Þjóðviljinn - 31.12.1981, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 31. desember 1981. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA5
Pólland___________
Efnahagslegar
ófarir í áratug
Biðraöir hafa oröib sýnilegustu einkenni hinnar pólsku kreppu...
Hinar miklu skuldir, sem Pól-
verjar söfnuöu erlendis undir
stjórn Giereks, hafa haft gifurleg
jíhrif á framvindu mála þar i
landi undanfarna sextán inánuöi.
t júlf i fyrra tilkynnti Gierek aö
verölag á matvörum mundi
hækka verulega — og erlendir
skuldareigendur stóöu á bak viö
þau áform. Verkamenn svöruöu
svo meö þeim verkföllum sem
lciddu til stofnunar Samstööu og
fyrirheita um efnahagsiegar og
pólitiskar umbætur i landinu.
Þegar i' fyrravor hafði pólska
stjómin áttað sig á þvi, að hún
hefði ekki gjaldeyri til að greiöa
með þann hluta erlendra skulda
sem gjaldfallinn var. Hún baö
vestræna banka þvi um aukin lán.
Bankarnirgerðu Pólverjum grein
fyrir þvi, að þeir mæltu meö
strangri launastefnu, til að auð-
velda útflutningsstarfsemi. Þeir
mæltu með þvi að hætt yrði að
greiða niður matvæli og styðja
við bakið á fyrirtækjum sem ekki
gætu boriö sig. Hér var ekki um
skipanir að ræða frá skuldareig-
endum, heldur vi'sbendingar, eins
og það var orðað.
Verðhækkanir á matvælum
sumarið 1980ber þvi að túlka sem
tilraun hinnar pólsku forystu til
að koma til móts við erlenda
banka, og hækkununum var fylgt
eftir með miklu átaki til að auka
útflutninginn — átaki sem kom
m.a. fram í þvi að hillur pólskra
verslana tæmdust.
Áhætta
Með þessu tók Gierek mikla
áhættu. 1970 og 1976 höföu verka-
menn neytt stjórnvöld til aö hætta
við að hækka verð á matvælum.
Verö á matvælum hafði veriö all-
stöðugt áratuginn, en niður-
greiöslur á landbúnaðarvörum
frá rikinu höfðu aukist stórlega.
Það kom lika á daginn að fitl
FRETTASKÝRING
Giereks við matvælaverðið
reyndist pólitiskt sjálfsmorð. 1
byrjun september varð hann að
segja af sér og Stainslaw Kania
tók við stjórnartaum um. Það
voru verkföllin miklu i Gdansk og
viðar sem voru bein forsenda
þeirra mannaskipta, en þar á
undan fóru efnahagslegar ófarir,
sem staðið höfðu i áratug eða
meir. Röng efnahagsstefna, sem
vestrænir bankar og Sovétmenn
greiddu fyrir með miklum lánum
og pólskur almenningur kynntist
daglega i biðröðum við tómar
búðir.
Ungversk fyrirmynd
Þegar Gierek tók við völdum af
Gomulka árið 1970 voru skuldir
Pólverja viö útlönd ekki umtals-
veröar. En draumur Giereks var
að feta i velferðarfótspor
Ungverja með þvi að endurtækni-
væöa útflutningsgreinar atvinnu-
lifsins. Þetta átti að skapa for-
sendur fyrirbetrikjörum pólskra
verkamanna og bænda.
Vestræn tækni var flutt inn
fyrir vesturlandagjaldeyri, lagt
var i ýmsar metnaðarfram-
kvæmdir og ódýr sovésk olia
(undir heimsmarkaðsverði) var
og með i þvi aö bera uppi aukna
neyslu Pólverja.
En svo fór eitthvað úrskeiðis.
Verölag á hesltu útflutnings-
vörum eins og stáli og kolum var
háð efnahagsþrengingum i
Vestur-Evrópu og styrkjastefnu
Efnahagsbandalagsins. Aætlana-
gerð um ný iönfyrirtæki var svo
mjög i skötuliki i Póllandi og við-
leitni' til endurskipulagningar i
landbúnaöi gerði i raun illt vera.
Dýpra í fenið
Vaxandi laun kyntu undir
neysluvonir. Ekki var samræmi
milli aukinna tekna og aukinnar
framleiðslu og verðbólga fór vax-
andi. Stjórnin fhitti inn allmikið
af landbúnaðarvörum til að mæta
kröfum neytenda, og rýr gjald-
eyrissjóður varð enn fyrir
skakkaföllum vegna þessa. Hefð-
bundnar útflutningsvörur pólsks
landbúnaöar, gripir á fæti og
bacon, hækkuðu i verði meö vest-
rænni kreppu.
Rikið hélt áfram styrkja-
greiðslum til að halda land-
búnaðarframleiðslunni uppi, en
verölagi var haldið niðri.
Erlendar skuldir uxu hratt og
stjómin reyndi að bregðast við
með þvi að flytja útmeira af þeim
vörum, sem ætlaðar voru fyrir
heimamarkað. Það vantaöi
gjaldeyri til að kaupa varahluti
og ýmsar rekstrarvörur fyrir
iðnaðinn, sem var i stórum
dráttum vestrænn að tækni-
búnaði. Smám saman tæmdust
verslanir, fólkið fékk æ minna
fyrir si'n zloty. Svartamarkaður
blómstraði, en iðnaður og land-
búnaður hengu á horriminni.
Margir þættir
Gierek reyndi aö höggva á
þennan hnút með sinum hætti,
sem fyrr sagði, en hlaut að
hrökklast frá. Samstaða varð til
sem veigamikið pólitiskt afl og
samdi um launahækkanir og
ýmislegar umbætur. En efnahag-
urinn var i rúst sem fyrr og enn
þurftu pólverjar að biðja erlenda
skuldarhafa vægðar á þvi ári,
sem nú er senn liöið. Skortur og
neyð börðu að dyrum með vetrar-
komunni. 1 Kommúnista-
flokknum tókust á þeir, sem vildu
reyna að hverfa aftur til fyrri
tima og þeir sem reiðubúnir voru
tilað ganga alllangt i pólitiskum
og efnahagslegum breytingum. 1
september hvöttu ráðamenn til
samráðs flokks, kirkju og Sam-
stöðu um aö leysa þá kreppu sem
landið var komiö i. Viðræður
hófust, en einnig i Samstöðu var
ekki að finna einhug um það, um
hvað ætti aö semja á þessu stigi
málsins. Og allt um kring
heyrðust beinar og óbeinar
hótanir frá Sovétmönnum og
öðrum sessunautum Pólverja i
Varsjárbandalagi. Og gleymum
heldur ekki hagsmunum vest-
rænna lánastofnanna, sem gráta
það þurrum tárum að verkalýðs-
samtökin pólsku eru nú bönnuð. 1
skýrslu um Pólland, sem Jöhn P.
Hardt, sérfræðingur i efnahagslifi
Austur-Evrópu, skrifaði nýlega
fyrir bandariska þingiö segir
m.a.:
,,Þær ströngu efnahagsráðstaf-
anir sem nauðsynlegar eru til að
erlendir lanadrottnar fái aftur fé
sittmunu skerpa mjög andstæður
milli vestrænna banka og pólskra
verkfallsmanna aö þvi er varöar
lifskjör pólskra neytenda”...
(Byggt á Information)
Sendum landsmönnum
bestu óskir um
farsælt
komandi ár
meó þökk fyrir þad liðna
EIMSKIP
*
SÍMI 27100
rti