Þjóðviljinn - 08.01.1982, Qupperneq 7

þetta skrifar, hlotnast sú ánægja
að kynnast Sigurði Þórarinssyni.
Það er dálitið einkennileg tilfinn-
ing að kynnast þjóðsagnaper-
sónu og þvi fylgir nokkur áhætta,
þvi að við þetta nálgast maðurinn
og þjóðsagan er allt i einu orðin
veruleiki á rúmhelgum degi.
Hvers verður maður svo visari
við þessa tilfærslu?
Hjá honum hefir maður kynnst
aðalsmerki hinna miklu visinda-
manna, að taka sig ekki hátið-
lega, en jafnframt sileitandi frjóu
hugmyndaflugi á ókunnri viðáttu
i sögu þjóðarinnar og náttúru
landsins.
Það hefir verið óvænt ánægja
að hafa lifað það að sjá þjóðsögu
af manni breytast i lifandi per-
sónu, sem ætið og ósjálfrátt miðl-
ar án þess að hefja sjálfan sig
upp.
Sigurði Þórarinssyni eru á
þessum timamótum i ævi hans
færðar bestu árnaðaróskir okkar
hjóna og þakkir fyrir kynni og
skemmtan á undanförnum árum.
Öskir okkar eru þær, að á næstu
árum megihonum endast timi og
heilsa til þess að ljúka þeim
mörgu verkum, sem enn eru i
deiglunni hjá honum. Við óskum
Ingu og börnum þeirra til ham-
ingju með afmælisbarnið.
Sigurður Blöndal
1 einu af gamankvæðum sinum
prjónar Sigurður Þórarinsson
aftan við söguna um Sæmund á
selnum á þá lund, að þegar djöfsi
missir af Sæmundi skammt
undan Landeyjasandi, verður
honum litið upp til héraðsins og
finnst það harla fýsilegur dvalar-
staður. Er ekki að orðlengja það,
að þar hefur hann átt heima alla
tið siðan, i fjallinu sem er stolt
okkar Rangæinga. Ferðin varð
þvi báðum til gagns, Sæmundur
fékk Oddann og kölski Heklu. —
Sennilega þarf Heklu-fræðing og
hugkvæmt skáld til þess að
blanda svo skemmtilegan
kokkteil, og höfundur ljóðsins
uppfyllir bæði skilyrðin.
Fyrst Sæmund ber á góma,
sakar ekki að rifja upp aðra sögu
af þeim fróða klerki. Hann var
ekki við eina fjölina felldur, og
suður i Saxlandi hafði hann heitið
norn nokkurri eiginorði, en fór
svo heim til Islands og ilengdist
þar. Kvensan þóttist illa svikin,
og til þess að hefna sin sendi hún
honum gullroðinn kistil og lét þau
boð fylgja, að enginn nema
Sæmundur mætti opna hirslu
þessa. Oddaklerkur vissi lengra
en nef hans náði og var staddur i
kirkju þegar sendimaður færði
honum gripinn. Prestur bað hann
leggja kistilinn upp á altarið, og
stóð hann þar óhreyfður næstu
nótt alla. Morguninn eftir reið
Sæmundur með kistilinn undir
hendinni efst upp á Heklu og
kastaði honum þar ofan i gjá, ,,og
þaðan tjáist að Heklueldur hafi
sinn uppruna.”
Þá er það mál upplýst i eitt
skipti fyrir ölk og þykir við hæfi
að gera það lýðum ljóst á sjötugs-
afmæli Sigurðar Þórarinssonar.
Fyrir tveimur áratugum birtist
i Þjóðviljanum stutt afmælis-
kveðja til Sigurðar, og nokkrum
dögum siðar hlaut höfundur
hennar þungar ávitur i sama
blaði frá viðurkenndum smekk-
manni á islenskt mál og aðrar
mætar listir. Það sem hann hafði
út á greinarkornið að setja, var
að yrkingar Sigurðar, sem þá og
nú eru á hvers manns vörum á
glöðum stundum, voru kallaðar
„klassiskar”. Svona getur litið
stundum farið fint i taugarnar á
besta fólki, og það er varla maður
þori að stinga niður penna, þótt
langt sé um liðið, ef illa skyldi nú
takast til öðru sinni. En á merk-
um timamótum i ævi Sigurðar má
það ekki gleymast að heimsfræg-
ur og störfum hlaðinn visinda-
maður skuli einlægthafa gefið sér
drjúgan tima til að vera venjuleg
manneskja, fylgjast með þvi sem
gerist i fögrum listum orða,
mynda, leiks og tóna, vera ævin-
lega reiðubúinn til að gleðjast
með glöðum, gripa i hljóðfæri á
siðkvöldum og raula skemmtiljóð
eftir sjáifan sig_og aðra.
Á öld fagidióta er raunvisinda-
maður og húmanisti i einni og
sömu persónu heldur sjaldgæft
fyrirbrigði og mikil guðsblessun
að rekast á einn og einn slikán. Og
harpa Sigurðar á marga strengi,
hann er jafnvigur á gaman og al-
Föstudagur 8. janúar 1982 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
Lengi hefur rauða skotthúfan fylgt Sigurði.
vöru, og sum bestu kvæði hans
hafa aldrei birst og eru á fárra
vitorði. Hann sendir stundum
kunningjum sinum kviðlinga fyr-
ir jólin eða þegar hann er i utan-
landsferöum, og fljóta hér með
tvö ljóð, sem urðu til i Asiureisu
hans fyrir allmörgum árum:
Kvöld isveitakrá
nærri Fuji-no-yama
Fagurgjört Fuji-no-yama
faldinn af snævi ber
rósbleikan allan hið efra
um það er kvölda fer.
Kona með barn sitt á baki
borðar skelfisk úr sjó.
öldungur sötrar heitt saki
i svörtum kimonó.
Logandi i haustsins litum
iauf fellir skógurinn.
Buddha með óræðu brosi
blinir á nafla sinn.
Viðrætur Himalaya
Náttmyrkrið hlýtt við
Himalaya ei lét
mig heimþrá gleyma.
Oti i þvi var eitthvert
barn, sem grét
eins og heima.
Misjöfn er tungan mörg i
byggðum heims,
mörg er þjóðin.
Alls staðar er þó sorgin
sama hreims,
sömu hljóðin.
Að siðustu, bestu afmælisóskir
til skálds og ljúfmennis og kærar
kveðjur til Ingu. Til hamingju
með daginn, bæði tvö!
Þórarinn Guðnason
Fyrir mörgum eru fjöll aðeins
farartálmi. öðrum eru þau glæsi-
leg verk skaparns til að auka til-
breytni og fegurð náttúrunnar og
þeir verja mörgum fridögum sin-
um i að klifa fjöll og dveijast þar
löngum stundum. öðrum eru
fjöllin merkileg jarðfræðiieg
viðfangsefni, sem geyma svör við
fjölmörgum spurningum, sem
þeir vilja fá svarað. Ekki fara
þeir færri ferðirnar á fjöllin og
skoða þar hvern klett, hvert gil.
Fyrir mörgum er snjór aðeins
farartálmi. Og verður sist betri
þegar hann rennur saman i is.
Hann er kaldur og blautur og oft
háll, afleitt form þess annars
ágæta, en að sömu leyti
takmarkaða, vökva. öðrum er
snjórinn byggingarefni með
óþrjótandi möguleika eða undir-
staða (i orðsins fyllstu merkingu)
glæsilegustu iþróttarinnar, sem
veitir þeim ótaldar unaðsstundir.
öðrum verður snjórinn merkileg-
astur, þar sem hann hylur fjöll i
þykkum lögum og eykur þar enn
fegurð þeirra og tignarleik. Fyrir
enn öðrum verður snjórinn þar
áhugaverðastur fyrir það að þar
geymirhann svör við fjölmörgum
torleystum spurningum.
Eftir afstöðu til fjalla og iss
mætti flokka menn. Ekki vil ég
flokka mig þar, en ég verð þó aö
horfast i' augu við það að ég yrði
af mörgum settur i farartálma-
flokkinn. Þó kannski eitthvað
siður hin siðari ár, þvi þar hefur
orðið nokkur breyting á, sem ég á
afmælisbarni dagsins, Sigurði
Þórarinssyni, að verulegu leyti að
þakka.
Það er ekki hægt að kanna eðli
og hegðan vatns (sem oft hefur
þann ágæta eiginleika að vera
heitt) i jörðu niðri i byggðum án
þess að huga að vatni á fjöllum,
þrátt fyrir farartálma og veg-
leysur þar.Þvivar þaðfyrir riím-
um áratug að kollegar mi'nir við
Raunvisindastofnun Háskólans
tóku að ráðast i leiðangra á jökla
og ég nánast neyddist til að taka
þátt I þeim. Fyrst i stað var farið
með skóflur til að róta i efstu
lögum jöklanna, siðar tókum við
með handsnúinn bor, seinna var
hann vélvæddur. Enn siðar var
smiðaður hinn ágætasti bor til
djúpborunar. Jöklaferðirnar með
þessi tól hafa orðið allmargar og
sumar langar.
I beinu framhaldi af þessu
starfi fór einn rannsóknar-
mannanna, Helgi Björnsson, að
velta fyrir sér möguleikum til að
mæla þykkt jöklanna. Tæki sem
kallað er issjá var smiðað og
siðan hafa ekki minni leiðangrar
verið farnir til að kortleggja
þykkt jöklanna.
1 þessu starfi var einn
maður ávallt i bakgrunninum eða
sem virkur þátttakandi. Þetta
var Sigurður Þórarinsson, sem i
dag verður sjötugur. Hann hefur
sifellt verið að hvetja menn til
slikra. rannsókna og veitt þeim
ómetanlega aðstoð. Þar stendur
hann reyndar ekki einn og
óstuddur, þvihann hefur haft við
hlið sér harðsnúið lið j(8íla-
manna, félaga úr Jökla-
rannsóknarfélagi íslands. An
þessa hvetjandi starfs Sigurðar
og án ómetanlegrar hjálpar, sem
hann og jöklamenn hans hafa
veittundirforustuSigurðar, hefði
fátt eitt af þvi komist i' fram-
kvæmd, sem siðustu fimmtán ár
hefur verið unnið i jökla-
rannsóknum hér á landi. Ferill
Sigurðar i jöklarannsóknum er þó
miklu lengri, en þetta er það
timabil sem ég þekki vel til.
Við eigum þvi Sigurði mikið að
þakka hvað ýmsa þætti
rannsóknarstarfs okkar varðar.
En þetta starf hefur fært okkur
miklu fleira og meira. Starfið á
jöklum gleymist þeim seint, sem
þar hafa unnið, og margar
ógleymanlegar stundir haf a ég og
félagar minir átt með Sigurði á
jöklum, iskálunum á Grimsfjalli
og i' Jökulheimum, á norrænu
jöklarannsóknarmóti að Skógum,
á fundum i Jöklarannsóknar-
félaginu og viðar.
Enáhuga Sigurðarog framsýni
hef éK einnig kynnst i stjórn
Raunvisindastofnunar Háskól-
ans. Þar hefur hann verið ein-
staklega opinn fyrir öllu þvi sem
nýtt er og liklegter að efla islensk
visindi.
Ég tel mig geta talað fyrir hönd
þessa hóps, sem siðustu
aratugina neiur stunaao
jöklarannsóknir hér á landi,
þegar ég þakka þér Sigurður fyrir
ómetanlega hvatningu og hjálp i
öllu rannsóknarstarfinu og
samtimis vil ég nota tækifærið og
þakka þeim, sem með þér hafa
staðið, félögum i Jökla-
rannsóknarfélagi Islands.
Og loks þakka ég þér það Sig-
urður að fjöll og snjór eru nú i
huga minum meira en erfiður
farartálm i, þvi unaðslegri stundir
hef ég vart lifað en á islenskum
jöklum. Ég vona að við eigum enn
eftir aö fara saman á jökul, við
getum litiö til fordæmis okkar
ágæta Eggerts V. Briem, sem fór
liðlega áttræður á jökul siðast og
allt eins er liklegt að hann eigi
enn eftir að leggja I jöklaferö.
Ég sendi þér og f jölskyldu þinni
hugheila kveðju, nú á sjötugsaf-
mæli þinu.
Páll Theoáórsson.
Fyrir 10 árum ræddum við Sig-
urður Nordal Hringadróttinssögu
Tolkiens, en Sigurður hafði þekkt
skáldið i Oxford fyrir mörgum ár-
um. Sigurður sagðist aldrei hafa
gefið sér tima til að lesa hana, en
ég sagði honum þá, að Sigurður
Þórarinsson væri allra Islendinga
bezt að sér i þeim fræðumog sér-
fræðingur i landafræði
Mið-Jarðar. „Já, þeir geta leyft
sér það, þessir strákar að fara
svona með timann”, sagði Nor-
dal.
Þarna var Sigurður Þórarins-
son kallaður „strákur” eina ferð-
ina enn, þá kominn á sjötugs-
aldur, enda hefur mönnum jafnan
virst sem hann eti af eplum Ið-
unnar — léttur i spori, friskur i
anda, orðheppinn og allra manna
afkastamestur, jafnan fyrstur á
staðinn ef jarðfræðileg stórmerki
eru að gerast. Það er næstum
svona og svona að vera að skrifa
um hann afmælisgrein á sjötugs-
afmælinu — rétt eins og að skrifa
um aðra menn fertuga. Vitur
maður sagði, að æskan væri alltof
dýrmæt til að sóa henni á ung-
dóminn — hér er hún þó einu
sinni á verðugum stað.
En Sigurður Þórarinsson er
semsagt sjötugur i dag. Hann er
löngu orðinn heimsþekktur vis-
indamaður i eldfjallafræði, arf-
taki Þorvalds Thoroddsen sem
persónugervingur islenskrar
jarðfræði úti i heimi. Skrá um
bækur hans og ritgerðir eru 38
vélritaðar siöur og lengist dag frá
degi. Mest hefur hann skrifað um
eldfjallafræöi og aðra jarðfræði,
lika landafræði, sögu, fornleifa-
fræði — einnig um dægurmál alls
konar, bækur, kveöskap, bió-
myndir. Og svo framvegis.
Gátan um Sigurð er raunar
auðráðin — hann er svo dæma-
laust gáfaður. Gallinn er bara sá,
að maður getur ekkert uppbyggi-
legt af lausn þeirrar gátu lært, þvi
hann fæddist vist svona. Það er
hægt aö troða lærdómi i hvaða
belg sem er og dubba alla upp
með gráður. En „brilliant”
verður enginn nema fyrir náð
skapanornanna. Svo við, sem um-
göngumst Sigurö svotil daglega,
fögnum þvi að hafa hann meðal
vor, örvumste.t.v. ögn af dugnaöi
hans og þiggjum kannski af hug-
kvæmni hans i fræðunum. En
alltaf virðumst við vera ofurlitið
svifaseinir i samanburði við
hann — lengur að öllu. Eins og
Salieri og Mózart?
Það er sem betur fer alltof
snemmt að fara að gera ein-
hverja úttekt á Sigurði Þórarins-
syni. Honum er nú sýndur marg-
vislegur heiður á sjötugsafmæl-
inu sem verðugt er: norrænt jarð-
fræðingamót er haldið hér með
tilheyrandi veislum og ræðum, og
bækur eru honum tileinkaðar. Þvi
Sigurður hefur komið ótrúlega
viða við á ferli sinum: hann skap-
aði alþjóðlega visindagrein,
gjóskulagafræðina: hann er i
fremstu röö eldfjallafræðinga,
hann er meðal brautryðjenda i
jöklafræði hérlendis, framarlega
i ferðamálum, i „samnorrænum
málum”, og sjálfsagt mörgum
öðrum.
Það er ánægja að óska Sigurði
til hamingju með afmælið. Og
Ingu konu hans, „sem er fyllilega
jafnoki hans”, eins og kunnugur
sagði við mig um daginn. Megi
honum endast Iðunnareplið sem
lengst.
Sigurður Steinþórsson
Með ævintýralegum hætti
sluppu sumir islenskir mennta-
menn heim frá Norðurlöndum til
lslands á striðsárunum siðari.
Einn þeirra var Sigurður Þór-
arinsson, sem i dag er sjötugur —
og trúi þvi hver sem vill. Islenskir
menntamenn sem flykktust heim
um striöslok siðustu, báru með
sér sterkan blæ frjálslyndis og
félagshyggju og lyftu hér umræðu
menningar- og þjóðfélagsmála á
annað og hressilegra stig, en
tiðkast hafði um skeið. Þeir
nálguðust málefnin oft frá öðru
sjónarhorni en heimamenn höfðu
vanistum hrið. I þessum hópi var
sveitapilturinn úr Vopnafirði,
sem lagt hafði stund á jarðfræði,
aflað sér mikils lærdómsframa i
þeirri grein, en var og er eins og
fremstu menningarfrömuðir
þessarar þjóðarfjölfróður og ekki
komið að tómum kofunum hjá
honum. Það er athyglisvert að
margir náttúrufræðingar og jarð-
visindamenn okkar hafa jafn-
framt verið slyngir stilistar og
frábærir smekkmenn á islenskt
mál, einnig skáldmæltir sumir
hverjir, nægir að minna á Jónas
Hallgrimsson, Þorvald Thorodd-
sen, Pálma Hannesson, Ingólf
Daviðsson og i þessum hópi er
Sigurður Þórarinsson á fremsta
bekk.
Afrek hans á visindasviðinu
verða hér ekki gerð að umræðu-
efni. Nægir að nefna að hann hef-
ur getið sér heimsfrægðar fyrir
kenningar sinar og rit i eldfjalla-
fræðum.
Sá sem hlustað hefur á þennan
hugljúfa og hógværa mann flytja
mál sitt gleymir þvi ekki. Fagurt,
látlaust og skýrt svo hvert konu-
barn fær skilið, yljað grómlausri
kýmni. Það er náðargáfa sem
fáum er gefin en Sigurður hefur
þroskað með ser svo unun er á að
hlýða.
Þvi miður hafði ég Sigurð ekki
sem kennara i skóla, en allir sem
þess urðu aðnjótandi ljúka upp
einum rómi um frábærar
kennslustundir hjá honum. Hann
er lika félagi nemanda sinna og
kemur þar ekki sist til hversu
söngvinn og léttur i lund hann er.
Seint verður talið hversu margar
gleðistundir hann hefur skapað
þessari þjóð bæði viðstaddur og
fjarstaddur með hinum lifsglöðu
söngvatextum sinum og verða
þeir visast sungnir og dáðir enn
um langa hrið.
Sigurður er mjög félagslyndur,
hafa honum verið falin margvis-
leg störf i ýmsum félögum. Hann
er einn þeirra sem lengst hafa
starfað i Norræna félaginu. I
fundargerðarbókum er hans fyrst
getið á 4. áratug aldarinnar.
Hann hefur löngum átt sæti i
stjórn Rey k javikurdeildar
féiagsins og lagt þar margt gott
til mála.
Þau eru ófá erindin sem hann
hefur flutt um land sitt og þjóð
löndum sinum til fróðleiks og
skemmtunar svo og Norður-
landabúum og öðrum útlending-
um.
Nú siðast talaði hann á vegum
Norræna félagsins um Bellman
hinn sænska i frábæru erindi og
fylltist salur Norræna hússins
tvisvar á þeim degi af þessu
tilefni.
Hann hefur nánast á hverju
sumri um langt skeið flutt erindi
um tsland og ibúa þess i Norræna
húsinu, fyrir þá Norðurlandabúa,
sem hér eru staddir þá stundina.
Þá hefur Sigurður verið fulltrúi
Norræna félagsins i stjórn
Norræna hússins frá upphafi og
situr þar enn. Fyrir öll þau störf
sem Sigurður hefur innt af hendi
fyrir félagið af þeirri alúð sem
honum er lagin kunnum við hon-
um bestu þakkir.
Það er haft fyrir satt, að sá
maður sem einna mest hefur
skrifað um jarðsögu Islands Þor-
valdur Thoroddsen hafi aldrei séð
eldgos, Sigurður Þórarinsson hef-
ur ekki þurft að hafa áhyggjur af
þvi að sjá ekki eldsumbort. Ætli
nokkur lslendingur, ja e.t.v. eng-
inn lifandi jarðarbúi, hafi orðið
vitni að fleiri eldgosum, en Sig-
urður og þá ekki sparað sig, held-
ur komist oft i hann krappan eins
og forðum i ferðinni heim til
tslands að námi loknu og getið
var um hér i upphafi.
Arangur af störfum hans til
þessa sér viða stað og er það von
okkar að þetta óskabarn
þjóðarinnar fái enn um langa hrið
að njóta starfskrafta sinna til
heilla landi og lýð.
Norræna félagiö færir Sigurði,
Ingu og börnunum þeirra bestu
hamingjuóskir á þessum tima-
mótum i lifi hans og hlakkar til að
njóta starfskrafta hans fram á
veginn.
Hjálmar Ólafsson.
Visindamaðurinn, ljóðskáldið
og strákurinn Sigurður Þórarins-
sonerorðinn sjötugur. Sivinnandi
og mikilvirkur er hann fyrirmynd
nemenda og samstarfsmanna,
lifir fyrir visindin og engan dag
fellur verk úr hendi þrátt fyrir
Framhald á 14. siðu