Þjóðviljinn - 28.02.1981, Blaðsíða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJÍNN Helgin 28. febrúar til X. mars 1981
ÁRNI BERGMANN
STJÓRNMÁL Á SUNNUDEGI skrifar
Smávegis bana-
tilræði við Marx
Þeir sem skrifa i blö& sveiflast
einatt af merkilegri fimi milli
hinna stærstu og hinna smæstu
mála i helgarpistlum sinum. Til
dæmis hóf Jón Sigur&sson, rit-
stjóri Timans, máls á þvi nú
slöast, a& Marx væri dau&ur. Þa&
er bara svona, hugsa&i ég, þaö
munar um minna. En fyrr en
varöi voru sannanir fyrir þessari
staöhæfingu ritstjórans orönar
undarlega smáar. Hann lét sér
þa& veröa aö fyrirferöarmestri
staöfestingu á þvi, aö Marx
karlinn væri nú endanlega „dauö-
ur” i okkar andlegu lifi, aö ungur
krati i Háskólanum heföi skrifaö
grein gegn tviskiptingu i vinstri
og hægri I sinum skóla og bauö
upp á miðjuframboð til stúdenta-
rá&skosninga! Þetta er eitthvert
stærsta ,,fall” (antiklimax) i
greinasmiö, sem lengi hefur sést.
En áöur en miöjukratinn ungi
tók viö af Marxi i andlegu lifi
þjóöarinnar haföi Jón Sigurösson
komiö við hér og þar i merkum
málum, sem sjálfsagt er aö
skoöa.
„Dauður andlegu
lifi”
Kenningin er i stuttu máli sú, aö
„upphlaupin um og eftir 1968 hafi
verið siöustu fjörbrot marx-
ismans, þessarar voldugu and-
legu hreyfingar, sem flestu hefur
ráöiö á einn eöa annan hátt 1
menningarmálum um langt skeiö
og m.a. gefiö tóninn gersamlega
hér á landi i menntun um
áratugaskeiö”. En nú sé þetta
liðiö, marxismi sé ekki lengur
„leiöandi og frjó kenning”, hann
sé „dau&ur i andlegu llfi Vestur-
landa”.
Þetta er undarleg mynd og
áreiöanlega röng. Kenningar
ættaöar frá Marxi hafa haft mest
áhrif um þróun verkalýðshreyf-
ingar. Þær hafa vissulega mótað
söguskilning manna meö ýmsum
hætti, skilning á stéttum og áhrif-
um þjóöfélagsstööu á mótun lifs-
viöhorfa mann. En þaö er firra,
aö þær hafi „gefið tóninn gjör-
samlega”, þaö mundu ekki einu
sinni barnslega kappsamir ósk-
hyggjumenn úr röðum marxista
sjálfra ætla. Hitt er jafn rangt, aö
Marx sé dau&ur I frjórri umræöu.
Þaö er aö sönnu sjaldgæfara en
áöur (sem betur fer), aö menn
reyni aö smiöa sér úr Marxi út-
skýringar á öllum sköpuðum
hlutum, heiidarkerfi einskonar.
En hann er óhjákvæmilega meö i
ráöum þegar spurt er um félags-
leg visindi, einnig firringu,
innrætingu, réttlæti — og einatt
með þeim sjálfsögðum hætti, aö
menn muna ekki endilega hvaöan
hugmyndirnar voru upphaflega
komnar. (Nánar um þaö siðar).
%
Aðrir heimshlutar
Jón Sigurösson sagöi ennfrem-
ur aö marxisminn liföi aöeins
sem „grófgerö og ruddaieg
valdaafsökun i austri og ef til vill
sums staöar í hörmungum þriðja
heimsins”.
Marxisminn „lifir" ekki sem
valdaafsökun — en hitt er rétt, að
með valdboði og ritskoöun er
hægtaö nota hvaöa kennfngu sem
er sem réttlætingu á valdi, á
óbreyttu ástandi. Sem er svo I
sjálfu sér afar ómarxlsk hegöun,
þvi framlag Marx snýst einkum
um möguleika mannsins á aö
breyta samfélagsháttum sinum.t
þriöja heiminum lifir Marx svo
þaö sterku lffi, aö þaö er jafnan
efst á blaöi hjá herforingjaklikum
þar, aö brenna bækur honum
skyldar og tugthúsa þá sem hafa
lesið þær. (Foreldrafélög i
bandariskum skólum hafa einatt
fengiö svipuö köst, þvi á Svart-
hausum verður seint skortur).
Kristnin
En nú er aö vikja aö þvi, aö
þegar Jón hefur huslað Marx, þá
segir hann þaö koma I ljós aö trú
á samhjálp, „hjálpræöi og mann-
skilningur kristninnar hafa ekki
raskast heldur halda fullu gildi”.
Þaö er i sjálfu sér algengt aö trú-
menn beri saman Krist og ýmsa
þá menn sem hafa breytt heims-
mynd okkar: Darwin eöa Marx,
Freud e&a Einstein og þá i þeim
tilgangi aö kalla þessa spámenn
siöustu hundraö ára röskra held-
ur litla karla. En þarna er nokkuö
annaö á seyöi: Marxi er stillt upp
gegn kristindómi. Þetta er oft
gert og þvi ekki úr vegi aö skoöa
þennan málflutning.
„Valdaafsökun”
Eins og menn vita, hafa kirkju-
deildir og höfðingjar þeirra feng-
iö óspart orö i eyra fyrir aö hafa
snúiö kristindómi fyrst og fremst
.upp i leit aö persónulegum sálar-
friöi og sáluhjálp. Og þar meö
vanrækt kristnar kröfur um
félagslegt réttlæti — eöa þá bein-
linis svikiö þær meö þvi aö gera
örbirgö og auö og kúgunarvald aö
einskonar óhagganlegum
örlögum. Koma sér þannig i
bland viö tröll valdsins. Islenskir
höfuöklerkar predikuöu jafnt sem
aörir „heiöarlega fátækt i undir-
gefni undir guös vilja”, þeir áttu
orð um að fátækt væri oft „synda-
afleiöing”, og þeir mættu
réttindamálum alþýöu meö
viövörunum um „skaölegan sjálf-
ræöisanda”. Nóg af slikum dæm-
um um allan heim: jafn seint og
1939 skrifar páfi, aö „guð hefur
ákveöiö a& rikir og fátækir skuli
vera I heiminum til aö iöka megi
dyggöina og prófa mannlega
ver&leika”. Ég tala ekki um
hremmingar eins og auðmýkt
allskonar biskupa undir Hitler og
han nóta.
1 sögulegu samhengi skiptir það
mestu, aö kirkjan (vitaskuld ekki
öll, en I mjög rikum mæli) festi
sig upp viö „valdaafsökun”,
réttlætingu óbreytts ástands, viö
auð og vald — gegn þeim sem
höföu lært m.a. af Marxi, aö
hafna þeirri auömýkt sem var
þægileg valdhöfum og reyna aö
reisa upp fátæka menn. (Nýlega
var ein slik saga rakin I irskum
sjónvarpsþætti: Jim Larkin
verkalýösforingi var söguleg
persóna — og andstæðingur hans,
séra O’Connor, átti sér vafalaust
marga bræöur i raunveruleik-
anum).
Breytt afstaða
En þegar á heildina er litiö hef-
ur þessi afstaða kirkjunnar
manna breyst meö ýmsum hætti.
Bæöi meðal mótmælenda og i
Rómarkirkjunni hafa þær raddir
orðiö sterkari, sem mótmæla
slikri afstööu til valdsins sem
fyrr var rakin og mæla meö
virkari afskiptum kristinna
manna af félagslegu réttlæti.
Eins og margir vita er þetta mest
áberandi i Suður-Ameriku. Um
þetta segir m.a. Hans Kiing, mjög
þekktur guðfræöingur kaþólskur i
bók sinni „Aö vera kristinn”:
„Kirkjan.... má ekki lengur mis-
nota fagnaöarerindi Jesú Krists
til aö réttlæta félagslegar
aöstæöur, sem eru bersýnilega i
andstö&u viö kröfur fagnaðarer-
indisins”. Sumir hafa taliö, aö,
skynsemin rá&i blátt áfram þeirri
afstööubreytingu sem hér er lýst:
kirkjan viti, aö ef hún yfirgefur
hina fátæku i neyð þeirra þá
muni þeir snúa viö henni bakinu.
En skyldi þaö vera ókurteisi aö
ætla, aö einmitt Marxisminn, sem
Tímaritstjórinn lýsti marg-
dauöan , hafi veriö meö sinum
hætti áhrifamikill samverka-
maöur um sllka þróun? Viö
veröum aö vi&urkenna og skilja
húmaniska möguleika marxiskra
kenninga, segir Kung. Hann segir
enn fremur — og þá erum viö aft-
ur komin aö þeirri spurningu sem
fyrr var upp vakin: um lif
ákveöinna hugmynda I samtlm-
anum:
Spurningar
guðfræðings
„Þýöingarmiklir þættir i marx-
iskri kenningu um þjóöfélagiö
hafa hlotiö almenna viöur-
kenningu, jafnvel á Vesturlönd-
um. Skilja menn ekki manninn
sem félagsveru allt ö&ruvlsi nú en
litiö var á málin á dögum frjáls-
lyndrar einstaklingshyggju? Ein-
beitum viö okkur ekki aö þvi —
allt ööru vísi en ídealisk hugsun —
aö breyta meö ákve&num hætti
félagslegum veruleika aö firr-
ingu mannsins viö ómannlegar
aöstæöur, aö nauösyn þess aö
‘ finna hverri kenningu stað I
reynslu? Lita menn ekki á starfiö
og starfsferli sem geysiþýöingar-
mikil fyrir þróun mannkyns, og
rannsaka menn ekki itarlega
áhrif hagrænna þátta á sögu hug-
mynda og hugmyndafræöa? Hafa
menn ekki einnig á Vesturlöndum
viöurkennt samtengingu
sósialiskra hugmynda viö sókn
verkalýösstétta og mikilvægi
þessa alls fyrir heimssöguna?
Hafa ekki jafnvel þeir, sem ekki
eru Marxistar, oröiö næmir fyrir
þversstæöum og þvi óréttlæti sem
er byggt inn í efnahagskerfi
kapitalismans, og nota þeir ekki
oft I athugunum sinum þau tæki
er byggt inn I efnahagskerfi
á?” (On being a Christan bls.
44-45).
Ég itreka þaö sem fyrr var sagt
um Marx sem samverkamann
' — aö minnsta kosti þeirra sem
hugsa eitthvaö svipaö og Hans
Kiing i Tiibingen suöur. Þaö er
heldur ekki úr vegi aö minna á
spurningar hans vegna itrekaöra
tilrauna i islenskri umræöu til a&
búa til úr Marxistum eins konar
staögengla djöfulsins (sem menn
eru annars hættir aö trúa á).
Miðjan góð
En sem fyrr segir: Marxsennu
Timaritstjórans lauk á mikilli
vonargleöi yfir hugsanlegu fram-
boöi miðjumanna viö kosningar i
Háskólanum, sem manni skilst aö
sé i leiöinni merkur vonarneisti
fyrir guös kristni I landinu. Af
þeim sökum er kannski ekki úr
vegi aö skjóta hér aö I lokin tveim
klausum um Krist I fyrrgreindri
bók Hans Kiings, svo sem til hlið-
sjónar — og alls ekkivegna þess
aö þá eigi menn af þeim aö álykta
aö Kristur hafi veriö til dæmis
skæruliöi. En þetta segir Kung
meöal annars:
„Jesús sögunnar var hvorki
meölimur né meðhaldsmaöur
hins frjálslynda og ihaldssama
stjórnarflokks.... Þaö er ekkert i
honum af varfærnum diplómata
né heldur kirkjuhöföingja, sem er
reiöubúinn til málamiölana og
ákveöinn I a& viöhalda jafn-
vægi.... Hann kom til aö slá
jöröina eldi!’. — AB.
Jón Sigurðssön:
MARX ER DAUÐUR
Þaö hefur um árahil margl Og þega
verift talaft og ritaft um þaft aft I ' þannig ef t
Hðskola Island* fari fram ,.inn vettvangi f
ræimg ’i róttækum marxiallnk skopunar >
um anda. Jafnl I kennilunm ingu. skðli
ijðlfri sem I félagslffl stúdent- felag. þ<
anna Nú er xjðllsagt vmislegl mannglldís
lill þessu. <* ma þó ekki rjuka á landamann
nef sér yflr þvl einu aft hðskóla 0g samhjð
menn smm þelrri skyldu aft oghjðlpræf
fjalla um rtllkar skoftanlr og krixtninnar
fræftikenmngar og njftli þess heidur hal<
frelsis aft afthvllasl þær sem alveg
- ' Idu aft
em studeniar lemja ser
slnu. er andstæftur
dttckni Hugsun þorra
i er agaftri en svo aft
<i trúnaft ð afdankaftur
sem sagan hefur af
Stúdentar eru yfirlellt
tamir til þess aft þeir
vifturkenna þaft þjrtft
m þeir lifa I, eins og
,andi oddvili vlnstri
• hðskólanum helur sagt
sonar i grein hans I Dagblaftinu
sl þriftjudag eru þessi
Alda wnsiri rottækm er nu
aft hnlga meftal studenta Hins
vegur hefur draugur ðhefts
kapitaltsma verift vakinn upp I
llk i írjálshy ggjunnar svo-
nefndu Nu sklplir skopum
hvort studentar vllja heldur
leifta uppvakrunginn til ond
vegis efta vlftsyna umbóta-
sinnafta félagshyggju"
.1 he«.