Þjóðviljinn - 23.04.1981, Síða 13

Kimmtudagur 23. april 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 13
12 SÍDA — ÞJOÐVILJINN Fimmtudagur 23. april 1981
Kaupmannahöfn býöur upp á ótal möguleika fyrir
feröamenn og suma þeirra hafa Islendingar ekki upp-
götvaö nema i litlum mæli enn. Hversu margir hafa t.d.
heimsótt Konunglegu postulfnsverksmiðjuna í Smalla-
gade? Þangað var íslenskum blaðamönnum á ferð i
Danmörku boðið n. febrúar s.l. og er skemmst frá þvi
að segja að þaö er eins og að ganga inn í gamalt ævintýri
að skoða þennan risastóra handverksstað með 200 ára
gamla hefð að baki. Den Kgl. Porcelainsfabrik er heims-
fræg á sínu sviði og postulínið sem hún framleiðir eftir-
sött um víða veröld. Nægir þar að minna á Flora Danica
stelliðsem þykir með afbrigðum fagurt, en er reyndar
ekki á færi nema fárra að eignast, vegna þess hve dýrt
þaðer. Þaðer því ekta yfirstéttapostulín.
Danskt
stórveldis-
ævintvri
Ivan VVciss er nú ein skærasta
stjarnaii meðal listamanna i Kon-
un; legu postulínsverksm iðjiu-n;.
— Ilann var i mörg ár í Japan
og náöi þá valdi á ýmsum
japönskum postulinsgerðarað-
ferðum sem voru aö deyja út.
Fram á 18. öld einoiuðu
Kinverjar listina að búa til postu-
lín eins og það best gerðist og það
var einhver dýrasta vara sem
hægt var að kaupa i Evrópu.
Evrópubúar reyndu allt hvað af
tók að fletta ofan af
leyndarmálum Kinverja og hefja
sjálfir framleiðslu á jafngóðu
postulíni.
1 Danmörku var það apótekari
að nafni Frantz Heinrich Miiller,
sem gekk fram fyrir skjöldu í
tilraunummeð ekta hart postulin,
sérstaklega hið blá-hvita sem
Kinverjar voru frægirfyrir. Hann
var svo heppinn að fá Júliönu
Mariu ekkjudrottningu i Dan-
mörku i' lið með sér, en hún hafði
mikinn áhuga á verslun og list-
um.
Og árið 1775 var Konunglega
postulinsverksmiðjan stofnuð og
átti konungsfjölskyldan sjálf
helming hlutabréfa. Júliana
Maria stakk sjálf upp á merki
verksmiðjunnar og er það enn á
hverjum hlut sem hún framleiðir.
Það eru þrjárbláar öldulinur sem
eiga að tákna sjóleiðirnar sem
umlykja Danaveldi: Eyrarsund,
Stóra- og Litla-belti.
Fyrsta stellið sem framleitt var
i „Den Kongelige” var Det
Musselmalede Stel eða Mussel-
malet og ennþá er þaö söluhæst
allra stella sem verksmiðjan
framleiðir. Skreytingin er undir
miklum áhrifum frá Kina,
stilfært biómamunstur. A siðustu
öld starfaði ungur arkitekt við
„Den Kongelige” að nafni Arnold
Krog og hann umskapaði þetta
gamla munstur og öðlaðist það þá
heimsfrægð og er talið sér-danskt
um viða veröld.
Nú starfa að staöaldri á 4.
hundrað málara við aö mála
Musselmalet eitt og hefur
munstrið verið yfirfært á lampa,
textilvörur, skartgripi og margt
fleira.
Eins og áður sagði er hið
svokallaða Flora Dancia-stell eitt
hið sérstakasta sem til er. Það
var upphaflega pantað árið 1789
af þáverandi krónprins Dana,
Friðrik , og átti það að vera gjöf
til Katrinar miklu af Rússlandi.
Hún dó samt áður en gjöfin var
fullkomnuð en það tók 13 ár og
hafnaði Flora Dancia þvi hjá
dönsku hirðinni, og er þar nú not-
uð viö hátiðleg tækifæri. Upphaf-
lega voru 1800 munir i stellinu en
nú eru um 1500 eftir, ýmist
varðveittir i Rosenborgarhöll eða
Kristjánsborgarhöll.
Hver einasti hlutur i Floru
Danciu er formaöur, skorinn og
málaöur i höndunum og eru
plönturnar málaðar frihendis eft-
ir teikningum úr hinu mikia
grasafræðiriti Floru Dancia sem
kom út á árunum 1761—1883. Þar
eru ekki aðeins danskar plöntur
heldur einnig islenskar og græn-
lenskar.
Blómin eru máluð af einum
listamanni en gullskreytingar
gerðar af öðrum og merkja þeir
báðir hlutinn með sinu
fangamarki.
Den Kongelige Procelainsfabr-
ik er með tilraunastofur á sinum
snærum og þar fá listamenn að
prófa sig áfram með ýmsar
nýjungar. Við fengum t.d. um
daginn að heimsækja tvo af fær-
ustu listamönnunum, sem nú hafa
vinnustofur i verksmiðjunum.
Þaö eru þau Anne Marie Trolle (f.
1944) sem hefur fengið mörg
verðlaun fyrir sin persónulegu og
einföldu form og Ivan Weiss (f.
1946) sem bjó i mörg ár i Japan og
tileinkaði sér þar japanskar
aðferöir viö postulinsgerð sem
cúveg voru að deyja út og er nú
talinn einhver flinkasti lista-
maöur i heimi i hinni japönsku
postulinshefð.
Hér verður ekki fjölyrt frekar
um hina margvislegu framleiðslu
„Den Kongelige” en sjón er sögu
rikari. 1 verksmiðjunum er safn
og sýningarsalur sem opin eru
almenningi og i verslunar- og
sýningarsölum við Amagertorg
rétt við Strikið er margt forvitni-
legt að sjá. _ GKr
Musselmalet þykir dansk-
ara en allt sem danskt er
þó aö hugmyndin sé upp-
haflega ættuö frá Kína.
Þetta er eins konar ein-
kennismunstur Konung-
legu postulínsverksmiöj-
unnar og hefur verið fram-
leitt þar frá upphafi fyrir
rúmum 200 árum. Og hver
kannast ekki viö stellið frá
gömlum postulins- og
blúnduheimilum á islandi.
Heimsókn
í Konunglegu
postulíns-
verksmiðjuna
í Kaup-
mannahöfn
Flora Danica þykir finast stella í
heimi hér. Hver hlutur er form-
aöur, skorinn og málaöur i hönd-
unum. Á stellinu finnast allar
danskar blómategundir og hvert
blóm er teiknað frihendis. Lik-
lega eru þau ekki ýkja mörg
heimilin hérlendis sem geta
státaðaf Floru Danicu.
„Den Kgl. Porcelainsfabrik" hefur verslun og sýningarsali I þessu for-
láta, gamla liúsi I miðborg Kaupmannahafnar. Það er frá árinu 1616 og
stendur við Amagertorg.
Postulinsstell eftir Anne Marie Trolle frá árinu 1970
Unnið við gerð tarinu I Floru Danicu-stilnum.
á dagskrá
En svo kom blessuð hlákan um
mánaðamótin mars-apríl og bræddi
í einu vetfangi burt klakann
af túnum. Þetta var miljónahláka
fyrir íslenska bændur
Eftirmæli vetrar
Við sumarkomuna þykir hlýða
að horfa til baka til liðins vetrar
og jafnvel skrifa um hann eftir-
mæli eins og hér er gerð tilraun
til.
Með siðustu vikum hefir þessi
veturkvatt tslendinga með bliðu-
brosi. Þaö hefur verið mikil hláka
i april og veðriö yfir páskahelgina
var a.m.k. sums staðar á landinu
eins og maöur imyndar sér það
viö Miöjaröarhaf.
Liklega nægir þessi bliöviöris-
kafli ekki til þess aö kominn verði
sauögróöur um sumarmál, en i
minu ungdæmi töldu menn það
merki um gott vor. Það var á
fjórða áratugnum, sem liklega
hefur verið hlýjasti áratugur frá
þvi á söguöld á tslandi.
En þessi vetur var nú allharöur
i sumum landshlutum að minnsta
kosti. Hann var talsvert kaldur og
mjög snjóþungur sunnanlands, en
aftur snjóléttur a.m.k. noröan- og
austanlands, nema stuttur kafli i
mars.
Þetta er þó ekki mikil harka
miðað við lýsingar frá fyrri tim-
um, einkanlega niunda áratug
siðustu aldar.
Samt var þetta nægilega harður
vetur til að minna okkur á, að á
tslandi getur veriö allra veöra
von. Þannig hefur hann sýnt
okkur eitt mesta stórviðri um
langt skeið með þeim ósköpum,
er fylgja.
Og þetta hefur verið sjóslysa-
vetur. Ægir konungur tekur enn
sinn toll. Engin tækni sér við
ógnarkrafti hans. Það má minna
okkur tslendinga á, að sjómenn-
irnir kaupa frelsi þaö, sem vinnan
á hafinu er þeim, með þvi að
leggja sig i lifshættu ár og siö.
Þetta á auðvitað fyrst og fremst
við um þá, sem róa á hinum minni
skipum.
Þaö kom hins vegar enginn
haffs að landi á þessum vetri.
Kannski má þakka það veðrinu
mikla 17. febrúar, sem hrakti is-
röndina langt út á haf, en hún var
þá komin iskyggilega nærri landi.
Með þvi hefir þetta stórviðri
kannski gert betur en bæta skað-
ann er það olli á landi. Haíisinn
er nefnilega mikill ógnvaldur og
örlagavaldur um veðurfar á landi
okkar, ef hann leggst að. Þá
tengir hann tsland hinu græn-
lenska meginlandi, — framlengir
það út i Atlantshaf og leggur hjúp
heimskautaloftslags yfir Island.
Við fengum aö kenna smjörþefinn
af þessu á Norður- og Austurlandi
1965 og 1968 og viö köllum timann
þessi ár framyfir 1970 „litlu isöld-
ina”. Þó var hún barnaleikur
miöað við isaár ýmis fyrr á tim-
um, þegar hann lá framundir
höfuðdag við land.
Auðvitaö veröa bændur fyrir
búsifjum á svo snjóþungum vetri,
sem varö á Suðurlandi, en þeir
áttu þó nóg hey, sem forverar
þeirra áttu oftast litil. Ég held
þessar búsifjar felist mest i trufl-
unum á samgöngum á landi. Þær
eru kannski dýrastar fyrir þjóö-
félagið I heild, sem borgar
megnið af snjómokstri, þótt
bændur taki þátt i honum viöa á
hinum fáfarnari vegum.
Nú á allra síðustu árum hefir sú
breyting oröið i sveitum, aö veg-
um er haldiö opnum, hvaö sem
tautar og raular. Viö, sem höfum
alið mestan aldur okkar i sveit,
munum timana tvenna ekki slður
i þessu efni en öðrum. Þjóöfélag
okkar er ekki lengur sjálfs-
bjargarsamfélag, heldur er þaö
illu heilli oröiö verkaskiptingar-
þjóðfélag. Fólkiö á jöröinni er
orðiö of margt fyrir sjálfsbjargar
þjóðfélög. Jafnvel hinar af-
skekktustu sveitir á tslandi eru
orðnar háöar stöðugum sam-
göngum við kaupstað.
Samgöngur verða að vera, hvað
sem tautar og raular; það veröur
að moka, þvi að annars
1) kemst mjólkin ekki i mjólkur-
búin.
2) fær fólkið ekki búðarvarning-
inn vikulega sem nú er lágmark.
3) komast börnin ekki i skólann,
þar eð heimavistarskólar eru lika
að leggjast af (ég held illu heilli).
Truflanir sem snjórinn veldur á
samgöngum eru óþægindi og
kostnaöur, sem liggur augljós á
ytra boröi. En snjórinn lumar á
hættum sem liggja ekki I augum
uppi. Núna i vetur ógnaði hann
meö svellalögum svo hætta var á
að nokkur hluti af túnum landsins
yrði ónýtur, er aprilsólin hefði
brætt burt kiakann. Þaö leit sem
sagt út fyrir gifurlegt kal, sem
heföi kostaö bændur óhemju fjár-
muni i uppskerumissi og siðan
basl og kostnaö við endurræktun.
En svo kom blessuö hlákan um
mánaðamótin mars-april og
bræddi i einu vetfangi burt Iriak-
ann af túnum, sem sólin heföi
verið að mjatla burt á mörgum
vikum og skilið et'tir sem opið
sár. Þetta var miljónahláka fyrir
islenska bændur. Oft hefir nú
hlákan komið þeim til hjálpar,
þegar verst leit út. Og það geröi
hún I þetta sinn. En minnumst
þess, að marga vetur á fyrri tið
kom hlákan ekki.
Kannski er kal i túnum einn
mesti ógnvaldur náttúrunnar,
sem vofir yfir bændum á Islandi i
dag, af þvi aö öll heyöflun fer
fram á ræktuöu landi, sem er við-
kvæmara en gömlu túnin voru og
úthaginn. Enn eru notaðir er-
lendir grasstofnar, sem að visu
eru valdir i seinni tið, en voru
fluttir inn eftir lögmáli tilviljunar
1—2 fyrstu áratugina eftir striö.
Nú hefir það gerst, aö isíensk
grasrækt er innan seilingar. Með
þvi væri stórt framfaraspor stigið
i islenskum landbúnaði.
Aöur en skilist er við kaliö i tún-
um:
Raunveruleg orsök hins svo-
nefnda köfnunarkals hefir fram
að þessu verið óhekkt. Um daginn
kom einn af hinum ungu búvis-
indamönnum okkar heim frá
vetrardvöl i Kanada, þar sem
hann fékkst við rannsóknir
á kali og fann orsök þess.
Þetta er Bjarni Guðleifsson, sem
aö undanförnu hefir veriö til-
raunastjóri að Mööruvölium i
Hörgárdal. Hann fékk raunar
kaliö sem prófverkefni á Asi i
Noregi, og gat sér fyrir mjög
góðan orðstir. Viöskulum vona aö
uppgötvun Bjarna Guöleifssonar
veröi upphafiö að endalokum
kalsins á Islandi, þvi það hefir
löngum verið forsenda þess að
lækna sjúkdóm að þekkja eðli
hans.
Kannski verður þessi vetur
lengst i minnum hafður vegna
þiúrrar einkennilegu uppákomu,
að skortur varö á raforku i land-
inu. Ef dæma ætti eftir ýmsum is-
lenskum dagblöðum og bergmáli
þeirra úr munni margra manna,
er þessi orkuskortur að kenna
orkuráöherranum, Hjörieifi Gutt-
ormssyni.
Hvaö sem þessu blaöamold-
viðri liöur, þá eru náttúruöfl enn
aö verki. Þaö rignir stundum of
litiö á tslandi eða það rignir á
skökkum stöðum og skökkum
tima. Hluturinn er sá, aö það
vantar ekki uppsett afl i islensk-
um rafstöðvum fyrir núverandi
markað. Hins vegar rennur
vatnið ekki inn á túrbinurnar eins
og best hentar.
Raforkukerfi okkar vantar virkj-
un, sem hefir næga miðlun til
þess að geta skilaö straumi aö
vetrinum, þegar nær allar virkj-
anir okkar, sem fyrir eru, fá ekki
vatn til þess að geta skilað fullum
afköstum.
Hjörleifur Guttormsson, sem er
vandvirkari en sennilega nokkur
annar islenskur stjórnmála-
maöur, veit þetta og vill ráða bót
á en fær lítt frið til fyrir látum úr
öllum áttum. Hann hefur dæmi
fyrri ára um flaustrið og flum-
bruganginn I ákvöröunum um
fjölmargar rafstöðvar og af þvi
súpum viö seyöiö á þessum vetri.
Aðferð Hjörleifs er ekki að taka
ógrundaðar flaustursákvaröanir.
Ef honum gefst tóm til að undir-
búa vel næstu rafstöðvabygg-
ingar, verður honum þakkað
siðar, þótt ýmsir telji sig kallaða
til að skamma hann þessa stund-
ina.
Hér hefir aðeins veriö drepið á
nokkra þætti náttúrufars á liön-
um vetri, sem áhrif hafa á is-
lenskt mannlif. Eg held þaö sé
nauðsynlegt að geyma vel i minni
að hin skáldlega og óútreiknan-
lega veðrátta er sterkust þessara
þátta.
Viö vonumst eftir góðu sumri.
Þaö væri mikils um vert fyrir allt
lif i landinu, aö fá annaö gott
sumar i röö, sem nær til landsins
alls. Það er enn betra en fá þau á
stangli innan um hin köldu og
saggasömu sumrin.