Þjóðviljinn - 06.12.1980, Side 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 6.-7. desember 1980
STJÓRNMÁL Á SUNNUDEGI
ÁRNI BERGMANN
skrifar
brennt barn eldinn. Hann telur
þó, að pólskir verkamenn hljóti
að setja slik mál: sjálfstjórn, at-
vinnulýðræði, á dagskrá
siðar —svo fremi sem stjórnvöld
endurheimti traust þeirra með
þvi að koma einhverju skárra lagi
á efnahaginn.
Blekking
afhjúpuö
Júgóslavar sýnast sömu skoð-
unar. Um það ber m .a. vitni nýleg
grein eftir Ranko Petkovic, sem
birtist i timaritinu Medjunarodna
Politika. Hann minnir á það, að
þau réttindi sem pólskir verka-
menn hafi fengið viðurkennd séu
svosem ekki annað en það sem
þeim hafði verið marglofað i
nafni sósialismans og þjóðar-
hags. Þvi sé það sem gerst hefur i
Póllandi mjög ótviræð afhjúpun á
andstæðum milli stjórnar sem
þykist vinna i þágu alþýðu og
sannra hagsmuna verkamanna:
Þær hafi skapað ástand sem gerði
uppreisn verkamanna óum-
flýjanlega. Enn einu sinni, segir
Petkovic, hafa kenningar um
árekstralausa samvinnu stjórn-
enda og almennings i sósialisma
reynst blekking.
Staðan I Póllandi þegar þessar
linur eru skrifaöar: Pólski
kom múnistaflokkurinn hefur
varað þjóðina við þvi að landið sé
i hættu, ieiötogar pólska hersins
hafa lagt á ráðin um það hvernig
bregðast skuli við neyðarástandi.
Mikill sovéskur her er i við-
bragðsstöðu við austur- og
vesturlandamæri Póllands.
Sérstætt fjölmiðlaspil i grann-
rikjunum hefur og hert á ótta
manna um að ihlutun sovéska
hersins væri á dagskrá. Blöð i
Austur-Berlin og þó einkum Prag
fara svipuðum orðum um þróun
mála i Póllandi og höfð voru i so-
véskum málgögnum rétt fyrir
innrásina i Tékkóslóvakiu 1968.
Rude Pravo i Prag dró meira að
segja fram beinar hliðstæður við
það sem blaðið kallaði umsvif
andsósialiskra afla i tengslum við
vestræna heimsvaldahagsmuni i
Póllandi nú og þörf fyrir „bróður-
lega aðstoð” sovéskra 1968. So-
vésk blöð taka þessi skrif siðan
upp og endurprenta með velþókn-
un.
Þetta getur þýtttvennt: Annað-
hvort er i grannlöndunum verið
að byggja upp réttlætingu á inn-
rás — eða Sovétmenn reyna með
vopnaskaki og áróðursherferð að
hræða Pólverja til að setja
strangar skorður við þeirri þróun
frjálsra verkalýðsfélaga sem
gjörbreytt hefur pólitisku and-
rúmslofti i Póllandi.
Pólskir verkamenn: Ef þeir fá friö, hvaða hlutskipti ætla þeir sér?
Pólland í hættu
r
Ulfar og lömb
Forysta Pólska kommúnista-
flokksins sýnist reyna að ná tök-
um á þvi verkefni sem erfiðast
er: að sjá til þess að úlfar séu
mettir og lömbin haldi samt lifi.
Með öðrum orðum: koma i veg
fyrir sovéska „bróðurað-
stoð ” — með þvi að forðast
meiriháttar átök við hin nýju
samtök verkamanna og halda
aftur af þeim i leiðinni. Þvi heyr-
ast þær fregnir nokkurnveginn
samdægurs aö pólitiskir ráöa-
menn Póllands skamma „viss
öfl” i verkalýðsfélögunum nýju
fyrir að „misnota verkfalisrétt”,
efna til „stjórnleysis og upp-
lausnar” — og þeir vikja úr æðstu
stöðum i flokknum þeim mönnum
sem skrifaðir eru fyrir bæði spill-
ingu og andstöðu við verkalýðs-
hreyfinguna nýju.
Um leið og þeir biðja um
greiðslufrest á lánum á Vestur-
löndum og fá miljarð dollara i
gjaldeyrislán frá Sovétmönnum
til að fleyta sér yfir þann mat-
vælaskort sem mestu veldur um
óánægju pólsks almennings.
Ef...
Ef svo fer, að sovéskur her fer
inn i Pólland til að útrýma þvi til-
ræði við pólitiskt alræði rikjandi
flokks er verkalýðsfélögunum
nýju þá er tvennt vist: I fyrsta
lagi mun verða barist i Póllandi
og það af hörku. 1 annan stað mun
kalt strið steypast yfir álfuna með
margföldum ofsa og þeir sem
reyna vildu að hefta nýja spretti i
vigbúnaðarkapphlaupi verða
áhrifalausir.
Ef heimurinn hinsvegar
sleppur við að horfa á þann harm-
leik allan, eins og allir sæmilegir
menn vona, þá standa eftir sein
áður óleyst mörg og mikilvæg
vandamál sem tengd eru fram-
tiðarþróun verkalýðsfélaganna
óháðu.
Hæpin öfl
Stundum heyrast raddir sem
spyrja: Halda menn ekki, að i tvi-
ræðu ástandi eins og er i Póllandi
fari ekki af stað allskonar vafa-
söm öfl, afturhaldsöfl, kapitalisk
öfl og guð má vita hvað?
Það getur svosem vel verið. En
i fyrsta lagi draga slik fyrirbæri á
engan hátt úr ábyrgð þeirra, sem
með völd hafa farið i Póllandi, á
alvarlegu efnahagsástandi og
pólitiskri trúnaðarkreppu. Og at-
hugi menn það einnig, að ef að
einhverjir hópar eða einstakl-
ingar i verkalýðsfélögunum
óháðu sýnast vilja ganga svo
langt að engu er likara en að verið
sé að espa Rússa til að sýna
klærnar — þá væri það mikil ein-
földun aö telja, að þar þurfi endi-
lega að vera að verki einhverjir
vestrænir skuggabaldrar.Sé ný og
mikil þjóðfélagshreyfing af stað
farin, þá verður hún ekki hamin
eins og skólabekkur hingað
krakkar og ekki lengra! Hluti
hreyfingarinnar mun ölvast af
nýbreytninni og bera i hita leiks-
ins fram stærri kröfur en raun-
sæið leyfir. Muni menn lika
annaö: það er gamall og nýr
leikur leynilögreglunnar i margs-
konar þjóðfélögum að senda sina
menn inn i hreyfingar sem reyna
á að gera hættulegar og skaðlegar
i almenningsálitinu. Þessir út-
sendarar eru jafnan þeir menn
sem hvetja aðra til þess að berja
á lögreglunni, kveikja i, kasta
jafnvel bensinsprengju i hita
leiksins. Þetta þekkja menn af
viðskiptum FBI við bandariska
stúdenta-hreyfingu, KGB viö so-
veska andófsmenn og italskrar
lögreglu við vinstrihópa.
Hvað ber
að gjöra?
Vandi verkalýðsíélaganna er i
stuttu máli sagt þessi: Þau hafa
knúð fram kauphækkanir og
réttarbætur og viðurkenningu á
tilverurétti sinum. En þau hafa
vitaskuld ekki bætt úr efnahags-
kreppu Póllands. Nema siður
væri. Þeir umbótasinnaðir hag-
fræðingar eins og Kuczynski og
Tadeusz Kowalik, sem hafa verið
ráögjafar Samstöðu, verka-
mannasambandsins nýja, viður-
kenna að þetta sé ekki nema eðli-
legt. Verkamenn hafi þurft svig-
rúm til aðskipuleggja samtök sin
fyrst og fremst og forystumenn
þeirra geti ckkifarið að taka á sig
ábyrgð á efnahagskreppu, sem
þeir fengu engu um ráðið. En um
leið hafa þeir reynt að útskyra
fyrir hinni nýju og um margt
óreyndu forystu verkamanna, að
kauphækkanir einar muni
skammt duga og eiginlega þurfi
að fara varlega i þeim efnum.
Rétt eins og verkalýðshreyfing
á Vesturlöndum mun pólsk
verkalýðshreyfing standa
frammi fyrir þvi, fyrr en siðar, að
gera það upp við sig, hvaöa áhrif
hún vill hafa á mótun efnahags-
stefnunnar.á stjórn fyrirtækjaog
þar fram eftir götum. Með öðrum
orðum: það verður áfram spurt
um dreifingu valds. Eins og
blaðalesendur vita hafa þeir
Walesa og aðrir forystumenn
Samstöðuveriðfremur hlédrægir
i þessum efnum. Þeir segjast ekki
ætla að verða pólitiskur flokkur.
Látum svo vera: en þeir hafa lika
verið heldur neikvæðir i garð
hugmynda um sjálfstjórn verka-
manna I hverju fyrirtæki. Fyrr-
greindur Tadeusz Kowalik rekur
þetta til þess, að stjórnvöld hafi
áður (upp úr umbrotatimanum
1956) reynt að freista verka-
manna með sjálfstjórnarráðum,
en þau hafi ekki fengið raunveru-
leg áhrif og völd og þvi forðist
Von Júgóslavans
Petkovic segir að þróun mála i
Póllandi sanni lika, að ef að þjóð-
félag sem vill sósialiskt heita,
ekki þróast i lýðræðisátt með
ýmsum formum beinnar þátttöku
framleiðenda i ákvarðanatöku,
þá verði til það skrifræði sem
setji spurningarmerki við allt það
sem viðkomandi þjóðfélag taldi
sig hafa náð á sósialiskri braut.
Petkovic er bersýnilega að láta
uppi það viðhorf, að það sé bæði
æskileg leið og kannski hin eina
færa, að Pólverjar reynir að þróa
með sér verkamannasjálfsstjórn
með svipuðum hætti og Júgó-
slavar hafa reynt. Hann vonar að
verkalýðssamtökin nýju leiði til
„nýrrar skiptingar pólitisks
valds” þá mundi „kreddu-
mynstrið” hrynja og einhver „já-
kvæð reynsla safnast af sósial-
isma i Póllandi”.
Svo mæla Júgóslavar. En þvi
miður: þeirra orð gætu verið
marklaus orðin fyrr en
varir — eins og Petkovic viður-
kennir reyndar sjálfur hann
segir fordæmi minna á að Pól-
land kynni að verða þvingað aftur
inn i fyrri kreppur með einum eða
öðrum hætti. Júgóslavar tala
jafnan kurteislega, en allir vita
hvað við er átt. — AB.
Félagasamtökin Vernd
setja upp heimili
til aðstoðar föngum sem eru að aðlagast
samfélaginu eftir afplánun refsivistar.
TIL STYRKTAR ÞESSU HÖLDUM VIÐ
FRAM KOMA:
SIGFÚS HALLDÓRSSON OG GUÐMUNDUR GUOJÓNSSON
VIÐAR ALFREÐSSON KARLAKÓR REYKJAVÍKUR
HALLI OG LADDI MANUELA WIESLER
GAROAR CORTES OG OLOF HAROARDÓTTIR
BJÖRGVIN HALLDÓRSSON RAGNHILDUR GÍSLADÓTTIR
HORNAFLOKKUR KÓPAVOGS BRIMKLÓ
Forsala aðgöngumiða er í Háskólabíói/
Úrvali við Austurvöll og
Skífunni Laugavegi 13.
Bókakynning
kl. 15.30 á sunnudag
Á bókakynningu Máls og menningar i
Norræna húsinu á sunnudaginn verður
m.a. lesið úr nýjum bókum eftir Guðberg
Bergsson, Guðlaug Arason, Einar 01-
geirsson, Líneyju Jóhannesdóttur, Ólaf
Hauk Símonarson, Sigurð Pálsson og
William Heinesen.
Veriö velkomin
Mál og menning
&
Bílbeltin
hafa bjargað y
UMFERDAR
RÁD