Þjóðviljinn - 28.07.1981, Qupperneq 8

S StÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 28. júli 1981
Þriðjudagur 28. júli 1981 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
erlendar
bækur
Göran Therborn: Science,
Class and Society
On' the Formation of Sociology
and Historicai Materialism.
NLB — Verso 1980.
Göran Therborn er sænskur
marxisti og hefur m.a. sett
saman þessa bók og What Does
the Ruling Class Do When it
Rules, sem kom út 1978. Þessi bók
kom i fyrstu útgáfu 1976 og er
þetta þriðja endurprentun.
Höfundurinn leitast við að bera
saman klassiska félagsfræði og
marxisma, þ.e. kenningar
Comtes, Durkheims, Max Web-
ers og Paretos annars vegar
og hins vegar Marx og Engels.
Fyrst fjallar hann um kenningar
Talcott Parsons, Wright Mills,
Alvin Gouldners og Robert
Friedrichs um félagsfræöi, en
þessir höfundar hafa uppi gagn-
rýni á ýmsar kenningar félags-
fræðinnar út frá skilningi þeirra
sjálfra á greininni. Siöan rekur
höf. upphaf og forsendur félags-
fræðinnar i hagkenningum upp-
lýsingartimabilsins og þær
samfélagslegu forsendur sem
þessar hagkenningar voru reistar
á og framvindu þeirra kenninga,
þar koma til Smith og Ricardo og
siðar Jevons og Keynes.
Þegar félagsfræðin er skoðuð i
sambandi við hina klassisku hag-
fræði þá verður félagsfræðin af-
sprengi og tilraun til tjáningar
„timabilsins milli tveggja
byltinga”, þ.e. hugmyndakerfi
sem kemur upp eftir frönsku
byltinguna og nær fyllri mynd
skömmu fyrir rússnesku bylt-
inguna. Therborn markar þetta
út frá kenningum Durkheims og
Webers og kenningum Michels og
Paretos um „eliturnar”. Hann
telur aö þessar félagsfræðilegu
kenningar milli byltinganna hafi
haft þann tilgang að skýra átök og
baráttu innan iðnaðarsamfélaga
Evrópu á 19. öld og finna lausn á
þeim málum. Bókinni lýkur með
umfjöllun þeirra félagslegu og te-
oretisku ástæðna fyrir kenning-
um Marx. Rit þetta er þegar talið
meðal marktækari rita um marx-
ismann.
J.M.Roberts: The Pelican
History of the World
Penguin Books 1980.
Höfundurinn starfaði við Ox-
ford háskóla og hefur verið gesta-
prófessor viðbandariska háskóla,
hann starfar við Southampton
háskóla frá 1979. Roberts hefur
sett saman nokkrar bækur og
staðið að útgáfu annarra. Þessi
bók hans kom i fyrstu út 1976 og
hlaut einróma lof fræðimanna og
gagnrýnenda. Hún er nú gefin út
i Penguin, gerðar hafa verið smá-
vegis breytingar, en að mestu er
þetta óbreyttendurprentun fyrstu
útgáfu. Penguin hefur einnig gef-
ið út styttri útgáfu, myndskreytta
og bundna.
Ritið er ætlað almenningi til
lesturs og skrifað i þeim tilgangi.
Höfundurinn hefur ekki fallið i þá
gryfju að útþynna og lækka
frásögnina þessvegna, eins og
ýmsum hættir til, einkum þó þeim
sem halda að almenningur i
Evrópu og á Bretlandseyjum sé
eitthvað vitlausari en þeir sjálfir.
Hér áður var stundum talað um
upplýsta alþýðu og henni er þessi
bók ætluð. Þar með er ekki sagt
að fræðimenn i sagnfræöi geti
ekki haft gagn af lestri bókarinn-
ar eða nemendur i þeirri grein.
Þetta er viðamikið rit, rúmlega
1000 blaðsíður i gerð stærra brots
Penguin útgáfunnar. Þetta er ein
þeirra bóka sem full ástæða er til
að þýöa á islensku og gefa út. Þótt
enska sé skyldufag i skólum hér á
landi, þá viröast textar, sem
notaðir eru við kennsluna af
þeirri gerð, að oröaforöi er frem-
ur knappur eftir margra ára
nám, svo að nemendur eru litt
færir um að lesa meðal enska
texta; þvi eru þýðingar verka sem
þessa nauðsynlegar.
önnur mynd úr saf ninu. Þekkir einhver fólk eöa hús?
Krukkurnar eru víða að komnar, og enn hálffullar af framköllunarefnum. Fyrstu Ijósmyndararnir
blönduðu allt sjálfir^— Ljósm. —gel.
Þessi mynd er úr safni þeirra frænkna og tekin fyrir aldamót að öllum líkindum,
og sýnir Teigarhorn í Djúpavogi Þar bjó Weywadtf jölskyldan, og i viðbyggingunni
var vinnustofa fyrsta kvenljósmyndarans á islandi.
Matthias Þórðarson
Islensk
fram-
sýni
Það er Matthias Þórðarson,
þjóðminjavörður, sem af mikilii
framsýni setur á stofn það sem’nú
er Ljósmyndasafn Þjóðminja-
safnsins. Hann hefur söfnun
mannamynda árið 1908. og er þá
safnað auk Ijósmynda mál-
vérkum og öðrum andlitsupp-
dráttum. Verkinu hefur verið
haldið áfram jafnt og þétt æ
siðan, og eru nú i safninu um.
30.000 kópiur, auk „negativanna”
úr plötum og filmum sem skifta
hundruðum þúsunda. Þetta er
skráð á spjöld, og leitað upplýs-
inga um myndefnið, þegar það er
óvist.
Annar hluti safnsins er siðan
svokallað Ljósmynda- og prent-
myndasafn sem einnig er að
stofni til frá Matthiasi: það verk
hefst nokkru siöar, og er upphafið
söfnun gamalla grafiskra mynda,
koparstungna og tréristna, en það
verður einnig fyrst og fremst ljós-
myndasafn þegar fram dregur.
Hér er um að ræða aðrar myndir
en mannamyndir.af stöðum, nátt-
úru, atvinnuháttum. A skrá hér
eru á fimmta þúsund myndir, en
talsvert eftir ókóperað, og er nú
verið að hefjast handa um átak i
þeim efnum með stuðningi Þjóð-
hátiðarsjóðs. Umsjónarmaöur
Ljósmyndasafns á Þjóðminja-
safninu er Halldór Jónsson.
Það er langstærsta safn sinnar
tegundar á landinu, og nýtur
framsýni Matthiasar, en viða i
nágrannalöndum mun þessu ekki
vera sýndur áhugi fyrren undir
seinna strið.
Auk þessa safns eru myndarleg
ljósmyndasöfn á byggða- og
skjalasöfnunum á Akureyri, tsa-
firði, Sauðárkróki, Húsavik,
Skógum og viðar.
Þess utan má neina einka-
fyrirtækið Ljósmyndasafnið h/f.,
sem rekið er af tveimur reykvik-
ingum, og er sennilega eina til-
raun hins frjálsa einkaframtaks
til að græða fé á söfnun islenskra
þjóðminja.
Haildór Jónsson
Inga Lára viö baktjaldið. Það kemur frá Frankfurt f Þýskafandi, og er ögn kostulegt að fmynda sér austfirska
bændur i þessum bakgrunni. Ljósm. —gel.
MUNIR fyrsta kven-
ljósmyndarans á lslandi
Þau gömlu Ijósmynda-
og plötusöfn sem ekki eru
þegar i opinberri eign
þurfa að verða það hið
fyrsta. Þó að núverandi
eigendur sýni flestir ágæt-
an skilning á margháttuðu
verðmæti þessara hluta,
sögulegu og listrænu gildi
þeirra, er aldrei að vita um
afdrif þessara þjóðminja í
framtiðinni. Ég hef heyrí
margar ævintýralegar
sögur um örlög ómetan-
legra safna, þau hafa
hafnað í ám, verið kastað á
haf út, og jafnvel verið
notuð til uppfyllingar í
húsgrunn.
Þetta segir Inga Lára Bald-
vinsdóttir nýkomin úr ferðalagi
um hálft landið að leita upplýs-
inga um sögu ljósmyndunar á Is-
landi, en hún vinnur nú að lokarit-
gerð i sagnfræði um það efni.
Eins og handritin
örlög þessara safna minna
helst á meðferðina áhandritunum
áður. En viðhorf til þessara minja
hafa breyst mikið á siðustu tiu til
fimmtán árum, hér og erlendis,
segir Inga Lára. Raunar hefur
verið unniö betur að varðveislu
plötusafna og ljósmynda á tslandi
en viðast i nágrannalöndum.
Inga Lára, sem áður stundaði
sagn- og fornleifafræöinám i
Dyflinni, fékk i vor styrk úr Þjóö-
hátiðarsjóði til þessarar ferðar,
sem ennfremur er studd af Þjóð-
minjasafninu. Hún hefur þegar
farið um Suðurland, Austfirði og
hluta Norðurlands, og leggur von
bráðar aftur af stað, þá fyrst til
Vestfjarða.
Þetta felst fyrst og fremst i
söfnun heimilda og upplýsinga
um ljósmyndun, segir hún Þjv.
Eg þarf aö fá nánari upplýsingar
um þá atvinnumenn, sem þekktir
eru fyrir, og ekki siður um
áhugaljósmyndara, sem margir
hverjir eru litt þekktir utan
heimabyggðar. Það þarf upplýs-
ingar um hvenær þessir menn
voru að, meðal annars til að geta
timasett myndirnar nákvæm-
lega. 1 þessari ritgerð minni er
ætlunin að verði skrá yfir alla
fyrstu ljósmyndarana, starfstima
þeirra og það sem varðveist hefur
af plötusöfnum þeirra, ljósmynd-
um og öðrum munum.
Munnleg geymd
Það er litið til af skriflegum
heimildum; litið um að þessir
menn héldu eitthvert bókhald eða
Rætt við Ingu
Láru Baldvins-
dóttur, sem hefur
verið á ferð um
landið að safna
upplýsingum um
sögu íslenskrar
Ijósmyndunar
færslur, þó eru til skrár frá ýms-
um ljósmyndaranna um þá sem
teknar voru af myndir. Manna-
myndatökur var atvinnuvegur
þeirra, en aðrar myndir tóku þeir
fyrir sjálfa sig, án borgunar, og
minna um að þeir hafi haldið
skrár um þær, eða skrifað niður
hvert myndefnið var og hvenær
tekið. Þarámeðal eru útimyndir
ýmsar, og margar þeirra gull-
vægar heimildir um byggðaþróun
og atvinnuhætti, auk hins listræna
þáttar málsins.
Þetta ferðalag hefur þessvegna
falist aðallega i söfnun upplýs-
inga úr munnlegri geymd. Ég hef
talað við aldrað fólk, það sem
lengst man aftur, og við afkom-
endur ljósmyndaranna, og auk
þess við safnamenn og aðra
fræðimenn I héraði.
Söfnun minja hefur þvi ekki
verið megintilgangurinn. Margt
er þegar komið á ýmis byggða-
söfn og skjalasöfn, auk þess sem
er á Þjóðminjasafninu sjálfu.
NicolineWeywadt
Merkasti afrakstur þessarar
ferðar þykir mér nú samtsemáð-
ur að Þjóðminjasafnið hefur fest
kaup á öllum varðveittum mun-
um fyrsta kvenljósmyndara á
landinu, Nicolinu Weywadt. Eg
ók þessu i bæinn, og fór mjög
varlega!
Þetta er plötusafn hennar,
næstelsta plötusafn sem til er og
er nú komið allt á safniö, en áriö
1943 var meginhluti þess fluttur á
Þjóðminjasafnið. Ennfremur
tjald sem notaö var bakvið
mannamyndir, hlutar úr ljós-
mynda- og framköllunartækjum,
og safn af efnaglösum, sem er
einstætt, en á þessum timum
þurftu ljósmyndamennirnar að
blanda þetta allt sjálfir.
Nicolina var dönsk, en alin upp
á Djúpavogi, dóttir Nielsar Wey-
wadt sem var faktor i verslun ör-
um og Wulf þar eystra, þarsem
þessi ætt er enn kunn. Hún fór til
ljósmyndunarnáms i Kaup-
mannahöfn árið 1872, og starfaði
á Djúpavogi árin 1872 - 1902. Hún
hafði ljósmyndun að atvinnu, og
var fyrsti kvenljósmyndarinn á
Islandi. Það er raunar eftilvill
ekki eins merkilegt og ætla mætti.
Ljósmyndun var ekki kynbundinn
atvinnuvegur, öllu heldur stétt-
bundinn. Þetta var dýr iðn, mikill
tækjabúnaður, og ekki miklir
gróðamöguleikar. Það mætti
segja að ljósmyndun hafi verið
framanaf einskonar yfirstéttar-
iþrótt hér á landi. Ég veit um
þrjár faktorsdætur austfirskar,
sem höfðu þetta að atvinnu.
Nicolina þessi ól upp systur-
dóttur sina, Hansinu Björnsdótt-
ur, sem tók við ljósmyndun af
henni, og þessir munir eru þvi
einnig hennar. Það merkasta við
þetta plötusafn eru um það bil 70
plötur af staðar- og atburðar-
myndum frá Austfjörðum, mest
frá Djúpavogi og Eskifirði, og
sýna vel upphaf þorpsmyndunar
á þessum stöðum. Þessar myndir
hafa þvi mikið heimildagildi, og
nú er að skrá þær og safna upp-
lýsingum um myndefnið.
Elsta varðveitta plötusafnið er
safn Sigfúsar Eymundssonar. Þá
er þetta, en þau tvö sem eldri
voru hafa glatast. Það er vitað
um tvo eöa þrjá enn eldri ljós-
myndara, en þeir tóku á málm, en
ekki gler, og gátu þvi engin varð-
veist af þeirra gögnum nema ein-
stöku myndir.
Draumurinn er náttúrlega að
halda sýningu á myndum úr safni
Nicolinu... —m