Þjóðviljinn - 13.12.1980, Page 3

Helgin 13. — 14. desember 1980 Þ«JÍ)ÐVILJ1NN SÍÐA 3
Haraldur
Sigurðsson
bókavörður
skrifar:
bókmenittír
í slenskir sj ávarhættir I
eftir Lúðvík
Kristjánsson
— Menningarsjóður
1980
Árið 1934 kom út mikið merkis-
rit hér i Reykjavlk. A ég þar við
íslenska þjóðhætti eftir séra
Jónas Jónasson, sem oftast er
kenndur við Hrafnagil I Eyjafiröi,
en þar var hann lengi þjónandi
prestur. Hann hafði um f jölda ára
viðað að sér viðtækum heimildum
um þetta efni og fullsamið ýmsa
kafla rits sins, en látið aðra eftir
ófullgerða og i mismunandi
heillegum drögum þegar hann
andaðist árið 1918. Eftir lát
Jónasar lágu handrit hans og
efnisföng i salti i rúman tug ára,
uns Einar 01. Sveinsson, siðar
prófessor, sá um útgáfu bókar-
innar.
Einn þátt vantaði bagalega i bók
séra Jónasar. Sjómennska og
sjávarhættir urðu út undan, þó að
þar væri um að ræða annan aðal
bjargræðisveg landsmanna frá
öndverðu. Raunar hafði Jónas
viðað að sér miklum heimildum
um sjómennsku, en vannst ekki
timi til þess að vinna úr þeim.
Skömmu eftir útkomu bókar-
innar nóf ungur fræðimaður,
Lúðvik Kristjánsson, að draga að
sér heimildir um sjómennsku og
sjávarhætti. Mér er ekki kunnugt,
hvort samband var á milli þess og
útkomu tslenskra þjóðhátta, þó
að stundum hafi verið hreyft
óliklegri getgátum.
Siðan eru liðin meira en fjörtiu
ár, og þeir sem þekkja Lúðvik að
nokkru og fylgst hafa með ferli
hans vita, að hann hefur ekki
slegið slöku við i sókn sinni að
heimildum. Oft hefur hann setið
dögum saman á söfnun, stundum
við hlið konu sinnar, og bæði unn-
ið af kappi við lestur og uppskrift-
ir bóka, handrita og skjala. Þess
á milli hefur Lúðvik ferðast um
landið og átt tal við gamla menn,
sem mundu langt fram og voru
um leið margspakir og óljúgfróð-
ir, eins og Ari fróði segir um sina
heimildamenn, eða ferðaðist til
nágrannalandanna i heimildaleit
og til samanburðar, ekki sist i
Noregi, þar sem ætla má að rætur
islenskrar sjómennsku hafi stað-
ið. Þannig safnaðist honum með
timanum margvlslega dreift efni.
Lúðvik varð löngum að sinna
þessu áhugamáli sinu á stopulum
stundum frá öðrum skyldustörf-
um. Siðari árin hefur honum þó
Lúðvik Kristjánsson
verið búin sú aðstaða að geta
helgað sig óskiptan rannsókn
'sinni og ritstörfum.
Og nú liggur frammi nokkur
hluti árangursins. Mikil bók, hátt
á fimmta hundrað blaðsiður i
stóru broti (30x20 sm) með þrjú
hundruð myndum, sumum prent-
uðum i lit, en svo er ráð fyrir gert,
að bókin verði alls fjögur bindi.
Eins og vænta má hefst bókin i
fjörunni. Um hana lá sjávargatan
áður en stigiö var á skipsfjöl,
meðan hafnir voru ekki aðrar en
ruddar varir. Þar kenndi margra
grasa, sem verða máttu til ymis
konar nota, svo sem manneldis,
beitar, skepnufóðurs og jafnvel
eldiviðar. Þangað sóttu menn
drjúgan hluta beitu, og þar voru
skeljar og kuðungar, gildasti
þátturinn i búskaparbjástri og
leikfangaöflun barna við
sjávarsiðuna. Fjaran lumaði á
fleiru. Þangað barst rekaviður-
inn, timbur fjarlægra skóga, sem
sums staða barst i hrönnum á
fjörurnar. 1 skóglausu landi var
þetta mikill fengur og erfitt að
gera sér i hugarlund, hvernig
þjóðin hefði komist af án hans,
eins og hagur hennar var um
skeið og timburflutningum var
háttað til landsins. Rekavið not-
uðu menn til húsbygginga og
smiðuðu úr honum búsáhöld frá
stórkeröldum til aska. Siðasti
kafli bókarinnarfjallar um seli og
selveiðar. Þar eru rakin þau not,
sem menn höfðu af veiðum
þeirra, þvi lýst, hvernig þeim var
háttað, sem var nokkuð sitt með
hverju móti i hinum ýmsu hlutum
landsins.
Frá öllu þessu er skilmerkilega
greint og viða hefur verið leitað
fanga. Heimildaskráin er 11
blaðsiður. Skýrt er frá vinnu-
brögðum og mismun þeirra I hin-
um ýmsu héruðum og lýst áhöld-
um er menn notuðu við vinnu
sina, og hvarvetna fylgja myndir
til skýringa. Flestar þeirra eru
gerðareftir gömlum safnmunum,
en aðrar eftir lýsingu manna, er
mundu þau og kunnu með þau að
fara. Sagt er frá notkun þessara
hlunninda til búbóta, hvað varast
varð i öflun þeirra og meöferð og
venjum sem þvi voru tengdar og
trú eða hjátrú, sem bundin var
þessum störfum.
Hér er svo gerðarlega tekið á
viðfangsefninu, að þess er tæp-
lega að vænta, að eftirskæfurnar
verði ýkja þýðingarmiklar eða
breyti niðurstööum höfundar að
ráði. Allt virðist traustlega skorð-
að á undirstöðum heimildanna,
þé að varla megi þess vænta að öll
kurl komi til grafar, þvi að viöa er
sinn siðurinn i hverju byggðar-
lagi. Hérer um undirstöðuverk að
ræða, sem of seint væri að efna til
nú, þegar flestir þeir menn, sem
til frásagna voru og kunnu hin
fornu vinnubrögð, eru komnir
undir moldir. Það var þvi mikiö
happ,að Lúðvik skyldihefja könn-
un sina jafn snemma og raun
varð á.
Enn er of snemmt að kveða upp
lokaniðurstöðuna um bók þessa,
enda ekki á minu færi. Fisk-
veiðarnar, athyglisverðasti og
fyrirferðarmesti þáttur hennar,
er enn óbirtur og biður siðari
binda. Það er trúa min, að með
bók sinni muni Lúövik selja af
hendi eitt af öndvegisritumaldar-
innar á sviði sögu og þjóðhátta,
rit sem vex að gildi, þegar timar
liða og sögusvið hans færist fjær.
Haraldur Sigurðsson.
83.8
Út er komið nýtt bindi í hinurn
geysivinsæla bókaflokki „Aldirnar"4.
Það er Öldin sextánda, fyrri hluti, sem
Jón Helgason hefur tekið saman.
Hér eru raktir á lifandi og
aðgengilegan hátt atburðir áranna
1501 — 1550, siðskiptatímans, sem er
eitt mesta átakaskeið í sögu
þjóðarinnar. í bókinni er fjöldi mynda.
margar fáséðar.
„Aldirnar“ eru lifandi saga liðinna
atburða í máli og myndum. Þau níu
bindi sem áður eru komin gera skil
sögu þjóðarinnar frá 1601 — 1970, í
formi samtímafréttablaðs. En þau eru:
Öldin sautjánda 1601— 1700
Öldin átjánda 1701 — 1760
Öldin átjánda 1761 — 1800
Öldin sem leið 1801 — 1860
Öldin sem leið 1861 — 1900
Öldin okkar 1901 — 1930
Öldin okkar 1931-1950
Öldin okkar 1951 — 1960
Öldin okkar 1961-1970
Þeir mörgu sem lesið hafa þessar
bækursér til mikillar ánægju og
fróðleiks munu fagna því að geta nú
bætt Öidinni sextándu í safnið.
Minnisverö tiðindi 1501-1550
Bræörahorgaritig 16 Simi 12923 - 19156