Þjóðviljinn - 31.12.1981, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 31. desember 1981.ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
Frá mótmælafundinum við pólska sendiráðið á Grenimel þann 13. des.
úrræði. Þar yrðu menn að þora að takast
á við vandann eftir nýjum leiðum, meðal
annars væri skylt að fara rækilega ofan i
kostnaðarforsendur allra atvinnugreina,
að það væri útilokað að rdðast gegn
verðbólgunninema jafnframtværi tekið á
megingróðauppsprettum einkaframtaks-
ins eins og til dæmis innflutningsverslun-
inni. Alþýðubandalagið hefur ævinlega
lagt á það áherslu að verðbólgan er niður-
staða þjóðfélagsátaka. Verðbólgan er i
senn varnar- og baráttutæki auðstéttar-
innar gegn verkafólki, gegn vinnandi fólki
þessa lands. — t ræðu á kosningafundi
Alþýðubandalagsins fyrir kosningarnar
1979var meðal annars svo að orði komist:
„Verðbólgumeinsemdin verður þvi ekki
læknuð með þvi að taka mið af óbreyttri
samfélagsgerð.Verðbólgumeinsemdinverð
ur heldur ekki læknuð með bvi að taka
meðaltöl af öllum meðaltölum meöal-
mennskunnar og deila i meðaltölin með
fjölda þeirra flokka sem aðild eiga að
rikisstjórn hverju sinni”. 1 sömu ræöu og i
öllum okkar málflutningi var siðan bent á
að aðeins heildaraðgerðir gætu dugað
gegn verðbólgumeinsemdinni i landinu.
Af hverju er þetta endurtekið nú?
Vegna þess að einmitt þessa dagana
liggur annars vegar fyrir reynsla liðins
árs og hins vegar meginverkefni næsta
árs sem sanna þetta: Litill árangur næst i
baráttunni við verðbólgu nema horft sé á
sviðið allt, en ekki aðeins einn þáttinn, eða
tvo. Þar má ekki undanskilja innflutn-
ingsverslun, banka né vinnslustöðvar
landbúnaðarins, svo fátt eitt sé nefnt.
Ljóst er að innan núverandi rikis-
stjómar er góður viiji til þess meðal allra
stjórnaraðilanna að taka á vandamálun-
um i heild. Þar er rikur skilningur á
nauðsyn þessa. Þar er vilji til samstarfs
engu minni en fyrr. Hitt er ljóst að meiri-
hluti stjórnarinnar á alþingi er ekki eins
sterkur og vera þyrfti, enda þótt vel hafi
tekisttil þráttfyrir knappan og raunar oft
óvissan meirihluta.
Vandinn á nœsta ári
Verkefnin sem framundan eru verða að
skoðast i samhengi við heildarstööuna i
efnahagsmálum. Verðbólgan er eitt
vandamálið af mörgum og hana má ekki
einangra, slikt gæti haft i för með sér
mári vanda á öörum sviðum en leystur
yrði i glimunni við verðbólguna. Megin-
vandinn iefnahagsmálum næsta árs er að
minu mati þessi:
1. Ljóst er að efnahagsbati sá sem spáð
var i Vestur-Evrópu og Norður-
Ameriku mun ekki skila sér á næsta ári
að mati erlendra efnahagssérfræðinga.
Þess vegna meðal annars er spáð
minnkandi hagvexti og vaxandi at-
vinnuleysi i flestum grannrikjum
okkar.
2. Astand loðnustofnsins er öllum kunn-
ugt. Það mun hafa i för með sér að
mikium mun minna verður til
skiptanna á næsta ári en á þessu ári.
Ekki verður um að ræða stóraukna
sókn i aðra fiskistofna. Þetta þýðir að
þau skip sem stundað hafa loðnuveiðar
verða verkefnalitil eða verkefnalaus.
Verulegur kostnaður fylgir þvi aö búa
skipin á aðrar veiðar svo skiptir mörg-
um miljörðum gamalla króna. Þátttaka
þessara skipa i öðrum veiðum þýðir
aftur að minna kemur i hlut þeirra
skipa sem eru á botnfiskveiðum,
rekstrargrundvöllur þeirra veröur
lakari, tekjuhorfur sjómanna á sama
hátt rýrari.
Þaö þýðir að hærra fiskverð þarf að
jafnaði á hvern fisk sem fæst úr sjó,
sem aftur hefur i för með sér lakari af-
komu fiskvinnslu — sem enn kallar á
gengislækkun eða gengissig, sem loks
hefur i för með sér aukna veröbólgu og
annig koll af kolli.
3. t þriðja lagi er ljóst að birgðasöfnun
mun eiga sér stað á næsta ári hjá þeim
stóriöjufyrirtaskjum sem rekin eru hér
á landi.
4.1 fjóröa lagi hlýtur stórvaxandi inn-
flutningur á þessu ári og horfur á
viðskiptahalla á næsta ári að kalla á
sérstakar aðgerðir. Til glöggvunar um
stöðu utanrikisviðskipta bendi ég á
þetta:
t október — fyrir aðeins tveimur
mánuðum! — var því spáð af Þjóðhags-
stofnun að á þessu ári yrði 520 milj. kr.
afgangur á vöruskiptum landsmanna
við útlönd en 620 milj. kr. halli á þjón-
ustu, þ.e. 100 milj. kr. halli á viöskipta-
jöfnuðinum alls eða samsvarandi 1/2%
af þjóðarframleiðslunni samanboriö
við 2.5% árið áður.
Almennur vöruinnflutningur mars til
júní var 20% meiri á föstu gengi en
sömu mánuði i fyrra. 1 júli' og ágúst dró
úr aukningu innflutnings og var þvi
spáð að hún yrði 16% mánuðina
september til desember i spám Þjóð-
hagsstofnunár. Þessi spá var gerð i
október, en þegar litiö var nánar á
málin i byrjun desember, — tveimur
mánuðum siðar — kemur annað á
daginn: 1 september varð almenni
vöruinnflutningurinn 49% meiri en i
september i fyrra — á föstu gengi. 1
október var aukningin 30%, og því
virðist svo — 8. des. sl. — að innflutn-
ingsaukningin á föstu gengi verði ekki
16% eins og gert var ráð fyrir i október-
spánni á timabilinu september-desem-
ber, heldur 30%. Munurinn er 500 milj.
kr. frá þvi sem spáð haföi veriðog um
1000 miljónum nýkróna — 100 miljaröar
gamlir — meiri innflutningur en var i
raun á sama tima i fyrra — á föstu
gengi. Þessi innflutningsaukning jafn-
gildir um 4700 kr. á hvern Islending og
þessi aukning innflutnings bendir til
stórfellds gröða innflutningsverslunar-
innar. Enþessar staöreyndir hafa fleiri
hliðar: Þessi innflutningur er
f jármagnaður með verslunarl&num
sem eru meira og minna sjálfvirk og
þar af leiðandi hefur innflutnings-
verslunin með þessum hætti nýtt i sina
þágu stóraukinn sparnaö i banka-
kerfinu. Á sama tima kveina fram-
leiðsluatvinnuvegirnir undan lánsfjár-
skorti, svo og húsbyggjendur. Jafn-
framt er ljóst að þessi aukna velta
innflutningsverslunarinnar er til
marks um stóraukið peningamagn i
umferð. Glöggir menn giska á að
verðbólga á þessu ári sé 3^—4% meiri en
ella hefði verið -aðeins vegna aukinnar
peningaveltu, auk þess sem aukið pen-
ingamagn i' bráð muni birtast i aukinni
veröbólgu i lengd.
Hér hafa verið raktar nokkrar efna-
hagslegar staðreyndir, alþjóölegar sem
innlendar, sem sýna, að sá vandi sem við
erað etja i efnahagsmálum á næsta ári er
mjög erfiður. Hann er hins vegar ekki
erfiðari en svo að unnt á að vera að ráöa
við hann ef menn gera sér grein fyrir
vandanum i tæka tið og takast á viö hann
af þrótti og raunsæi. Sá vandi verður ekki
leystur með töfrabrögðum — hann verður
dcki leystur án þess að hann komi viö
nokkurn hóp i þjóðfélaginu. En hann þarf
að leysa þannig að hann komihelstvið þá
sem mest hafa, en þeir sem minnst hafa
geta ekkert lagt af mörkum. Hér á landi
eru til þjóðfélagshópar sem búa við
knappan og erfiðan kost, og hafa ekkert
svigrúm til þess að láta af hendi rakna
fjármuni i baráttunni gegn verðbólgu.
Þeirsem meira hafa — einkum fyrirtæki,
milliliðir eins og innflutningsverslun og
bankarnir — veröa þarna að koma til
skjalanna. Einnig rikið og rikisfyrirtæki,
fyrirtæki sveitarfélaga. Þarna verða allir
að leggjast á eitt. Starfið tekur mörg ár
þvi veröbólguvandinn verður ekki leystur
i eitt skipti fyrir öll.
Þrjú aöalatriði
Alþýðubandalagiö leggur áherslu á
þrennt frammi fyrir þeim efnahagsvanda
sem núervið aðglfma:
1 fyrsta lagi að auka verður framleiðslu
og framleiðni meö skipulegum hætti.
Gera áæthin um eflingu þjóöarframleiðsl-
unnar til 10—20 ára, þar sem stefnt er að
þyi að þjóðarframleiöslan tryggi lifs-
kjörin, en jafnframt verðitekið mið af þvi
að erlendar lántökur fari ekki úr hófi
fram.
1 öðru lagi ber að stuðla að viðtækum
sparnaði i hagkerfinu, meðal annars i
innflutnings versluninni.
1 þriðja lagi ber að leggja áherslu á
jöfnuð og jafnrétti þannig að þeir sem
meira hafa leggi meira af mörkum en
aðrir i baráttunni gegn verðbólgunni.
Hérhafa aðeins þrjú áhersluatriði verið
nefnd, en margt annaö þarf að taka með
inn i myndina eins og áður hefur verið
bent á.
Fiskverö
Nú um áramótin er enn glimt við lausn
fiskverðsvandans og hefur margt verið
sagt um hann. Andspænis lausn slikra
vandamála ber stjórnvöldum að hafa eina
meginreglu, þá, að allt sé til athugunar og
hvergi komist að fordómar þröngra sér-
hagsmuna. Þess vegna hlýtur það einnig
að vera til athugunar með hvaða hætti
skiptakjörin eru og ættu sjómenn sist að
hafa neitt við það aö athuga 'að yfir þau
mál sé farið. Þá ber að lita á efnahags-
legar fM-sendur og efnahagslegar af-
leiöingar. Samstaöa er um að verðbólgu-
vöxtur séaf hinu illa. Samstaða er einnig
um að tryggja beri tekjur sjómanna til
samræmis við tekjur landvprkafólks. En
þar er erfitt að finna mælistiku þar sem
allir eru á eitt sáttir. Tekjur sjómanna
hafa haldið i'við tekjur i landi, vegna auk-
ins afla ,en fiskverð á fiskkiló hefur dreg-
ist aftur úr hlutfallslega. Þarna þarf að
finna meðalveginn, sem er vandrataður.
Þá ber að sjálfsögðu að lita á hag
útgerðar.l llmánuðiþessa árs hélt Þjóð-
hagsstofnun þvi fram að afkoma bátanna
væri sæmileg, afkoma minni togara
lakari, en afkoma stærri togara mjög
slök. 23. desember s.l. — viku áður en
fiskverð á að vera tilbúið — koma loks
nýjar upplýsingar frá Þjóöhagsstofnun,
sem sýna allt aðra mynd. Nú þegar þetta
er skrifað hafa aðilar að yfirnefnd
verðlagsráðs sjávarútvegsins ekki getað
talast við vegna þess að ekki liggja enn
fyrir gifen um afkomu fiskvinnslunnar.
Allt þetta tefur fiskverðsákvöröun eins og
stundum áöur, en æskilegtværi að fá niö-
urstöður sem fyrst.
1 umræðum um fiskverðið hef ég meöal
annars itrekað bent á að menn athugi
þann möguleika að fella niður oliugjald á
fiskverð svo og svonefnt stofnfjársjóðs-
gjald. Rökin fyrir þessum hugmyndum
eru sem hér segir:
1. 1 fyrsta lagi er unnt að hækka fiskverð
til sjómanna án þess að heildarhækkun
fiskverös verði mjög veruleg með þvi
að taka fleira inn i skiptin, sem þýðir
aftur minni veröbólguhraða iframhaldi
fiskverðsákvörðunar.
2. 1 öðru lagi er oliugjaldið óheppilegt
vegna þess að það leggst á fiskverð,
burtséð frá tilkostnaði og alveg án tillits
til þess hvort þörf er fyrir mikla eða
litla oliunotkun. Þá er þess aö geta aö
lögumoliugjald fallaniðurum áramót-
in og þess vegna þyrfti sérstök bráða-
birgðalög til að framlengja þau.
3. 1 þriðja lagi er stofnfjársjóður fiski-
skipa óeölilegur að þvi leyti aö það er
ekki skynsamlegtað sjómenn taki þátt i
þvi aö greiöa niður skipin fyrir út-
geröina á sama tima og fiskistofnarnir
eru takmarkaðir og takmarka verður
stórlega sókn i fiskistofnana.
Fleiri rök mætti tina til, en það veröur
ekki gert að sinni, og rökin halda gildi
sinu hver sem niöurstaðan verður um
þessi áramót. Við fiskverðsákvörðun ber
að taka mið af efnahagsþróuninni i heild
—einnig og ekki síst þeirri fiskveiðistefnu
sem mörkuð er á hverjum tima. Það er
ekki unnt aö framfylgja fiskveiðistefnu
sem ekki fær stuðning i ákvörðunum um
fiskverð.
Efnahagsvandi
nágrannaríkja
Ég hef nú rakið nokkuð árangur liðins
árs, tillögur hinna flokkanna og Alþýðu-
bandalagsins i siðustu kosningum, horfur
næsta árs og fiskverðsákvöröunina. Ég
ætla þessu næst að vikja nokkuð að þeim
efnahagsvanda, sem við er aö glima I
grannlöndum okkar, sérstaklega þeim,
sem við miðum okkur gjarnan við, þegar
metin eru i heild lífskjörin hér á landi, til
að mynda félagsleg þjónusta.
Fyrir nokkrum vikum var haldinn hér
fundur vinnumálaráðherra Norður-
landanna. Þar kom fram að á öðrum
Norðurlöndum en Islandi eru atvinnu-
leysingjar 600—650 þúsund talsins eða um
það bil sex sinnum fleiri en allir verkfærir
menn á Islandi. Þar kom einmitt fram að
atvinnuleysi fer vaxandi i þessum löndum
á næsta ári samkvæmt fyrirliggjandi
spám. Litum á nokkrar staðreyndir úr
efnahagslifi þessara landa, en höfum þá
einnig staðreyndir efnahagslifsins á
tslandi i huga. Hér veröa rifjaðar upp
nokkrar tölur frá Noregi, Danmörku og
Sviþjóð.
Svnþjóð
Hagvöxtur er 0.2% i Svfþjóö á þessu
ári. Einkaneyslan dregstsaman um 1.5%,
fjárfesting um 1.7%. Otflutningur eykst
um 1.5%, en innflutningur dregst saman
um 5.4%. Viðskiptajöfnuðurinn er nei-
kvæður um 3.4% af þjóðarframleiðslu.
1980 voru 2.6% vinnufærra manna at-
vinnulausir.
Danmörk
Heildarþjóðarfra mlei ðsla dregst
saman á þessu ári um 1%, en hún dróst
saman i fyrra um 1.5%. Einkaneysla
minnkar um 1.5% i ár, en minnkaði um
3.5% ifyrra. Fjárfesting minnkar um 17%
i ár, en um 13.5% i' fyrra. Atvinnulausir
eru 9.3% af vinnufæru fólki — spáin fyrir
næsta ár gerir ráð fyrir sama hlutfalli at-
vinnulausra.
Noregur
Það er gert ráð fyrir 0.5% hagvexti i ár
og að einkaneyslan aukist um 1.5%. At-
vinnuleysi sé um 2% i ár. Þar er þvi spáð
að viðskiptajöfnuðurinn verði neikvæður
(þrátt fyrir oliuna!) um 0.7% af
heildarþjóðarframleiðslu. — Til fróðleiks
skal þess einnig getið að skuldir
Norðmanna gagnvart útlöndum hafa
verið sem hér segir — sem hlutfall af
heildarþjóðarframleiöslu —:
1977
1978
1979
1980
1981
Sjá næstu síðu
44.1%
46.5%
43.7%
33.8%
34.3%