Þjóðviljinn - 28.08.1981, Blaðsíða 9

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 28. ágúst 1981
Föstudagur 28. ágúst 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
„Möskvastækkunin
hefur haft mjög
mikiö að segja”
„Hve mikið er heppiiegt að taka úr stofnum? Þvi
meira sem veitt er úr stofnunum þeim mun hraðar
vex fiskurinn, en hvað gerir náttúran og hvað get-
um við gert sjálf?
Á siðastliðnum áratug höfum við íslendingar
nánast orðið brautryðjendur i að stækka möskva og
útbúa poka betur en áður, og ég held að þessar að-
gerðir hafi haft aiveg gríðariega mikla þýðingu”,
segir Guðni Þorsteinsson, fiskifræðingur og sér-
fræðingur i veiðarfæragerð, i samtali við Þjóðvilj-
ann.
Guðni var fyrst beðinn að segja litilsháttar frá
þeim veiðarfærum sem helst hafa verið notuð hér-
lendis.
Veiöarfæri eru flokkuö niöur i
eina 15 flokka og er skemmst frá
þvi aö segja aö viö notum öll þau
algengustu, nema þá helst háfa
ýmiss konar sem eru notaöir meö
ijósum Miöað við aðrar þjóðir
held ég, aö viö notum fjöl-
breyttari veiðarfæri en flestir
aörir. Dragnætur hafa ekki
komist i notkun i mörgum löndum
og nótaveiöar eru ekki nærri alls
staöar stundaðar og jafnvel ekki
linuveiðar. Hins vegar má geta
þess aö meö hækkandi oliuverði
hafa ýmsar þjóðir i kringum
okkur verið að taka meira i
notkun þessi svokölluðu stað-
bundnu veiðarfæri. Þjóðverjar og
Danir hafa til að mynda farið
mikið út i netaveiðar og linu-
veiðar.
Stórtækustu veiðarfærin i not-
kun nú eru annars vegar nótin,
sem hefur ávallt haft vinninginn i
aflatölu, en aflinn er þá oft fiskur
sem veiddur er i bræðslu. Hins
vegar trollið, bæði sem botnvarpa
og flotvarpa, sem hefur minni
þýðingu, en þó eru undantekn-
ingar á þvi. Hollendingar veiða
sáralitið i botnvörpu. Hérumbil
allan sinn afla taka þeir i flottroll,
jafnvel þær tegundir sem viö
köllum botnlægar.
Þá má telja til netin, bæði iag-
net og reknet sem ekki henta alls
staðar. t hitabeltinu eiga þau
mjög illá við þvi að annars vegar
rotnar fiskurinn i netunum, og
svo er mikið um afætur sem
hreinlega éta fiskinn úr netunum.
Netaveiðar erlendis eru viða
bundnar við stöðuvötn frekar en
sjó, nema þá á norölægari
slóðum.
Þá eru það krókarnir, linan og
handfærin, og þau veiðarfæri -
hafa sjálfsagt óviða meiri
þýðingu heldur en einmitt hjá
okkur.
Þú minnist á það i bók þinni um
veiðar og veiðarfæri að rafmagn
sé notað til veiða. Hefur slikt
aidrei þekkst hér?
,,Ég held að það sé ákaflega
litið. Rafmagnsveiðar henta ekki
nema i ósöltu vatni. Sjórinn leiðir
rafmagnið svo vel að rafsviðið
dreifist um allan sjó, og verður
þvi veikt. Þess vegna er þessi
tegund veiða ekkert notuð i sjó,
nema alveg niður við botn, til
þess að lama fiskinn sem þar er.
Þá syndirhann upp úr sandinum.
Þetta á einkum við um kola, sem
grefur sig niður, og humar- og
rækjutegundir, em haga sér á
sama máta. Þetta eru þó aðeins
tilraunaveiöar.
En stingir voru þeir mikið
notaðir hér?
,,Já,stingirvoru notaðir nánast
alveg fram á okkar daga, og þá
aðallega til aö veiða hrognkelsi og
koia. Það erekki mjöglangt siðan
hrognkelsi voru stungin í
Onundarfiröi.
tsiendingar hafa þá gengið i
gegnum flest veiðistigin?
„Já við byrjuðum upphaflega i
þvi sem við köllum „veiði án
veiðarfæra”. Þar kemur ýmislegt
tíl, sem á viö enn i dag, eins og
það sem hirt er úr fjörunni og
hvalreki.Annars er veiöarfærum
oft skipt i tvo flokka. Hreyfanleg
veiðarfæri og staðbundin veiðar-
færi. Trolliö og nótin ásamt drag-
nót eru hreyfanleg, en þau stað-
bundnu sem við einkum notum
eru lagnet og reknet og svo allir
krókarnir.
Trollið var algert
morðtæki
Spurningin snýst kannski aðal-
lega um hvaða veiðarf. eru æski-
leg og hvaða veiöarfæri eru ekki
æskileg. 1 stórum dráttum leggj-
um við það mat á, að þau veiðar-
færi sem veiða fisk af heppilegri
stærð, sem sagt ekki smáfisk, þau
séu æskileg, en hin, sem taka
smáfiskinn, séu þá miður æski-
leg. Þetta fer einnig eftir þvi hve
stórtæk veiðarfærin eru. Við
verðum að hafa stórtæk veiðar-
færi til að fá mikinn afla, að sjálf-
sögðu. Ef þau taka smáfisk um
leið, þá er hætta á ferðum.
Varðandi trollið, sem hefur
mesta þýðingu fyrir okkur, var
lengi svo búið um hnútana, að
þetta var algert morðtæki,
möskvarnir voru þaö litlir.
Þegar veiðar voru sem mest
stundaðar við V-Grænland, þá
reikna ég með að stundum hafi
ekki veriðhirtur nema þriöji hver
fiskur. Þarna voru stórir flotar
frá mörgum fiskveiðiþjóðum á
sjötta áratugnum. Stofninn var
mjögstór.en nýtingin mjög léleg.
Þá komum við aftur að sömu
spurningunni: Hve mikið er
heppilegt að taka úr stofnunum?
Þvi meira sem veitt er úr stofn-
unum, þeim mun hraðar vex fisk-
urinn, en hvað gerir náttúran og
hvað getum við gert sjálf?
A siöastliðnum áratug höfum
við Islendingar nánast orðið
brautryðjendur i að stækka
möskva og útbúa poka betur en
áður.
Við byrjuðum á tilraunum með
þetta áriö 1972, en þá höfðu ýmsar
þjóðir gert margvislegar tilraun-
ir i svipaða átt. 1974 var siöan tek-
in ákvörðun um að stækka
möskva i trollinu, úr 120 mm i 135
bili vegna karfans. Þó aö þessi
ákvörðun hafi verið tekin i ráð-
herratið Lúðviks Jósepssonar
1974, kom hún ekki til fram-
kvæmda fyrr en i mai 1976, það
var það langur aðlögunartimi.
Nefnd starfaði i þessum
möskvastærðarmálum á árunum
1973 og 4 og þar kom upp sú hug-
mynd aö hafa sérstakan riðil fyrir
þorskinn, eöa þau svæði sem
þorskur veiðist einkum á. Sam-
kvæmtþessum hugmyndum, fór-
um við að athuga með ýmsar
möskvastærðir fyrir þorsk, og
þeim athugunum lauk árið 1975.
Við komumst að þeirri niður-
stöðu, að fyrir þorsk væri 155 mm
möskvastærð nokkuð heppileg.
Þessi niðurstaða var sett fyrir
nefnd alþingismanna sem var að
endurskoða allt landhelgismálið,
og þeir samþykktu þessar tillög-
ur. Llú, Fiskifélagið og Sjávarút-.
vegsráðuneytið samþykktu þess-
ar tiilögureinnig. Hins vegar kom
þá upp spurningin um ýsuna, i
hvorum flokknum hún ætti að
vera, en þorskfiskasérfræðing-
arnir hérna á Hafrannsókn reikn-
uðu út, að 155 mm möskvastærð
væri einnig mjög heppileg fyrir
ýsuna. Þess vegna var 135 mm
möskvinn einskorðaður við
karfann.
Stækkunin hefur
skilað sér
Ég held að þessi stækkun á
möskvunum hafi haft alveg grið-
arlega mikla þýðingu, eins og sést
á meðfylgjandi linuriti (sjá
myndi.Fram til 1976 notuðum við
120 mm riðil og smáriðna klæðn-
inguyfir. Þaðséstglögglega að af
þorski sem er ekki nema 30 cm að
stærð, sleppur ekki nema um 10%
úr pokanum. 90% þessa smáfisks
situreftir. Aö visu voru ekki allir
bátar með þennan útbúnað, þann-
ig að þetta er kannski versta
kúrfan sem hægt er að draga af
ástandinu eins og þaö var þá.
1976 verður algjör 'bylting,
þegar ekki einungis 135 mm riöill
er tekinn til notkunar, heldur og
stórriðin klæðning, svokölluð
„póisk klæðning”.
Þá sést greinilega á linuritinu,
að aðeins 20% af 30 cm fiski situr
eftir i netinu en 80% sleppur, i
stað þess að 10% slapp og 90% sat
eftir.
Stökkið sem kemur árið eftir
1977, þégar 155 mm riðillinn er
tekinn upp, er vissulega mikið og
gott, en samt ekki eins mikiö og
var tekið 1976 og ákveðiö 1974.
Mér finnst þetta linurit skýra
mjög vel út það sem gerðist. Af
þriggja ára fiski var landað 31
miljón fiska 1975, en 4,9 miljónum
1978, þrátt fyrir að þorskaflinn
væri þá meiri i heildina.
Hér er það möskvastærðin sem
ræður úrslitum. Þegar fiskifræð-
ingar sem eru að fást við þorsk-
rannsóknir eru að reikna út ár-
gangastærðirnar aftur i timann,
er ég ekki viss um að þeir taki
nægjanlegt tillit til þess sem
drepið var án þess að þvi væri
landaö.
Vegna hins stóra riðils er smá-
fiskinum hlift og kann þaö að vera
skýringin á hve siðasti þorskár-
gangar eru stórir að tiltölu. Ýmis-
ar aörar aögerðir, svo sem
svæöalokanir og fleiri friðunar-
ráðstafanir, komu vissulega einn-
ig við sögu, en auðvitað gefur
náttúran okkur þó mismikið. All-
ar okkar aögerðir miðast hins
vegar að þvi að nýta gjafir nátt-
úrunnar sem best.
Smáfiskadráp
Þegar mikill afli kemur i troll-
ið, fer ekki eins mikið út og ella,
en þó misreikna menn sig á
þessu. Þeir sjá kannski nokkra
tugi þorska i pokanum sem ættu
að sleppa. Þá segja þeir sem svo,
aö það sé takmarkað gagn af
þessari breyttu möskvastærð, en
gæta ekki að þvi, að kannski 10
sinnum fleiri fiskar af sömu stærð
hafa þá sloppið.
Þó að þær kúrfur, sem ég hef
dregið hér upp á linuritinu, séu
sumar ljótar, merkir það ekki, að
Islendingar hafi veitt svo mikinn
smáfisk, þvi að þeir hafa jafnan
forðast þau svæöi þar sem mikiil
smáfiskur er. En Englendingar
geröu það ekki, þvi að þeir gátu
losnað við smáfiskinn, og þótt
þeir hentu einhverju af honum
var þeim það ekki alveg sárs-
aukalaust. Þjóðverjarnir voru
hinsvegar miklu dýpra og gátu
sömuleiðis aldrei komið þessum
smáfiski i verð að gangi, þannig
mm.
Hærra gátum við ekki farið i
Rætt við Guðna
Þorsteinsson
fiskifræðing um
þróun veiðarfæra,
áhrif þeirra
á fiskstofna og
stækkun möskva
í botnvörpum
að þeir voru ekki eins stórtækir i
smáfiskadrápinu.
Þú talaðir áöan um heppilegan
riðil og tókst þá dæmi af 155 mm
möskvastærð. Miðaöir þú þá við
hlutfailið af þriggja ára fiski sem
sleppur i gegn?
„Nei, það sem ég athuga er
hvaö mikið fer út. Hvernig litur
þessi kúrfa út? Ég er meö finrið-
inn poka yfir aöalpokanum, þann-
ig að glöggt sést hvaö sleppur út.
Það er um margar tegundir aö
ræða og hver tegund hefur sina
ákveðnu möskvastærð sem er
heppileg fyrir nýtingu stofnsins.
Að sjálfsögðu er þó ekki hægt að
hafa sérstaka möskvastærð fyrir
allar tegundir.”
Þaö er þá greinilegt að sá fiskur
sem slapp i gegn sem smáfiskur á
fyrstu árunum eftir breytta og
stærri möskvastærö er að skila
sér til baka núna sem stór fisk-
ur?
„Já, nú er spurningin, hvað af
þessu er moskvastærðin, hvað af
þessu er friöuö og lokuð svæði og
hvaö náttúran sjálf. Þvi getur
náttúrulega enginn svarað, en
einhvern veginn held ég, að
möskvastærðin og klæðningin sé
þarna mikiö atriöi, eins og kúrf-
urnar gefa til kynna.
Viö höfum komið þessum rann-
sóknum okkar á framfæri hjá al-
þjóöa hafrannsóknarráðinu og
Norðmenn leggja mikiö upp úr
þvi að koma 155 mm möskva-
stærö i gagniö i Barentshafinu, en
það hefur strandaö á öörum þjóð-
um sem veiöa þar einnig, eins og
Sovétmönnum.”
Erum við þá sú þjóð sem hefur
stærstu möskvastæröina?
„Já, ég held að það fari ekki á
miíli mála. Viöast annarsstaöar
eru veiddar margs konar nytja-
tegundir sem eru miklu smá-
vaxnari, þannig að okkar möskvi
mundi aldrei henta.
Allt skipulag okkar við veiðarn-
ar, eftirlitsmenn, lokun svæða og
skipting veiðisvæöa milli ein-
stakra veiöarfæra, þetta hefur i
mörgum löndum vakiö mikla at-
hygli. Einkum i Bandarikjunum
og Kanada. Þessar þjóðir eru enn
á eftir okkur viö að stjórna sinum
fiskveiðum.
Viö erum samkvæmt þessu
greinilega nokkuð á undan öðrum
þjóðum i stjórnun fiskveiða og
þróun möskvastæröar á trolli. En
á það sama við um önnur veiðar-
færi?
„Já, þetta gildir lika um
möskva i dragnót og reyndar um
lagnet og reknet lika. Við erum i
öllum tilvikum með það stóra
möskva aö viö þurfum ekki aö
óttast smáfiskadráp. Hins vegar
kemur alltaf eitthvaö af smáfiski
á krókana, handfæri og linu, en
það er minna magn og þvi ekki
tekiö strangt á þvi.
Áhrif á fiskinn
Hins vegaT eru ýmis önnur
vandamál samfara þessum veið-
Tl arfærum. Það er ekki einungis
hægt að lita á aflann á dekkinu,
heldur hafa menn i auknum mæli
verið að velta fyrir sér hvaða
áhrif þessi mismunandi veiðar-
færi hafa á fiskinn i sjónum.
Skilja þau eitthvaö eftir i sjónum
sem er dautt? Viö vitum um
drauganetin. Þau eru dálitið ann-
ars eðlis þvi þar er fiskurinn fast-
ur viö veiöarfærið. Við höfum
hins vegar áhyggjur af siidinni i
sambandi við nótina. Þegar sildin
er smá, er heilu köstunum sleppt,
og viö það getur sildin misst þaö
mikið hreistur aö hún drepist, ef
oft er kastað á sömu sildina.
Þetta kemur fram i fleiri veiöar-
færum. Lax sem sleppur i gegn-
um net getur farið mjög illa og
jafnvel drepist.
Það kom fram i norsku erindi á
vinnufundi Alþjóöahafrannsókn-
arráðsins i vor, að Norðmenn
hefðu drepiö talsvert af sild i
þorskanetum i vetur. Þetta kom
vissulega á óvart, þvi að möskva-
stæröin á þessum netum er um
180 mm.
Viö athugun kom i ljós, aö sildin
hafði fest kjaftabeinin i netunum
og veiddist aö nokkru marki. Þeir
voru með neðansjávarmynda-
vélar og i ljós kom aö töluvert af
sildinni hafði losnað úr netunum,
kjaftbeinin greinilega rifnaö af,
og lá hún dauð á botninum.
Þetta er umhugsunarefni fyrir
okkur hér heima. Hvernig virka
t.d. reknetin? I þau viröist vissu-
lega ekki nema stór sild, en hvað
verður um smáu sildina sem
sleppur i gegn? Hún gæti af-
hreistrast, og það er hugsanlegt
að eitthvað af henni drepist. Vart
var við dauða sild hjá lagnetun-
um i fyrra, og sjálfsagt dettur
eitthvað úr reknetunum þegar
mikið veiðist.
Ég hef engar áhyggjur i þess-
um efnum af þorskinum, en þó
nokkrar af ýsunni, þvi eins og
menn vita afhreistrast hún miklu
frekar en þorskurinn. Viö erum
með stóra möskva fyrir ýsuna,
155 mm., og það er vitaö mál að
þar fer nokkuö sæmileg ýsa i
gegn, og jafnvel talið aö eitthvaö
af henni kunni að drepast. Ég hef
heyrt, að við suðurströndina hafi
komið upp eitthvað af dauðri ýsu.
Þá er spurningin hvort þessi
möskvastærð, 155 mm, sé heppi-
leg fyrir ýsuna, þó að útreikning-
ar sýni það. En ef eitthvaö af
henni drepst vegna þessa er e.t.v.
eins gott að nota smærri möskva,
en beita frekar . svæöalokun á
móti, til að gar.ga ekki of nærri
stofninum.
Neðansjávar-
sjónvörp og
tilraunatankar
Þegar við vorum aö ákveða
umræöuefni fyrir næsta vorfund
stakk ég upp á aö ræöa um þessi
óæskilegu áhrif veiðarfæranna á
fiskinn. Þær þjóðir sem best eru
útbúnar tii að kanna þetta, m.a.
með neöansjávarsjónvörpum og
köfurum, tóku vel i þaö og var þá
ákveðiö að þetta yrði m.a. um-
ræðuefni á næsta fundi.”
Erum við illa i stakk búnir til
sllkra rannsókna miðað viö þess-
ar þjóðir?
„Já, i sambandi við veiðar-
færarannsóknir erum við þaö.
Þaö er einkum tvennt sem við
höfum ekki aðstöðu til að fram-
kvæma. Annars vegar eru til-
raunir með likön i tönkum. Verið
er að ræöa hér, að koma upp slik-
um tanki. Þessi útbúnaður hefur
hjálpað til aö þróa upp ný veiðar-
færi og breyta gömlum. En þaö
mikilvægara, er aö sýna skip-
stjórum og netageröarmönnum
hvernig trollin lita út i drætti og
hvað gerist ef þeir gera ein-
hverjar breytingar á veiðarfær-
um eða toghraöanum.
Hins vegar eru þaö neðan-
sjávarsjónvörp. Skotar hafa tugi
manna þjálfaða til að kafa með
þessar myndavélar og einnig
hafa verið hannaöir sleöar til að
draga vélarnar og stýra þeim frá
skipum. Meö þessum útbúnaöi er
hægtað kynna sér hegðun fiskjar-
ins gagnvart veiðarfærinu, og er
þvi alveg kjöriö tæki tii að athuga
hvaða áhrif veiðarfærin hafa á
þann fisk sem sleppur i gegnum
netin.
Hefur eitthvað verið gert af þvi
að útbúa veiðarfæri eða breyta
öðrum til að veiða fisktegundir
sem hafa verið ónýttar til þessa?
„Við gerðum i sumar tilraunir
meö veiðar á tveimur kolateg-
undum i dragnót, sem hafa ekki
veiöst i stóru möskvana. Þær eru
þykkvalúra og langlúra sem við
fengum i 120 mm möskva. Þessar
tilraunir tókust ágætlega, einkum
fundum viö góð kolasvæöi við
Vestmannaeyjar.
Þá hafa einnig verið tilrauna-
veiðar á skarkola i Faxaflóanum i
sumar með dragnót. Bátarnir
hafa komið með 4—5 tonn á dag
að landi og aflinn er nánast ein-
göngu skarkoli. Allar þessar teg-
undir eru vannýttar eins og er.
Það má minna á, að sá tækja-
búnaður sem ég nefndi hér á
undan, einkum neðansjávar-
myndavélar, gæti komið aö mjög
góðu gagni við að finna ný fiski-
mið, t.d. skelfisk i Breiðafiröi, en
þessar vélar koma ekki að góðu
gagni nema á frekar grunnum
sjó”.
Smalað saman
af kafbátum
Hvaða veiðarfæri teiur þú að
helst verði notuð hér viö land eftir
50 ár?
„Það er ekki gott aö segja, þó
held ég að botnvarpan verði
áfram okkar aðai veiðarfæri. Þaö
hafa fáir velt fyrir sér framtiöar-
möguleikum varðandi fiskveiöar,
en þó veit ég um einn banda-
riskan sem hefur sett fram hug-
myndir i þessum efnum. Sá telur
að i framtiðinni verði kafbátar
haföir til að smala fisktorfur-
undir risamikil verksmiöjuskip,
sem dæli siðan fiskinum lifandi
um borð. Smáfiski verði siðan
sleppt útbyrðis aftur. Þetta eru
nú ekki beint minar hugmyndir”.
Hvert verður helsta starf ykkar
veiöarfærasérfræöinga á kom-
andi árum?
„Ég hef trú á, að það verði
ýmislegt sem snýr að hegðun
fisksins gagnvart veiöarfærum.
Við höfum á undanförnum ár-
um einkum beint sjónum okkar
að möskvastæröinni og þaö starf
hefur að minu áliti boriö riku-
legan ávöxt. Hins vegar höfum
viö allt of litið getað prófað ný og
breytt veiðarfæri þar sem skip
stofnunarinnar eru ekki beint út-
búin fyrir slikar tilraunir. Þvi
skiptir það okkur miklu máli að
hér veröi komið upp tilrauna-
tanki, sem ég hef trú á að veröi
innan skamms. Viö höfum sann-
ast sagna verið að dragast aftur
úr nágrannaþjóðum okkar á
þessu sviði, en ég hef fundið
góðan byr fyrir þessum málum
hjá ýmsum nú aö undanförnu.
Það er áhugi bæði hjá sjómönnum
og ráðamönnum aö sinna þessum
málum betur og þennan meöbyr
verður að nýta”.
-lg.
A þessu llnuriti sést glögglega hver áhrif aukin möskvastærö og pólska
klæðningin hafa haft á þorskveiöarnar. 1975 fóru 90% af 30 sm þorski I
pokann en aðeins 10% sluppu I gegnum 120 mm riöilinn. Eftir aö riöill-
inn var stækkaöur i 135 mm 1976 og pólsk klæöning kom I staö smáriðnu
klæöningarinnar snerist dæmiö viö. 20% af 30 sm. þorski uröu eftir I
pokanum en 80% sluppu I gegn.
Mynd: Guöni Þorsteinsson
Þannig leit pokinn út i byrjun sjötta áratugarins. „Þá var svo um hnútana búiö aö þetta var algert morötæki,
möskvarnir voru þaö litlir. Ég reikna meö aö þegar sem mest var veitt viö V-Grænland á þessum árum hafi
stundum ekki veriö hirtur nema þriöji hver íiskur.”