Þjóðviljinn - 05.01.1982, Blaðsíða 9

8 SIÐA — ÞJÓDVILJINN, Þriöjudagur 5. janúar 1982
Þriöjudagur 5. janúar 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Ltfskiör
Hvernig yröi mönnum
viö ef ibúar Keflavikur og
Njarðvikur tækju sig allt í
einu upp með börn og bú/
kveddu ættjörðina og héldu
með allt sitt til annarra
landa — fyrir fullt og allt?
Ætli okkur flestum fyndist
ekki kveðinn upp nokkuð
stór dómur yfir íslensku
þjóðfélagi? Þessi dómur
hef ur verið kveðinn upp nú
þegar: á árabilinu
1960-1980 fluttu 8.500 fleiri
menn af landinu en til
þess. Þessi f jöldi samsvar-
ar íbúatölu Keflavikur og
Njarðvíkur. Til saman-
burðar má geta þess, að til
Vesturheims fluttu um
11.000 islendingar á öldinni
sem leið.
Brottflutningar frá Islandi hafa
ööru hvoru skotiö upp kollinum i
fjölmiölaumræöu á undanförnum
árum. Markvissar aögeröir til
þess aö draga úr brottflutningi
hafa hins vegar ekki veriö settar
fram. Þegar fariö er aö rýna ofan
i orsakir brottflutninganna kemur
enda i ljós aö þaö sem gera þarf
er þess eölis aö ekki er vist aö all-
ir kjósi aö taka á málunum.
Stefán ólafsson settur lektor i
félagsfræöum viö Háskóla Is-
lands, hefur rannsakaö eöli og
umfang brottflutninga af Islandi.
I rannsókn hans koma fram mjög
merkar niöurstööur, sem okkur
þótti vert aö kynna lesendum. Viö
leituöum þvi á fund Stefáns og
báöum hann aö skýra okkur ögn
frá þessari rannsókn.
Töpuðum 376 á ári
hverju 1971-80
Stefán Ólafsson hefur athugaö
brottflutninga af íslandi allt frá
timum vesturferöanna. I máli
hans kemur fram, aö á þessari
ölderu þaö einkum fjögur timabil
sem einkennast af miklum brott-
flutningum: tlmabilin 1948-52,
1960-62, 1968-71 Og loks 1975 til
þessa dags. Raunar má segja aö
tvö siöastnefndu timabilin renni
saman I eitt og nokkuö samfelldur
brottflutningur hafi veriö frá
landinu undanfarin tuttugu ár.
Eftir 1960 finna menn I skýrslum
aöeins þrjú ár þar sem aöflutn-
ingur er meiri en brottflutningur:
þaö eru árin 1966, 1972 og 1974. A
töflunni hér aö neöan eru þessar
tölur teknar saman frá árinu 1968
til ársins 1980.
Brottfluttir tslendingar
urnfram aðflutta
1968-1980
(tölur meö neikvæöu
formerki tákna aö
aöflutningur hafi verib
meiri en brottflutningur)
1968 412 1974 -t-80
1969 955 1975 329
1970 1380 1976 995
1971 308 1977 167
1972 -r 156 1978 653
1973 348 1979 548
1980 642
A þessu þrettán ára tímabili
hafa tapast úr landinu 6.501 Is-
lendingur. Meöaltap á ári er 500,
en séu atvinnuleysisárin 1968-1970
tekin út úr er meöaltapiö á ári
376.
Hverjir flytja
úr landi?
Stefán hefur tekiö saman nokk-
ur félagsleg einkenni á þeim sem
flytja af landi brott. A árunum
1975-1978, en þau ár athugaöi
Stefán sérstaklega, var ungt fólk
langstærsti hópur þeirra er fluttu
— aldurshópurinn 20-35 ára sker
sig úr, gift fólk i hópi brottfluttra
er fleira en ógift og athygli vekur
einnig hinn stóri barnahópur sem
flyturaflandi brott: á þessum ár-
um voru börn undir 14 ára aldri
25% þeirra sem fluttu. Barnafjöl-
skyldur voru 55-60% brottfluttra.
Stefán vildi taka fram aö þess-
ar tölur væru fremur vanmetnar
en hitt. Fólk þarf aö skila flutn-
ingsvottoröi til Hagstofunnar en
misbrestur vill veröa á þeim skil-
um. Flutningar koma hins vegar
um siöir fram I þjóöskránni
þannig aö ætla má aö tölurnar
jafni sig út milli ára.
Þaö skal tekiö fram til aö foröalst
misskilning aö I þessum tölum
er tekiö tillit til námsmanna.
Námsmenn sem flytja til annarra
Noröurlanda koma aö sjálfsögöu
inn i allar tölur um brottflutninga
— þeir koma hins vegar einnig inn
i tölur um aöflutning. Þegar
skoöuö eru lengri timabil eins og
hér er gert, veröa áhrif náms-
manna þvi fremur litil á tölur um
brottflutning umfram aöflutning.
Stefán setur fram þá tilgátu aö
þeir sem flytja af landinu séu aö
meirihluta til úr verkalýös- og
iönaöarmannastétt. Erlendar
rannsóknir sýna aö þessar stéttir
eru hreyfanlegri en aörar og
einnig er til rannsókn á flutning-
um innanlands, þar sem kemur
fram aö 70% þeirra er I flutning-
um stóöu, tilheyröu verkalýös- og
iönaöarmannastétt. Hagstofan
skráir ekki stéttaruppruna
brottfluttra og þvl veröur aö leiöa
llkur fyrir þessari tilgátu.
Likurnar eru hins vegar sterkar.
Að meðaltali fluttu
✓
376 Islendingar
úr landi
á ári hverju
á árunum 1971-1980.
Það samsvarar
íbúatölu
Vikur í Mýrdal.
Ári eftir að
kaupmáttur
er skertur
byrjar fólk
að flytja
af landi
brott
landflótti
og
Hvert flytur fólkið?
Stefán Ólafsson tók saman bú-
setulönd þeirra, er fluttu úr landi
á árunum 1975-1978. Þar kom
fram, aö yfirgnæfandi meirihluti
eöa þrlr fjóröu hlutar (75%) flutti
til annarra Noröurlanda. Til Svi-
þjóöar héldu 36,2% brottfluttra,
25,1% fór til Danmerkur og 15%
héldu til Noregs. Flestir hinna
giftu og flestar barnafjöl-
skyldurnar fóru til Sviþjóöar en
flestir hinna einhleypu fóru til
Danmerkur.
Frá Sviþjóö voru lélegastar
heimtur á fólki. Þeir sem þangaö
flytja viröast flytja fyrir fullt og
allt. Hins vegar eru góöar heimt-
ur frá Danmörku, þangaö sem
einhleypa fólkiö flytur. Þaö ætti
aö vera hverjum manni um-
hugsunar- og áhyggjuefni aö til
Sviþjóöar fara flestar barnafjöl-
skyldurnar og aö þaöan eru jafn-
framt litlar heimtur. Þetta fólk
snýr ekki til baka.
Stefán Ólafsson lektor.
Merk
athugun
á land-
flótta
af íslandi
Áhrif lifskjara
á landflóttann
,,Þar sem miklir búferla-
flutningar eiga sér staö er fólk
oftast aö flýja náttúruhörmung-
ar, atvinnuleysi, kaupmátt
launa, pólitlska kúgun, styrjaldir,
kreppur eöa upplausnarástand”,
segir Stefán. „Hér á landi koma
aöeins tveir af framangreindum
þáttum til greina þ.e. atvinnu-
leysi eöa kaupmáttur launa. Hér
gætti nokkurs atvinnuleysis frá
1949 til 1952 og siöan aftur 1969 og
1970. Atvinnuleysi var hins vegar
ekki umtalsvert á árunum
1960-1962 né heldur hefur veriö at-
vinnuleysi frá 1975, þ.e. i tveimur
af þeim fjórum landflótta-
skeiöum, sem viö höfum upplifaö
á þessari öld. Hér á landi hefur
vlöa veriö skortur á vinnuafli og
framboö á aukavinnu oftast mjög
mikiö. Athyglisvert er einnig, aö
samhliöa miklum landflótta ís-
lendinga á ári hverju siöan 1975
hefur veriö allmikiö um innflutn-
ing á erlendu farandverkafólki til
vinnu viö fiskvinnslu”.
Atvinnuleysi útskýrir semsé
ekki nema hluta af landflóttan-
um. Hvers vegna flýr fólk þá
landið?
Stefán ólafsson hefur sett
fram tilgátu um þaö og fengiö
mjög sterka staöfestingu á þeirri
tilgátu. Hann valdi kaupmátt
launasem mælikvaröa á lifskjör-
in. Niöurstööuna sjáum viö á linu-
ritinu sem hér fylgir meö.
Á myndinni má greina fjóra
megin toppa I tapi á fólki úr landi
eftir heimsstyrjöldina síöari
(breiöari iinan), þ.e. 1951-52,
1960-62, 1968-70 og 1975-78. Aö
sama skapi er greinilegt, aö sam-
hliöa öllum þessum brott-
flutningstlmabilum voru áber-
andi miklar lækkanir á kaup-
mætti launa sem stóöu yfirleitt I
tvö ár eöa lengur. I öllum þessum
tilvikum hófst brottflutningurinn
ári slöar en kaupmáttarrýrnun
varö. Fylgnina þarna á milli telur
Stefán skýra aö mestu aukinn
landflótta á þessum fjórum tima-
bilum. (Sjá linurit).
Kaupmáttaraukning
skilar fólki ekki
til baka
Ef breyting á kaupmætti launa
er likleg til aö hafa svo rík áhrif
á búferlaflutninga Islendinga má
þá ekki búast viö, aö fólk snúi til
baka þegar kjörin batna á land-
inu? Svo er alls ekki. Mikiö vant-
ar upp á, aö hægt sé aö segja aö
batnandi lifskjör mæld I kaup-
mætti launa, skili brottfluttum Is-
lendingum heim aftur. Sláandi
dæmi um þetta eru t.d. árin
1963-1966 er kaupmáttur hækkaði
allnokkuö en afgerandi að-
flutningar til landsins uröu ekki.
Vinnutími
og húsnæðismál
Viö getum veriö sammála
Stefáni um, aö þetta eru furöu
sterk viöbrögö viö skammtima
kjarabreytingum. Einnig hlýtur
aö vekja athygli aö þegar kaup-
máttur launa eykst hefst ekki aö-
flutningstímabil.
Stefán telur hina islensku þjóð
oröna nokkuð rðtlausa i landinu
vegna lifskjaranna. lsland stenst
mjög illa samanburö viö önnur
lönd, einkum þó Noröurlöndin,
sem flestir flytja til. Ýmsir llfs-
kjaraþættir viröast vera tslandi I
óhag aö mati þeirra, sem flytja
brott og þessir þættir hafa aö ein-
hverju leyti rofiö tengsl þessa
fólks viö sitt þjóöfélag og slna
menningu.
Stefán ólafsson bendir i fyrsta
lagi á vinnutlmann. Mælingar
Kjararannsóknanefndar sýna, aö
vinnutlmi verkamanna, verka-
kvenna og iönaöarmanna er allt
aö fjóröungi lengri hér á landi en
vinnutimi sambærilega stétta á
hinum Noröurlöndunum.
Areiöanlega er vinnutiminn þó oft
mun lengri en þessar mælingar
sýna. Kjararannsóknarnefnd
byggir niöurstööur sinar ein-
göngu á athugunum á höfuö-
borgarsvæöinu og þaö á vinnu,
sem menn vinna hjá einum og
sama atvinnurekanda. Fjölmörg
dæmi eru hins vegar um þaö, aö
menn vinni hjá fleiri en einum at-
vinnurekanda. Vinna viö eigiö
húsnæöi, sem hvilir mjög á lands-
mönnum, kemur heldur ekki
fram I þessum athugunum.
Stefán bendir einnig á
húsnæöismál Islendinga. Fjár-
festing i húsnæöi getur or öiö m ikil
byrði, eins og allir þekkja, og litt
fýsileg ungu fólki. Aö sama skapi
er nokkuö brýnt fyrir fólk aö eign-
ast eigið húsnæöi, þar sem leigu-
markaöurinn annar hvergi nærri
eftirspurn og leiga oft mjög há.
Skipan þessara mála hér kann
þannig aö hafa ýtt undir brott-
flutning,svo sem tiöar tilvitnanir
útflytjenda til þess, aö I fyrir-
heitna landinu megi lifa af átta
stunda vinnudegi samhliöa
öryggi í húsnæöismálum, bera
vott um.
Þá bendir Stefán einnig á hve
almenn velferöarþjónusta er
skammt á veg komin hér á landi
miöað viö önnur Noröurlönd. 1
Sviþjóð fara 30% þjóöarfram-
leiöslunnar til almennra vel-
feröarmála, en á hinum Noröur-
í Sviþjóð búa um 3.700 manns
af islenskum uppruna.
Hvað skyldi laða svo margt ungt fólk
frá íslandi þangað?

-
K% B-A
KAUPMÁTTUR VERKAMANNAKAUPS OG
BÚFERLAFLUTNINGAR ÚR LANDI 1940-1978.
Línuritið sýnir fylgni
milli brottflutnings og
þróunar kaupmáttar launa
frá 1940 til 1978. Fyrir ofan
grunnlinuna (o — linan)
fara saman rýrnun kaup-
máttar og heildartap á
fólki úr landi. Fyrir neöan
linuna fara saman aukning
kaupmáttar og heildarað-
flutningur fólks til lands-
ins.
Kaupmáttur launa
miðast hér við kauptaxta
WM
Dagsbrúnar fyrir hafnar-
vinnu.
A myndinni má greina fjóra
« (nní A f Al 1, i 11«. ln*\/1i
Greinilegt er, aö samhliða öllum
brottflutningstimabilunum voru
áberandi miklar lækkanir á kaup-
mætti launa, sem stóðu yfirleitt 1
tvö ár eða lengur. 1 öllum þess-
um tilvikum hófst brottflutningur
ári eftir aö kaupmátturinn rýrn-
aði.
löndunum (Island undanskiliö)
renna milli 20 og 25% þjóöar-
framleiöslunnar til þessara mála.
A Islandi er þessi liöur 15% þjóö-
arframleiöslunnar.
Þá bendir Stefán á þætti eins og
samnorræna vinnumarkaöinn og
aukin feröalög Islendinga erlend-
is sem frekari skýringarþætti I
landflóttanum. Samkomulagiö
um norræna vinnumarkaöinn
auöveldar lslendingum aö afla
sér félagslegra réttinda og
atvinnu á hinum Noröurlönd-
unum. Ætla má, aö ferðalög er-
lendis samfara hærra
menntunarstigi geri Islendinga
veraldrarvanari, og þeir láti þvi
búferlafhitninga siöur vaxa sér I
augum.
Áhrif landflóttans
Viö spyrjum Stefán hver hann
telji áhrif landflóttans vera fyrir
hina islensku þjóö. Áhrifin eru
auövitaö margvisleg, ekki sist á
þá, sem heima sitja. Þetta er
vissulega áfellisdómur yfir
islensku þjóðfélagi — dómur sem
viö veröum aö taka fullt tillit til.
Meöal þeirra sem eftir sitja getur
skapast vonleysi og félagsleg
deyfö og framfarahugur getur
rýrnaö til muna*-þvi til hvers ættu
menn aö vera aö þessu puöi Ur þvi
fólk bara fer?
Þá bendir Stefán einnig á, aö
myndun samheldins þjóöarbrots i
þeim löndum, sem Islendingar
hafa flutt til geti stuðlaö aö
áframhaldandi búferlaflutning-
um. Tilhugsunin um aö flytja af
landinu veröur ekki eins erfiö og
ella, ef main vita af stórum hópi
landa sinna — kannski vina og
ættingja — i fyrirheitna landinu.
Af slikum hópum má auövitað
hafa ómetanlegan stuðning og að-
koman verður þvi öll önnur en
þegar menn halda út i óvissuna.
Þessi möguleiki hlýtur að vera
fyrir hendi, sérstaklega I Sviþjóö
þar sem á f jóröa þúsund manns af
islensku þjóöerni eru nú skráöir
búsettir.
Viö spyrjum: eru þessi áhrif
ekki þegar farin aö segja til sin?
Svo mikiö er vlst, aö samfelldur
brottflutningur hefur verið af
landinu öll árin eftir 1974.
Efnahagsmálin og
pólltíkin
Stefán bendir á, aö sérstaða ts-
lands I efnahagsmálum Norður-
landanna felist i óstööugleika i
kaupmætti launa. Til saman-
buröar bendir Stefán á Noreg og
sýnir okkur li'nurit yfir þróun
kaupmáttar nær alla öldina annar:
vegar iNoregiog hins vegar á ls-
landi. Þvi miöur reyndist ekki
unnt aö ganga frá lfnuritunum til
prentunarhérog nú, en munurinn
milli landanna er vissulega nokk-
uö mikill. LinuritiöfyrirNoreg er
nokkurn veginn samfelld lina upp
á viö meö fimm hlykkjum — linu-
ritiö fyrir Island einkennist af
hiykkjum.
Ahrif rikisstjórna á þróun
kaupmáttar hér á landi eru veru-
lega mikil. Rikisstjórnir gripa inn
i kjarasamninga, ógilda kjara-
samninga, gripa mikiö til gengis-
fellinga o.s.frv. Sérkenni
islenskrar efnahagspólitíkur
segir Stefán felast i skammtima-
lausnum, sem oft hafa I för meö
sér umtalsveröa skeröingu á
kaupmætti launa. Ahrifin láta j
heldur ekki á sér standa — brott- |
flutningur eykst svo aö segja !
samstundis.
Þegar kaupmáttarrýmunarár-
in eru skoöuö finna menn
sjálfsagt samband milli skerö- ;
inga á kaupmætti og erfiöleika i j
þjóöarbúinu. Kaupmáttur viröist
þó einnig hafa verið skertur
meira en ætla mætti af sveiflum i
þjóöartekjum og einnig án þess
aö sýnilegir erfiöleikar hafi verið
i hinu umrædda þjóðarbUi.
Þannig var t.d. um 1960 — þá
varö kjaraskeröing, en enginn
kreppa.
Vilja menn hafa
þetta svona?
Hvað er til úrbóta?
Stefán ölafsson bendir á, að sU
staöreynd aö rekja má landflótta
hér aö miklu leyti til lifskjara-
atriöa, bendi til þess, að tap á
fólki úr landi sé ekki óhjákvæmi-
legt. Raunar hljóti þab aö vera á
aö verulegu leyti á valdi stjórn-
valda og hagsmunasamtaka aö
vinna gegn þessu tapi, þ.e.a.s. sé
þaö markmiö virt, aö sem flest-
um Islendingum eigi aö vera
kleift aö búa i þeirra eigin landi.
1 framhaldi af öllu ofansögðu
má spyrja: er þaö raunverulegt
markmiö stjórnvalda aö vinna
gegn brottflutningi? 1 sumum
löndum, þar sem atvinnuleysi er
iandlægt.er ekki amast viö brott-
flutningum, nema siður væri.
Ekki er hægtaö sjá, aö ástæða sé
til siks útfhitnings hér á landi.
Efnahagslega hlýtur sli'kur Ut-
flutningur aö vera óhagkvæmur.
Þaö kann varla góöri lukku aö
stýra aö missa af landi brott ungt
fólk i stórum stil— fólk sem þjóð-
félagiö hefur kostaö uppeldi og
skólagöngu i langan tíma og er
rétt aö hefja sinn starfsferil. Svo
ekki sé minnst á hinn „félagslega
kostnað”— aöskilnaö ættingja og
vina og aukiö vonleysiog vantrú á
þjóöfélagið meöal okkar hinna,
sem eftir sitjum. Eða hvaö?
— ast