Þjóðviljinn - 04.07.1981, Blaðsíða 20

20 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 4.-5. júlí 1981
Tímaritið Sagnir
Sagnfræðinemar byrj-
uðu á síðasta ári að gefa út
tímarit er þeir nef na Sagn-
ir og kom 2. árg. þess ný-
lega út. Margra grasa
kennir í riti þessu, stórra
og smárra, og er útlit og
uppsetning öll með lífleg-
asta móti. Ritnefnd blaðs-
ins skipa þau Auður Olafs-
dóttir, Eggert Þór Bern-
harðsson, Helgi Ingólfs-
son, Jón Viðar Sigurðsson,
Sveinn Agnarsson og
Valdimar Unnar Valdi-
marsson.
Meðal efnis í 2. árg.
Sagna er þetta: Áform um
(slandskaup eftir Gísla
Kristjansson, Sagan og
grunnskólinn eftir Braga
Guðmundsson og Ingólf Á.
Jóhannesson. Staða alþýð-
legrar sagnfræði í sagna-
ritun íslendinga á 19. og 20.
öld eftir Inga Sigurðsson,
„Blessaðir verið þið, ég er
enginn sagnf ræðingur"
viðtal við Bergsvein Skúla-
son, Hvað aðgreinir sagn-
fræði leikra og lærðra eftir
Gunnar Karlsson, Yfir-
kominn af gigtarveiki og
tannpínu eftir Sigurgeir
Þorgrímsson, „Fræðileg
verk þurfa ekki að vera
leiðinleg", viðtal við Jón
Gíslason, . „Skagfirsk
sagnfræði í breiðasta
skilningi", viðtal við rit-
stjóra Skagfirðingabókar,
Fræðimenn og f róðleiksf ús
alþýða eftir Helga Þor-
láksson, Utangarðsmenn í
einhæfu samfélagi eftir
Valdimar Unnar Valdi-
marsson, Draumórar um
samþættingu inngangs-
fræði og sögu eftir Gunnar
Karlsson, Nokkur orð um
sjón og sögu eftir Þórunni
Valdimarsdóttur, Kjarval
1918—1923 eftir Eggert Þór
Bernharðsson, og „Við-
reisn" í 12 ár eftir Gunnar
Þór Bjarnason. —GFr
Grein úr tlmaritinu Sagnir
Geysir.the boiling springs of Iceland are much
larger and hotter than are those of Alaska.” (Mr.
Loan I bandariska þinginu I júli 1868).
Áform
Eftir Gísla Kristjánsson
Brennisteinsnáma i Krýsuvik. Beinn hagur af töku Islands var aö mati Peirce og Walkers einkum fóiginn i
brennisteinsnámunum og fiskveiöum viö landiö.
um íslandskaup
Aform Bandarlkjastjórnar um
landakaup eftir borgarastrlöið
1861—64 eru vel þekkt. Kunnust
eru kaupin á Alaska af Rússum,
samkvæmt samningi i april 1867,
samþykktum af þinginu i júli
1868. 1 nóvember sama ár var
einnig geröur samningur við Dani
um kaup á eyjum þeirra i Vestur-
Indium. Sá samningur fékk aö
visu aldrei samþykki þingsins og
féll þvi niöur. William H. Seward
utanrikisráðherra Bandarikj-
anna stóö aö gerö beggja þessara
samninga.
1 ágdst 1867 var Benjamin M
Peirce námaverkfræöingur ráö-
inn á vegum Bandarikjast jórnar
til aö taka saman skýrslu um
landkosti á Islandi og Grænlandi.
Lauk Peirce viö skýrsluna i
desember sama ár. Inngang aö
skýrslunni ritar Robert J. Walk-
er, náinn samstarfsmaöur Se-
wards, og greinir svo frá tildrög-
um þess aö skýrslan var samin:
begar þU /Seward/ veittir mér
þann heiöur siöasta sumar aö
vekja athyglimínaá samningi,:
sem viðræöur stóöu um við
Danmörku, en með honum
fengum viö hinar mikilvægu
eyjar St. Thomas og St. John,
leyfði ég mér aö benda á gildi
þess aö fá frá sama riki Græn-
land og e.t.v. Island einnig. bU
taldirþessa tillögu einnig veröa
alvarlegrar athugunar, og
baöst mig aö gera skriflega
grein fyrir skoöunum minum
varöandi máliö, svo þær gætu
veriö i' skjölum ráðuneytisins
og tfl bUnar tfl notkunar hvenær
sem þetta mál kæmihér eftir til
athugunar hjá rlkisstjórninni.
(Peirce, bls 1)
Skýrslan um ísland og Græn-
land skiptist i þrjá hluta. Fyrst er
inngangur Walkers, þar sem
hann gerir Seward grein fyrir
skoðunum sinum (bls. 5). Tveir
siöari hlutarnir eru teknir saman
af Peirce. Fjallar sá fyrri um Is-
land (bls. 7—37) og sá siðari
Grænland (bls. 37—60). Aftan viö
skýrsluna er heimildarskrá, tölu-
legar uppiýsingar um löndin og
tvö kort.
Verulegur munur er á umfjöll-
un Peirce um Island og Græn-
land. Um Island hefur hann mun
rækilegri heimildir og fjaliar um
flesta þætti islensks þjóölifs og
landshátta, alls yfir 30 efnisatriði.
Hann leggur sérstaka áherslu á
aö á Islandi séu brennisteinsnám-
ur, góöar hafnir og sömuleiöis
fiskimiö viö landiö. bá liggi land-
iö vel viö lagningu sæsima frá
Ameriku til Evrópu. Upplýsingar
slnar hefur Peirce einkum Ur
feröabókum og eru bækur Mac-
kenzie og Hendersons aöal heim-
ildimar.
Grænlandsþátturinn er aö
mestu Uttekt á leiööngrum til
Grænlands og Ishafsins. Heimild-
ir um landkosti Grænlands hefur
Peirce fáar aö undantekinni
nokkurri vitneskju um námur. Aö
öðru leyti hvetur hann til frekari
rannsóknar á Grænlandi af hálfu
Bandarikjamanna. Hluti Græn-
landsþáttarins er þýðing á grein
eftir Dr. A. Petermann frá árinu
1867 (bls. 52—60). Greinin styður
þá skoöun aö Grænland eöa eyjar
frá þvi' noröan Kanadisku eyj-
anna, nái allt til Beringsunds. A
þessari landafræöi reisti Walker
skoöanir sinar um mikilvægi
Grænlands.
Skýrsla Peirce
r í • r •
1 IjOSl
bandarískrar
utanríkisstefnu
I innganginum aö skýrslunni
segir Walker m.a.: „Ég hef hér
aö framan haldiö fram þeirri
skoðun aö viö ættum aö kaupals-
land og Grænland, en þá sérstak-
lega þaö siöarnefnda. Astæöurnar
eru pólitiskar og verslunarleg-
ar.” (Peirce, bls. 3). Hér verður
samhengi skýrslunnar viö utan-
rikisstefnu Bandarlkjanna athug-
Áhugi
Bandaríkja-
manna á
aö kaupa
ísiand og
Grænland
aö með þessu viöfangsefni i huga.
Um legu tslands kemst Peirce
aö þeirri niöurstööu aö landið
liggi á vesturhveli jaröar, og sé
amerisk eyja, en ekki evrópsk
(Peirce, bls. 9). Walker er sama
sinnis og leggur áhersiu á þetta I
upphafi máls sins um Island.
Samkvæmt þessu tekur Monroe-
kenningin til Islands. 1 Banda-
rikjunum var á 7. áratug 19. ald-
arinnar aukin áhersla lögö á aö
halda fast viö Monroe-kenning-
una. I ræðu, sem Seward hélt
1868, skýrir hann stefnu slna I
landakaupamálunum með tilliti
til Monroe-kenningarinnar og
segir: „biö skuluð ekki gera ráö
fyrir, eins og margir ætla aö ég
vilji kaupa á kostnað rikisins, öll
föl landsvæöi I heiminum eöa vilji
að viö eignumst lönd nokkurstað-
ar utan þess svæöis sem Monroe-
kenningin tekur til.” (Paolino. bls
9). Ef Seward hefur fallist á þá
skoðun Peirce og Walkers aö Is-
land félli undir Monroe-kenning-
una, hefur hann vafalaust taliö
kaup á Islandi koma til geina.
Aö mati Walkers hefur þó verið
pólitískt ábatasamara aö kaupa
Grænland, og ályktar svo um
þaö:
... rikisstjórnin sem nýlega var
sett I bresku Amerlku, kölluö
„Dominion of Canada” er
runnin undan rifjum Englend-
inga I anda ógnunar viö Banda-
rikin / ... / Meö þessum kaup-
um /Alaska/ höfum viö lokaö
bresku Ameriku af við Ishafiö
og Kyrrahafiö, /.../ NU mun
með kaupum á Grænlandi
veröa hægt aö loka bresku
Amerilcu af á svæöi sem nemur
þdsundum milna I noríri og
vestri, og auka þannig mögu-
leikana á aö hUn muni meö friö-
sömum hætti veröa hluti af
Ameriska sambandinu.
(Peirce, bls 3—4). (Walker
gengur hér Ut frá að Grænland
nái allt til Beringssunds).
Seward haföi þá skoöun á ráö-
herraárum sinum aö taka Kan-
ada væri ekki æskleg og sýndi
enga tilburöi i þá áttaö ná land-
inu. (Paolino, bls. 14 og Warner
bls. 95—96). Aftur á móti taldi Se-
ward aö Kanada mundi af fUsum
og frjálsum vilja ganga I Banda-
rikin, ef samskiptilandanna væru
aukin, einkum I verslun. (Pao-
lino, bls. 15—16). Hér er greinilegt
að Walker er mun ákafari en
Seward i afstöðunni til Breta og
landa þeirra i Ameriku og vill
þrengja aö þeim. Samt heldur
hann I þá skoöun aö sameining
Bandarikjanna og Kanada eigi aö
fara fram meö friösamlegum
hæ tti.
Einnig má geta þess aö Walker
taldi siglingarleiöina fyrir noröan
Amerlku (norö-vesturleiðin) færa
aö sumri til og þvl væri mikilvægt
fyrir siglingar Bandarikja-
manna, aö ráöa höfunum og kola-
námum Grænlands. Beinn hagur
af töku Islands var aö mati Peirce
og Walkers einkum fólginn 1
brennisteinsnámunum hér og
fiskveiðum viö landiö (Peirce, bls
1—2 og 31—34).
Mikilvægt var aö ráöa brenni-
steinsnámum ef tíl hernaðar-
átaka kæmi. Þá töldu þeir Walker
og Peirce aö Island og Grænland
lægju vel við lagningu sæsima til
Evrópu. (Peirce, bls. 2 og 36).