
hverjar viðmiðanir í þvi efni. Ef einhver reisn ætti að
vera yfir íslenska sjónvarpinu sýnist upphafleg krafa
leikara um 10 leikrit, 10 einsöngsdagskrár, eina óperu og
10 dansdagskrár á ári, ekki ósanngjörn.
• En Ríkisútvarpið er blankt. Frammi fyrir þeirri
staðreynd standa stjórnendur sjónvarps jafnt sem
leikhúsfólk, enda þótt sjálfsagt megi kippa einhverju í
liðinn með tilfærslu milli dagskrárliða. Og þar kemur að
hlut stjórnmálamanna. Hlý orð í garð hálfrar aldar
stofnunar duga ekki lengur. Sé ókleift vegna stefnu
stjórnvalda í verðlagsmálum, að hækka afnotagjöldin,
þannig að sjónvarpið geti staðið undir lagaskyldu sinni
við íslenska menningarstarfsemi, verður að grípa til
annarra ráða.
• Það er engan veginn fráleitt að á f járlögum verði
sérstök f járveiting til þess að styrkja innlenda dagskrár-
gerð í sjónvarpi. Hin almenna stefna í verðlagsmálum
má ekki verða til þess að drepa allan þrótt í menningar-
starfsemi Ríkisútvarpsins. Ef ekkert á að vera í sjón-
varpinu annað en engilsaxnesk pakkasúpa er skárra að
stytta dagskrána til þess að rýmka fjárhaginn. Skatt-
greiðendur munu áreiðanlega ekki sætta sig við slíka
þróun, og því vera reiðubúnir að leggja fé sitt í betri
sjónvarpsdagskrá með meira af innlendu ef ni. — ekh
* úr aimanak inu
Þegar ég var að sniglast á
þingi ASt í fréttaleit fyrir svo
sem 12 dögum var eitt af því
fyrsta sem mér barst til eyrna
aö Bjarnfrlður Leósdóttir yrði
„sparkað” út úr miðstjórn ASÍ.
Undir lok þingsins kom f ljós að
orðrómurinn átti við rök að
styðjast. Reyndar var annarri
konu sem einnig var fulitrúi
verkakvenna vikið til hliðar um
leið, Guðriði Eliasdóttur úr
Hafnarfirði.
Konum hefur farið fjölgandi
innan ASI á undanförnum ár-
um. Þær eru um 45% félaga, en
eftir nýafstaðið þing eiga þær
aðeins tvo fulltrúa af 15 i
miðstjórn samtakanna, en voru
áður þrjár. Fulltrúum þeirra
kvenna sem standa hvað verst
flokkar miðstjórnarfulltrúa eft-
ir þvi hvaða pólitíska flokki þeir
tilheyra, diki eftir þvi hverra
fulltrúar þeir eru eða hvaða
hagsmuna þeir gæta. Það er
einsog verkalýðsbaráttan skipti
ekki máli (ég þori varla að
nefnastéttabaráttu), heldur það
eitt aö flokkarnir tryggi itök sín
oghaldi jafnvægi á svelli valda-
baráttunnar.
I þeirri mynd sem okkur birt-
ist af þinginu kristallast þær
breytingar sem orðið hafa á
alþýðusambandinu á undan-
förnum árum. Þar sitja nú
fulltrúar ólíkra afla sem verða
að semja sin á milli, þar rikir
ekki lengur sú stefna sem ein-
kenndi verkalýðsbaráttuna hér
áður fyrr; öll róttækni, að ekki
sé talað um baráttu fyrir
sósialisma og breyttu samfélagi
er horfin i aldanna skaut. Við
okkur blasa ástir nokkuð sam-
lyndra hjóna sem gert hafa með
sér kaupmála.
Hér hefur átt sér stað mjög
svipuð þróun og á Norðurlönd-
um, breið samvinna og náin
tengsl við rikisvaldið. Rikis-
stóð ásamt verkakonum á
Akranesi að kvennaverkíaili
þar i' bæ árið 1976 í óþökk Verka-
mannas&rnbandsins og það hef-
ur ekki verið fyrirgefið.
Stefnan sem rikir i ASl er
óbreytt ástand — verjum
kaupmáttinn, engar kröfur á
hendurrikisvaldinu um að gripa
til róttækra ráðstafana gegn
verðbólgunni (enda myndu
slikar aðgerðir kalla á veru-
legar þjóðfélagsbreytingar,
hver hefur áhuga á þeim?) það
er bara beðið eftir aðgerðum.
ASl hefur ekkert frumkvæði og
þolir illa gagnrýnisraddir, allra
sist frá kerlingum á Akranesi.
Björn Bjarnason i Iðju ritaði
grein i Þjóðviljann sl. miðviku-
dag, þar sem hann svarar
Bjarnfriði og kvartar yfir of fá-
um konum í starfi verkalýðs-
hreyfingarinnar, reynsluskorti
þeirra og því að Bjarnfriður sé
að æsa til striðs milli kynjanna.
Við hverju er að búast þegar
þeim konum sem hafa reynsl-
una er sparkað? Við hverju er
að búast meðan staða þeirra er
einsslæm og hún er? Karlmenn
Af ástum samlyndra
í ASÍ
og óþægu börnunum
að vigi á vinnumarkaðnum,
þeirra sem hafa lægstu launin,
búa við minnst atvinnuöryggi,
vinna i bónus og eiga yfir höfði
sér refsibónus, þéirra sem
mega búast við uppsögnum
hvenær sem er og atvinnuleysi
þegar tölvuvæðingin heldur inn-
reið sina, einmitt fulltrúum
þeirra var sparkað.
Þetta gerist eftir sumar upp-
sagna og atvinnuleysis i frysti-
húsunum. Verkakonum varsagt
upp, en karlmennimir fengu að
dútla og dóla þar til úr rættist.
Konur gegna enn hlutverki
varavinnuaflsins, þær eru
sendar heim þegar kreppir að,
en kallaðar út þegar verðmætín
liggja undir skemmdum. Það
hugarfar er enn rrkjandi að það
sé ókei að senda þær heim, þær
hafi fyrirvinnu,gott ef þær eru
ekki að vinna upp á grin.
Það eru blikur á lofti, fregnir
erlendis frá benda til þess að
margumrædd tölvuvæðing komi
mun harðar niður d konum en
körlum vegna þess að kvenna-
störfin eru i' þeim greinum sem
verið er að tölvuvæða. Vegna
þeirrar yfirhellingar sem búast
má við á næstu árum (sem
reyndar er þegar hafin i frysti-
húsunum)er ákaflega bagálegt
hve staða kvenna I forystu ASl
er slæm. Það hlýtur að koma i
hlut Alþýðusambandsins að
móta stefnu i atvinnumálum i
samræmi við breyttar forsend-
ur og þaö áður en verkafólk
missir af vagninum, atvinnu-
rekendur sitja einir að gróöan-
um og verkafólk býr við gullöld
atvinnuleysisins.
Hvað liggur að baki þeirra
tiöinda sem gerðust á ASl þing-
inu? Hvað er að gerast? Valda-
jafnvægi segir i fréttaskýr-
ingum. Jafnvel Þjóðviljinn
valdið spilar æ stærri rullu i
samningum atvinnurekenda og
launafólks og er reyndar orðið
leiðandi afl (sbr. BSRB
samningana). Rikisstjórnin
segirtil um það hvað „svigrúm-
ið” sé mikið og verkalýðsforyst-
an jánkar, enda sömu öflin að
verki i forystu ASl og
rikisstjórninni sem'ptendur.
Viðslikar aöstæðurmá ekkert
skyggja á sambúðina og þar
með erum við aftur komin að
Bjarnfriði Leósdóttur og
„sparkinu”.
Astir samlyndra rikja, en
óþægu börnunum fjölgar.
Bjarnfriður er eitt þeirra. A
þinginu kom berlega i ljós að
óánægja er undir niðri. Vinnu-
brögð og sambandsleysi foryst-
unnar voru harðlega gagnrýnd,
svo og samningarnir sem færðu
láglaunafólki tæplega það sem
veröbólgan hafði upp étið, þrátt
fyrir margrómaða láglauna-
stefnu ASI.
Bjarnfriöur er ein þeirra sem
haldið hefur kröfum verka-
kvenna á lofti og hefur ekki
beygt sig undir vilja foryst-
unnar. Það er ekki að hún er
kona sem veldur þvi að henni
var hafnað, heldur sú pólitík
sem hún rekur. Bjarnfrfður er
nefnilega sósialisti og verka-
lýðssinni, fyrir utan þaö að vilja
jafnrétti karla og kvenna. Hún
Kristm
Ástgeirsdóttir
skrifar
hafa stjórnað verkalýðshreyf-
ingunni frá þvi að hún var stofn-
uð og þar rikir dæmigert karl-
veldi. Fyrir hverja konu t.d. i
miðstjórn verður einn karl að
vikja. Eru þeir tilbúnir til þess?
Hvernig eiga konur að geta
sinnt verkalýðsmálum, meðan
þær búa við tvöfalt vinnuálag,
sinna heimili, uppeldi barnanna
og manni sinum auk vinnu utan
heimilis? Hvaða karlmenn
stunda félagsstörf? Þeir sem
hafa tima og fá þá þjónustu sem
hverjum manni er nauðsynleg
frá KONUM sinum. Nei til þess
,að konur verði virkar i verka-
lýðshreyfingunni, þarf að
hækka dagvinnukaupið og
stytta vinnudaginn. Meðan sú
vinnuþrælkun rikir sem ein-
kennir þetta þjóðfélag þá verða
konur undir. Þær þurfa tíma og
kannski þarf strið til að bæta úr.
Kannski þurfa konur að
„brjótast út úr karlaveldinu og
byggja sitt eigiö samfélag” eins
ogBjarnfriöur sagði i viðtalivið
Þjóðviljann. Það hlýtur eitthvað
að gerast. Vonandi ekki strið
eöa barátta um valdastóla,
heldur samstaða og skilningur,
barátta fyrir breyttu samfélagi,
sem tryggir jafnréttí allra. Til
þess að svo verði þarf mprgt að
breytast, ekki sist þaö aö konum
sé fórnað á altari valdajafn-
vægis og flokkshagsmuna.
— ká