Þjóðviljinn - 03.10.1981, Blaðsíða 11

Helgin 3. — 4. október 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
Thor Vilhjálmsson skrifar
I
Og ég elskaði þig, andskotakornið. Ég
elskaði þig svo heitt að mér var óbærileg
tilhugsun að særa þig, hversu sárt sem
mér þótti ég hafa verið særð, ellegar að
svfkja þig hversu mjög sem mér f annst ég
hafa verið svikin sjálf. Ég elskaði þig með
öllum þinum göllum, syndum þinum, tak-
mörkunum þinum, lygum þinum, öllum
ljótleika þinum, ómerkilegheitum, rudda-
skap.með ósamkvæmni þinni; og með
þinn kubbslega kropp, og með alltof sign-
um öxlum, ofstuttum handleggjum, og of
þverskornum höndum og of sprungnum
nöglum ...
Þannig skrifar italska blaðakonan við-
fræga Oriana Fallaci þegar hún minntist
ástmanns sins Alexandros Panagoulis.
Þegar fjendum hans hafði loksins tekisl
að myrða hann.
Hverjum?
Hún heldur þvi fram að allir hafi brugð-
izt honum. Svikið hann, þennan róman-
tiska einherja. Sem berst einn við dreka
forynjur, tröll. Einn innst. Hetjan úr æv-
intýrunum sem hikar cildrei, andstætt við
Hamletsem endalaust velti vöngum i stað
þesseinsog kemur fram i ræðunni frægu:
to be or not to be þar sem talað er um
tvenna kosti:
sem hún skrifar um hetjuna sina fallna.
Hiín horfði eftir honum i gröfina — sá
hann á blómabeði i kistu með glerþaki, i
brimimannhafsins sem svallsvo mjög og
Iffengdi að svo æðstipresturinn. smiað-
urslegur fulltrúi samábyrgira valdaafla
sem höfðu látið flugumenn sina fyrirkoma
hinum hættulegasta leitanda sannleika og
hinum ómútanlega unnanda frelsis hann
slengdist ofan i gröfina og braut i fallinu
glerlok kistunnar og var areginn hnipinn
upp, meðan múgurinn hrópaði: Hann er
ekki dauður, Alekos er ekki dauður. Og
skóflan huldi náinn moldu meðan hrópið
óx og Varð að rikjandi dyn: zi zi zi: hann
lifir, hann lifir, hann lifir.
Þá segist hún hafa flúið. Hina opinberu
lygi. Hræsnina, hina síðbomu ást múgs-
ins, sársaukann sem kvað nii við og reið-
ina, hið fordæmda öskur segir hún, með
bergmáli sinu af minningum, efa, von.
Hann lifir, hann lifir.
Þvi segir hún: svo þar kom að ég fór að
segja við sjálfa mig, segir hún: kannski er
það samt satt. Og ef það er ekki satt þá
verð ég altént að gera eitthvað til þess aö
það virðist satt, eða verði satt.
Því varðbókin. Til aðhann lifði. Og lika
sýnt að hún varð aö skrifa þessa bók til að
geta lifað hann, manninn sem hún elskaði,
skyggn og blind i senn. Og kallar: Un
uomo; maður.
II
Eitt sinn hafði ég skrifað, segir Oriana i
bók sinni: að ástin sé ekki til, eða að
sé hún til þá sé hún tál.
Nokkru siðarsegir:Ogkannski hafði ég
Oriana Fallaci
UN HOMO - MAÐUR
Tosuffer the slings and arrows
of outrageous fortune
Or take armsupon a sea of troubles
And by opposing end them ...
Sem Helgi Hálfdanarson þýðir svo:
Að vera eða ekki vera, þarna er efinn,
hvort betur sæmiað þreyja þolinmóður
i grimmu éliaf örvum ógæfunnar,
eða grfpa vopn mótibölsins brimi
og knyja það til kyrrðar ...
Oriana Fallaci, þessi eldskæði spyrill
fjölmiðlanna sem rakti garnirnar úr stór-
menni heimsins, svo stundum stóð varla
steinn yfir steini.hún flengdist um heims-
byggðina að krefja ábyrgðarmenn sam-
timavanda sagna, stjórnmálamennina
listamenn stjörnurnar the smart set the
swingingset trUarleiðtoga og uppreisnar-
menn, brauzt um frumskóga og lét ekki
háska hefta sig i' leit sinni að frásagnar-
efni, sagði frá styrjaldarátökum úr eld-
linu, komst i bland við skæruliða sem
leyndust i myrkviðum eða á fjöllum og
buðu valdinu kúguninni ofbeldinu byrginn
eftirmætti,* stundum i vondapurri baráttu
gegn ofurefli, stundum dæmdir til ósig-
urs, pyntinga, dauða. Hún heimsótti pisl-
arvottaí fangelsin, svartholin; örkumlaða
af misþyrmingum, dauðadæmda. Stund-
um beitti hún brögðum til að ná fundum
hertekinna frelsisvina i dýflissum, notaði
fólsuð skilriki eða komst með öðrum
brögðum eða sérstökum samböndum
vegna kynna eða frægöar sinnar i sam-
band viö þessa banvænu vitnisbera frels-
isjrár, og bar heiminum erindin, boð
þeirra. Atti leynifundi i felustöðum and-
spyrnuleiðtoga i fátækrahverfum, i
favelas Brasiliu, á pampas Argentinu, i
völundarhúsum Saigon, eða Hong Kong, i
Cochabamba Calkútta.Pnhom Peng eða
La Paz. 1 blóöbaöinu sögufræga þegar
lögregla og her murkuðu niður stúdenta i
MexicoCity réttfyrir ólympiuleikana þar
i landi hli'fði hún sér hvergi i fréttaleit og
hlaustskotsár ibak og á fæti, og varð aö
gangast undir uppskurð vegna sáranna.
Þessimargreynda kona sem varö varla
uppnæm fyrir smára&i og hafði séö elds-
viti veraldar fór til Grikklands aö taka
blaðaviðtal við Panagoulis sem ætlaði að
gegna hinni fomu þegnskyldu i Aþenu
samkvæmt lögum borgarinnar sem var
að drepa harðst jóra. Svo sem skráð er á
fornar steintöflur sem fundust við
fornleifauppgröft 1952 og eru frá þvi um
336 f.Kr. og hafði reynt að drepa
Papadopoulos Honum hafði verið sleppt
óvænt eftir fimm ár i helviti, fangi herfor-
ingjastjórnarinnar. Þau fundust i Aþenu.
1 fangelsinu hafði hann farið að læra
itölsku til að geta lesið eftir þessa konu
sem hann haföi aldrei séð.
Var þaðástviöfyrstu sýn? Um það gef-
ur að lesa i þessari furðulegu ástarsögu
ekki svo miklar mætur á lyndi þinu og
framkomu, en ég elskaöi þig, umvafði þig
kærleika, sem var sterkari en þrá, blind-
ari en afbrýðisemi, og var svo óseðjandi,
svo ólæknandi að smám saman gat ég
ekki hugsað mér tilveru án þin...
1 þessari ást voru margir sundurleitir
þættir, margvisleg veður. Maðurinn var
æði marglyndur; með bliðu störhug fórn-
fýsi göfgi fóru ofsi, illska hroki trylling-
ur; drykkjuköst með ölvun á ýmsum stig-
um frá gleði og sorg til óminnis, og ör-
mögnunar.Maðurinn virtist of vaxinn til
að búa við atvik virkra daga, utan
fangaklefa.Ogilund hans voru leynihólf,
þangað náði hUn ekki; stundum var sem
hann skryppisaman, herptist allur i harð-
læstan hnút. Eða likt og um hann lykist
skel, eins og ostra sem ekki varð opnuð.
Stundum hvarf hann i leynilegar ferðir
þar sem hann hætti öllu til að svivirða
harðstjórana meðan þeir riktu enn; með
þviað laumast á land, i Grikklandi, skjóta
snögglega upp kollinum ifjölmenni i höf-
uðborginni, hverfa jafn snöggiega, leika
Rauðu Akurliljuna.
Eða si'ðar eftir fall þeirra, eftir heim-
komuna þegar lýðræði átti að rikja en
kom á daginn hversu margir hinna seku
sátu enn I embætti, hve mörgum böðium
var þyrmt, voru sýknaðir, og höfuðpaurar
hélÁi lifi þótt að visu væru einangraðir i
skaplegri vist hvað viðurgerning snerti,
þá var hann orðinn þingmaður fyrir flokk
sem reyndist ormsmoginn, hann barðist
vonlitilli baráttu gegn spillingu i pólitik.
Einherjinn. Maðurinn sem hafði horfzt i
augu við dauðann svo lengi. Sem haföi
verið dæmdur til dauða, og hafði staðið
frammi fyrir aftökusveitinni, eins og
Dostójevski. Og varð aldrei beygður,
hvorki með grimmdarlegum pyntingum,
hótunum,engu, — heldur hafðiögrað, svi-
virt og niðurlægt þá sem þöttusteiga alls-
kostar við hann, og gert þá að gjalti, um-
komulausa i grimmdarlosta sinum og
fasiskum hroka, svipt þá aftur og aftur
hlif ómennskunnar, með þvi að láta þá
finna að þeir stæðu frammi fyrir manni
sem þeir náðu engum tökum á, og krafðist
þess glottandi að þeir dræpu hann. Sem
varð ekki hræddur.
En hann var enginn dýrlingur. Hetjan
hennar. Þær stundir komu þegar hún
reyndi að finna honum allt til foráttu.
Efaðist um að hún elskaði hann. Likama
hans.sál. Var hann fagur? Nei. Var hann
glæsilegur álitum? Alls ekki. Vel vaxinn?
Nei, ónei. Og annað augað var ofar hinu,
annað meira opið en hitt Aðrar voru þær
stundir þegar hún varö ölvuð af þeim,
þessum augum, hneig tilhans.kyssti kúpt
augnalok hans, og fór visifingri um
skrýtna nefið, stingandi yfirskeggið,
hrukkóttar varirnar, eftir þvi sem hún
segir. Þá var ástin til, segir hún enn-
fremur, hUn var alls ekkert tál, heldur
fremur eins og sjUkdómur, og ég gat
romsað upp úr mér öllum einkennum
hans og áhrifum.
Hún fylgdi honum þegar hann varð sem
andsetinn.fullur af óþoli, varð að fara krá
af krá, drekka, safna um sig viðhlæj-
endum, veita á báðar hendur, baða sig I
glaumi með söng og dans; flaska eftir
flösku af vi'ni var tæmd, bouzoukimúsik,
æstari og æstari; heilar nætur, fram til
gránaði af degi, unz hin rósfingraða
morgungyöjaók geislavagni sinum upp á
hvelhimins; dagur. Stundum hvarf hann
^dögum saman, kom aftur illa til reika,
magndreginn, stun,dum með litum og’lykt
af öðrum konum.
Hún talarum afbrýöina. Vildi ekki játa
að hún væri afbrýðisöm:
Hafði aldrei verið, ekkieinu sinni i upp-
hafi, þegar ég uppgötvaði að það örvaði
hegómagimd þina að vekja gimdarlosta,
heldur ekki siðar þegar dionýskir sið-
hættir (ritúale) þinir hófust... Ég er að
tala um þá afbrýðisemi sem blóðdrekkur
æðar manns við eina tilhugsunina að sá
sem maður elskar þrýsti sér inn i likama
annars, ... þá afbrýði sem forpestar
skynsemi manns með spurningum, grun-
semdum , ugg; kemur manni til að hefja
niðurlægjandi eftirgrennslanir,bera fram
ásakanir, leggja gildrur, komá manni til
að finnast maður hafi verið rændur,
gerður hlægilegur; gera mann að lög-
regluverði þess sem maður elskar, rann-
sóknardómara, fangaverði....
Og segist aldrei hafa leyftsér að fyllast
þannig kveljandi tilfinningum i sambandi
þeirra: Þvertámóti dillaði það mér að
vita að aðrar gimtust þig, alveg eins og
mér var skemmt við að vita þig opinn
fyrir freistingum, já stundum efldi þetta
tvennt þá hneigð sem ég hafði sökum al-
mennrar ágirndar til að berjast fyrir þig.
Þaðvarbara upp á siðkastið sem gjálifii
þittkvaldi mig. Það var ekki vegna þeirr-
arsorgar sem fylgdi þvi aö vita að önnur
kæmi iminn stað eina stund eða eina nótt
aðég kvaldist, það var fremur af gremju
vegna þess hve smánarlega þU fórst með
sjáifan þig, og við tilhugsunina um
hvernig þú gafst höggstað á þér for-
vitnisslúðri og tókst ósiði eftir samfélagi
sem þú vildir breyta, tileinkaðir þér lesti
lágmenningar, þar sem ballartignun
auðmýkir vitsmunina...
Annarsstaðar segir Oriana: Eins og
alkunna er, þá er ekkert eins eigingjarnt
og kærleikurinn. Stundum er það ekki til
sem maður vill ekki telja sér trú um,
ekkert sem maður er ekki reiðubúinn til
að loka augum fyrir svo fremi manni
leyfist að vera einn með þeim sem manni
þykirvænt um.Þaðer viss blygðunarlaus
unaður i þvi aö hafa ástmann sinn
einan, út af fyrir sig, og alltof lengi
mátti ég deila þér með öðrum...
III
Roman verite, sannindaskáldsaga.
(Samanber hugtakið cinema verite. Þar
er oft f jallað um lif manna með viötölum;
stundum er myndavélin falin.) Ævisögur,
með vissum fyrirvara um sagnfræðilega
nákvæmni. Slika bók höfum við nýlega
eignazt með ævisögu Sigurðar A.
MagnUssonar. Það er hlutlæg tUlkun á ævi
sinni og umhverfi, á vissu skeiði, án þess
að stefna að hlutleysi. Sem er reyndar
kannski ekki til ibókmenntum; sizt þegar
dæmt er i eigin sök.
Þetta erstór bók, þykk bók. Framan af
segir hún frá ævi Panagoulis, fyrir fund
þeirra ogástir.Frá þvi semhann situr um
nótt fyrir harðstjóranum Papadopoulos,
til að granda honum; og siðan frá pislar-
vætti hans i höndum böðla. Undir bókar-
lok segir frá baráttu hans til að afhjúpa
þann sem hann taldi háskalegastan i
griskum stjórnmálum. Evanghelos Aver-
off; og ætlaöi að sanna tvöfeldni hans,
samspil við herihöfðingjaino kem rændu
völdunum og CLA, ama-bku levr.iþjón-
ustuna sem stóð á bak við kúgarana,
ginnti þá til innrásar á Kýpur, sém varð
ófriðarefni milli Tyrkja ogGrikkja, og lét
þá loks flakka þegar þeir voru orðnir
óþarfir. Þá kom Averoff mjög við sögu
með skuggalegum hætti sem skjölin
sanna. Og flest bendir til að þessvegna
hafi Panagoulis verið myrtur, og dulbúið
sem bilslys.
Averoff er sleipur, og hefur lifað af allar
stjórnarbreytingar og umbrotin, meö
flekkaðar hendur. Hann átti stærsta þátt-
inn i þvi að Karamaniis tók við völdum við
fall hershöfðingjastjómarinnar, en ekki
hinn vinsæli Kanellopoulos sem var talinn
vammlaus, og frjálslyndur; og verið hafði
forsætisráðherra; Konstantin kóngsfigúra
setti hann af til að byrja valdarán, hers-
höfðingjarnirskutusvopilti þeimref fyrir
rass.
Averoff tryggði sér innanrikisráðherra-
embætti við heimkomu Karam anlis úr út-
legðinni, og með þvi ráð yfir hernum,
varð þannig bakvið tjöldin einn voldug-
astur; og lék grunur á um togstreitu milli
hans og Karamanlis. Og ikosningum sem
fara nú i' hönd stendur þessi gamli refur
næstur Rallis þeim sem tók við forsætis-
ráðherraembætti eftir Karamanlis þegar
sá varð forseti landsins.
Þeir eru nú höfuðandstæöingar Pap-
andreu, — f augsýn.
Þvf hver veit hverjir standa á bakvið
þá?
The quiet American, hvar skyldi hann
standa ?