Þjóðviljinn - 16.04.1981, Blaðsíða 15

Fimmtudagur 16. april 1981. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 15
Sigmundur
Ernir
Rúnarsson
skrifar
NU er sá timi ársins, er æska
landsins fermist kristrrum kenn-
ingum þjóökirkjunnar. Þaö er
þvi ástæöa aö hugleiöa þessi mál,
hlutverk, tilgang og merkingu
fermingarinnar.
Þaö þarf ekki langt að leita til
aö sjá, hversu augljóst það er, aö
hér á landi rikir ekki trúfrelsi, svo
fremi að viö skilgreinum frelsi
sem frjálst val á milli tveggja eöa
fleiri möguleika.
merkingu trUarinnar. I rikiskerfi
skyldunámsins er ekki spurning
um hvaö trUin sé heldur spurning
um „rétta” trú. Spurning sem
nemendum er ekki gert kleift aö
svara, henni er svaraö fyrir þá. t
þessu sambandi er rétt aö hafa i
huga, aö helstu trUleysingjarnir
eru börnin sjálf. Þau eru öll
trUlaus skammt eöa langt fram á
aldur. Þau eru aö visu haldin van-
máttarkennd, sem er undirstaða
tnlarinnar, en þau varpa öllum
^hyggjum sinum yfir á það
fulloröna fólk, sem veitir þeim
forsjá og þau þurfa þvi ekki á
guðum né trú á guöfræöilegri
merkingu þess orös aö halda.
Kristinfræöi veröur þvi seint
réttlætanleg sem námsgrein,
nema ef vera skyldi aö henni
veröi breytt i átt til almennrar
trUarbragðafræöslu.
Almennt er taliö aö upphaf
tniarbragöanna megi rekja til
Kristilegt siðgæði
fermingar
Megin ástæöa þess, aö hér rikir
ekki trUfrelsi er sú, aö i annarri
grein fslensku stjórnarskrárinnar
er ákveöin kirkja löghelguö til aö
vera rikiskirkja og rikisvaldinu
fyrirskipaö aö styðja hana og
vernda. Þetta veröur rikisvaldiö
aö gera og gerir með þvi að birgja
hana að fé Ur rikissjóöi — fé sem
tekið er af skattþegnum rikisins,
án tillits til þess, hvort þeir
aðhyliast fremur eina trú eða
aðra — eöa enga trU. Þessari
fásinnu má meö sanni h'kja við
þaö, aö ákveöinn feguröarsmekk-
ur væri lögboöinn, þvi hvaö eru
trúarbrögö annaö en ákveðnar
leiöir að sama marki og menn
leita til út frá mismunandi fors-
endum? Að lögbjóöa mönnum
ákveöin trúarbrögö er ekkert
annaö en skoöanakúgun og bein
frelsisskeröing.
Þeim mönnum sem ekki eru i
þjóökirkjunni, er gert að skyldu
aö greiða gjald, sem annars ætti
að renna til þjóökirkjunnar, til
Háskólans. Þaöan rennur það svo
að nokkru til uppfræðslu guð-
fræðinga og annarra kirkjunnar
manna. Það eru ekki smáræöis
hlunnindi að fá heimild til aö fara
I sveig að markinu i staðinn fyrir
að fara þangað beint!
Næstu daga ganga kyrtilbúnir
krakkarnir upp að altari
skoöanakúgunarinnar og
fullkomna áróöur kirkjunnar
manna. Hér stend ég og get ekki
annaö! Og hver er ástæðan?
TrUarbragðafræðsla i skólum
landsins er engin og hefur aldrei
verið, utan þess að lestur og
kunnátta I Bibliusögum er
æskunni lögboðinn. Þetta er kall-
aö i ríkiskerfi skyldunámsins
Kristinfræöi og er eina náms-
greinin sem leyft er að skoöa
hlutina Ut fra einhverjum sjónar-
hóli. Hverjum dytti i hug landa-
fræðikennsla sem einskorðuö
væri vð tsland? Verum þess
minnug, aö fyrsta skilyrði þess aö
gerast trUmaöur eða afneita
tninni, er aö kunna skil á henni og
hvaö hUn merkir i raun. Grunn-
skólanemendum er ekki gert
kleift að gera sér grein fyrir
þeirrar viöleitm manna aö ná
ákveönum eftirsóttum mark-
miöum, sem miði aö þvi aö
auövelda mönnum lifsbaráttuna.
TrUin, eins og hUn birtist okkur I
dag í ytri kringumstæðum kirkju-
lifs og helgihalds, er fyrst og
fremst þaö, sem viö tökum gilt
um tilveru guös og gagnkvæmt
samband hans og manna, án þess
aö hiröa nokkuö um sönnunar-
gögnin, sem til grundvallar
liggja. Tilgangur átrúnaöar er og
hefur veriö aö bæta upp vanmátt
og fáfræöi mannsins i lifs-
baráttunni og vera hjálpartæki
hans til að koma fram vilja sinum
og óskum. Trúarbrögöin eru þvi
ekkert annaö en afkvæmi van-
máttarins og fáfræöinnar gagn-
vart máttarvöldum náttúru og
samfélags. TrUin felur I sér sann-
færingu um hluti, sem liggja utan
við mannlega reynslu og veröa
þvi ekki sannaöir. Að öðrum kosti
væri þessi sannfæring ekki trú,
heldur þekking. Akvörðun um að
trúa eöa trUa ekki, verður þvi
aldrei tekin sem visindaleg
ákvöröun. Henni fylgir ætíð stökk
inn í óvissuna. Eftir að menn hafa
tekiö stökkiö, geta þeir hins vegar
taliö sig hafa vissuna, eru sann-
færöir um að þaö,sem þeir trúa,
styöjist viö sannleikann sjálfan,
þótt hann liggi ekki fyrir sem vis-
indalegur sannleikur. Persónuleg
viðhorfog tilfinningar, fremur en
sannanir, staðreyndir og visinda-
leg þekking eru þannig forsenda
trúarinnar. Það er þvi ástæða aö
gera sér ljósa grein fyrir þvi, aö
trUin sem reynist þannig aðeins
staöhæfing án raka, vantar alla
undirstöðu og þ.a.l. er
samkeppnisaöstaöa hennar á
markaöstorgi lifsskoðana i
nUtímanum afar veik. Einstakl-
ingurinn veröur þvi sjálfur aö
taka lokaákvörðunina um að trúa
eða trúa ekki. Aö skylda hann til
þess er ekkert annaö en hroki.
Spurningin um átrúnaö er i raun
og veru spurning um frjálsan
vilja einstaklingsins til að trúa
eöa tnla ekki, á grundvelli likinda
en ekki sönnunar. Trúin veröur
þvi aldrei annaö en duttlungar,
nema hún sé endanlega ákveöin á
grundvelli frelsis og án utanað-
komandi afla — samfélags, kirkju
og foreldra. Þá fyrst veröur trúin
trU! Þaö má þvi meö nokkrum
sanni segja að trúfrelsi sé undir-
staöa trúarinnar.
tslenska þjóðkirkjan er liður i
erföavenjum islenska mann -
félagsins Flest okkar fæðumst inn
ihana, erum skirö til hennar óvit-
ar, drekkum i okkur kenningar
hennar i uppeldinu, erum ekki
frædd um önnur trúarbrögö i
rikiskerfi skyldunámsins, ferm-
umst svo yfirleitt tveimur til
þremur árum áður en viö veröum
sjálfráöa samkvæmt landslögum
og erum þannig látin játast kirkj-
unni ábyrgöar- og umhugsunar-
laust — og það sem meira er, að
unglingum innan sextán ára
aldurs, er óheimilt aö velja sér
sjálftni samkvæmt 18 grein laga
frá 1975 sem þýöir i raun aö þeim
er bannaö að afneita þvi sem
kirkjan boðar og fermingin
endanlega lögbindur. Ef þetta á
að kallast kristilegt siðgæði,
skyldi ég ætla öllum til góös, að
leyfa trU sinni (ef einhver er) aö
renna eftir öörum siðbetri farvegi
andans.
Páll Hildiþórs:
Passíu-
sálmur
nr. 53
í þögulli nóttinni sefur þú
i þvermóðsku þinni.
Hver bað þig að standa upp
á fundinum i gær
og formæla þeim útvöldu?
Hver bað þig
að hrækja á hjálpina?
I birtingu koma þeir
i siðasta sinn
og bjóða gullið. —
Þú varst krossfestur
i kaldri morgunnepju. —
Þér var nær.
(1981)
vísnamál
Umsjón:
Adolf I. Petersen
Enginn tryggir
eintómt prjál
Ýmsir „menningarvitar” siö- Geyma heilagt hjartans mál
aritima, hafareyntaökoma þvi huldu raddir dala,
inn hjá almenningi aö listgildi þar sem inn I unga sál
ljóöagerðar sé aö finna i lokuö- tslands vættir tala.
um ljóöum, þ.e. aö listaskáldiö
setji nokkrar setningar á blaö i Ennþá munu eiga tll,
óreglulegri framsetningu, en á þvl græöir þjóöin,
svo eigi lesandinn aö lesa milli sólarbirtu og æskuyl
linanna og þá aö yrkja sjálfur alþýöunnar ljóöin.
þar inn á milli.
Þessi skoöun um lokaö list- Þó að yfir skyggi ský,
form, hvort sem þaö er i oröum, er skálda leiöi tálmar,
litum, tónum eöa ööru, á sér gegnum f júkiö grisjar I
nokkra formælendur, en til eru Gisla, Pálma og Hjálmar.
aörir menn sem halda ööru
fram, þ.e.a.s. hinu opna list- Þeir sem hingaö til hafa veriö
formi, þaö er aö listamaöurinn taldir höfuöskáld þjóöarinnar,
segi allt i verki sinu sem hann voru ekki aö leita aö lokuöum
ætli aö segja á auðskilinn hátt formum er þeir kváöu um þau
fyrir hinn almenna lesanda eöa efni, sem þeir ætiö vildu gera
áhorfanda listaverksins. Lista- skiljanleg hverjum þeim sem á
maöurinn eigi ekki aö gera hiö vildi hlýða, en skáldiö geröi
skiljanlega óskiljanlegt, heldur listaverkiö af andlegri snilld
aö vinna aö þvi aö gera hiö litt hvaöa form sem þaö annars
skiljanlega auöskildara i opnu valdi sér. Agætt dæmi eru Leir-
formi. karlsvisur. Hallgrims Péturs-
Hvaö sem um þetta er, þá sonar.
veröur ferskeytlan ætiö auöskil-
in; hún er þaö listform sem Skyldir erum viö skeggkarl
okkar þjóð hefur unað viö og tveir,
iðkað um langan aldur og á sér skammt mun ætt aö velja;
djúpar rætur i jarövegi is- okkar beggja er efni leir,
lenskrar orölistar. ei þarf lengra telja.
Aö nokkru leyti fjallar Kers- 1
bragur Angantýs Jónssonar
frá Ytra-Marlandi um þessi
mál? i Kersbrag segir hann:
Sem ég gjöri yrkja óö
elds meö snörum vilja,
.skáld i körum skammaljóð
skitt af vörum þylja.
Ekki er veikur andinn hér
viö óöar reik aö minnast.
Hvergi smeykur ennþá er,
ykkar leik aö kynnast.
Þó einn ég standi ykkur mót
óðar grand aö kanna,
ekki er vandi að rekja rót
rangt hugsandi manna.
Bragarháttinn bundið fyrst
býsna grátt til enda.
Þiö eigiö smátt af ljóöalist
lipra þátttakenda.
Enginn tryggir eintómt prjál,
illa eru stykkin vegin
Flest eru ykkar óöarmál
öll i hlykkjum dregin.
Hygg ég þar, aö hugmynd ný
hér til skara færi.
Held ég bara aö hætta þvi
hagkvæmara væri.
Þó I reynið verjast vök
og veifiö meina keyri,
vist min hreinu vængjablök
verða einatt meiri.
Hugmynd rýra hafiö enn
hróöur dýran yfir.
Þessa hýru muna menn,
mcöan Týri lifir.
Svipuð viöhorf til ferskeytl-
unnar haföi Hjálmar Þorsteins-
son á Hofi, er hann kvaö um
óska-blóm æskunnar og kallar
þau Börn andvökunnar.
Hef ég litið harmaö þaö,
held þó uppi vörnum,
þó faöir sé ég ýmsum að
andvökunnar börnum.
Þar sem æsku óska blóm
eru helst aö finna,
hafa þau lýst helgidóm
hjartans vona minna.
Þoldu tiöast grimman jpóst,
gnast þá margur hlynur.
Þau eru alin upp viö brjóst
alþýöunnar, vinur.
Viö höfum þaö af okkar ætt,
efni slikt ég þekki,
báöum er viö broti hætt,
byltur þolum ekki.
Það er annaö ættarmót
aö okkar hætti réttum,
viö höfum báöir valtan fót,
veit ei, nær viö dettum.
tlát vinsins athugavönd,
erum viö þess á milli,
og þurfum báöir hentuga hönd,
svo hvorugur sinu spilli.
Einn ég mismun okkar fann,
ef áföll nokkur skeröa:
ég á von, en aldrei hann,
aftur heill aö veröa.
Séra Björn Halldórsson var
prestur i Laufási frá 1853 til
1882; sagt er að hann hafi ort
mikið á þeim árum, ef til vill
lika þessar tvær visur um Hið
nýja skáldakyn:
Með himin-ljósaleiftur-sium
og loga-vanda regin-hvin
fer hvitfyssandi á hróörar-
dýjum
sem hrönn iö nýja skálda-
kyn.
En hvar er andi, hvar er
mergur,
og hugvits-unn, af djúpi er
ris?
Æ, kemur enginn, er þér
bergur
úr elda-flaumi, braga-dis?
Þaö þótti oft sárt aö sjá á bak
þeim islendingum er fóru til
Vesturheims; vist var lika aö
margir fóru óviljugir en óllum
fylgdu þó góöar óskir eins og
hjónunum sem yfirgáfu Sögu-
eyjuna og hurfu yfir hafiö til
nýrra heimkynna, og Kolbeinn
Högnason i Kollafiröi kvaddi
svo vel meö þessum visum:
Þiö, sem héöan hefjið ferö
heim aö kanna nýjan
ykkur fylgir fyrir sverö
frænda og vina hlýjan.
Allt þaö góöa gcfið þeim
gert af tryggö i hljóöi,
megi I viöum Vesturheim
vaxa i æöra sjóöi.
Minnist, þegar tslands er
engan tind aö lita,
mildan harm af missi ber
móöurbrjóstiö hvita.