Þjóðviljinn - 05.02.1982, Qupperneq 5

Föstudagur 5. febrúar 1982. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Gagnrýni á vopnasendingar til ElSalvador:
„Við styðium
ranga menn”
Meðan Reaganstjórnin
sniðgengur bandaríska
þingið til að koma um
fimmtiu miljón dollara
viðbótaraðstoð til valda-
klíkunnar í El Salvador
magnast andstaðan við
aðstoð þessa/ ekki síst í
Bandaríkjunum sjálfum.
Blöð eins og Washington
Post og New York Time
hafa birt ítarlegar frá-
sagnir af fjöldamorð-
unum, m.a. á konum og
börnum, sem hersveitir
þjálfaðar af bandarískum
sérfræðingum hafa fram-
ið. Mannréttindasamtök
hafa borið fram mótmæli
sin og frjálslyndir þing-
menn úr flokki demókrata
hafa lagt fram laga frum-
varp um bann við frekari
hernaðaraðstoð við El
Salvador.
Reaganstjórnin svarar með þvi
aö E1 Salvador geti oröiö ný Kúba
og séu mikilvægir bandariskir
hagsmunir i húfi.
Þótt Kúba væri ekki til
Fróölegt er i þessu sambandi aö
kynnast viöhorfum Roberts
White, sem var sendiherra
Carterstjórnarinnar i E1 Salva-
dor þar til Haig, utanrikisráö-
herra Reagans, rak hann fyrir
óviöeigandi áhyggjur af mann-
réttindamálum. White andmælir i
nýlegu viötali i Spiegel þeirri
kenningu aö i E1 Salvador séu
Bandarikjamenn fyrst og siöast
aö glima viö útsendara Rússa og
Kúbumanna. White segir, aö
utanaökomandi áhrif hafi vissu-
lega sina þýöingu i löndum Miö-
Ameriku og fyrir byltingarhreyf-
ingar þar, en aöeins smávægi-
lega. Þessar hreyfingar, segir
White, myndu eflast enda þótt
Kúba væri alls ekki til.
White segir að Kúba geri að
sönnu skráveifur bandariskum
hagsmunum með þvi aö þjálfa
skæruliöa og sjá þeim fyrir
vopnum. „En það kalla ég
„staðreyndir lifsins”. Við
þjálfum lika og vopnum okkar
Suöuramerikana. Vandinn er
fremur i þvi fólginn, aö Kúbu-
menn styðja rétta menn en við
ranga.
White segir aö i reynd hafi hver
byltingarhreyfing, t.d. i E1 Salva-
dor, byrjað sem samtök sem and-
Myrtir óbreyttir borgarar....
snúin voru kommúnistum, en
allar hafi þær oröiö hliöhollar
kommúnistum vegna þess aö
Bandarikin áttuöu sig ekki á
aöstæðum og héldu áfram aö
styöja rangláta valdstjórn, dæla
peningum i afturhaldiö.
White rekur þetta til þess, aö
meö fáum undantekningum hafi
bandariskir ráðamenn eftir-
striösáranna látiö stjórnast af
ótta við byltingar i þriöja
heiminum. „Þetta er, segir hann,
dapurlegt fyrir land sem sjálft
varö til i byltingu. Viö höfum
nefnilega þá vandræöatrú aö
allar breytingar séu Banda-
rikjunum i óhag en Sovét-
rikjunum i hag, en svo þarf alls
ekki aö vera.”
White visar á bug þeirri rétt-
lætingu Reaganstjórnarinnar á
hernaöaraöstoöinni nú, aö stjórn
E1 Salvador ætli aö halda kosn-
ingar i marslok. „Frjálsar kosn-
ingar, segir sendiherrann fyrr-
verandi, eru óhugsandi meban
ekki er einu sinni hægt aö tryggja
lif og limi stjórnmálamanna — og
miðjumenn og vinstrisinnar hafa
nú enga slika tryggingu.” White
segir ennfremur aö þeim her
veröi ekki viö bjargab sem láti
þaö viögangast aö liösforingjar
hans stundi reglubundnar pynt-
ingar og morö á fólki sem er
grunaö um vinstrihneigöir.
„Okkar Afganistan"
Það er eins og kunnugt er,
mikill siöur hjá Morgunblaöinu
þessa dagana aö móögast herfi-
lega ef bryddaö er upp á ein-
hverskonar samanburöi á fram-
göngu Bandarikjanna og Sovét-
rikjanna i hinum ýmsu heims-
hlutum. Þaö er þvi fróölegt aö
skoöa svar bandarisks diplómata
viö þeirri spurningu Spiegel,
hvort i uppsiglingu sé nýtt Víet-
namstriö i E1 Salvador. White
svarar á þessa leiö:
„Mér finnst fremur aö þetta
land geti orðiö okkar Afganistan.
En ég kem einnig auga á vissa
hliöstæöu viö Vietnam: þá, aö
menn geta ekki skilið i hverju
vandinn er i raun og veru fólginn.
1 Víetnam var spurt: hvers-
vegna berjast þeir Vietnamar
sem eru andstæöingar okkar svo
miklu betur en okkar Vietnamar?
Svariö var: þeir voru þjóðernis-
sinnar, sem börðust fyrir sjálf-
stæði sinu. Þetta á i meginat-
riöum einnig viö um þá menn i E1
Salvador og Guatemala sem nú
standa gegn okkur”.
En sem fyrr segir: Reagan-
stjórnin visar á bug allri gagn-
rýni, hvaðan sem hún kemur —
aöstoðarutanrikisráöherrann
Thomas Enders hefur uppi þau
svör aö nú sé aö hefjast „úrslita-
orrustan um Miö-Ameriku” — og
herðir á vopnasendingum — næst
fara þungar herþyrlur....
áb byggt á Spiegel og DN
Séö á
Það er mikiö um góðar
stemmur i Regnboganum um
þessar mundir. Húsfyllir kvöld
eftir kvöld á flestum ef ekki öllum
sýningum. Enda svo mikiö af for-
vitnilegum kvikmyndum aö ekki
veröur yfir það komizt. Mikil fjöl
breytni, ólikar myndir. Hátiðin
sýnir margt sem er aö gerast
einkum i evrópskri kvikmynda-
list. Að visu eru kvikmyndir frá
Kanada sem gefa til kynna að þar
er fullt að gerast á þvi sviði; þá er
ég aö hugsa um myndina Bezt aö
vera laussem var vel gerö mynd
með hlýlegu hugarfari, vel leikin
með mennskum erindum, fram-
bærileg án þess aö eiga kannski
sérstakt erindiá kvikmyndalistar-
hátiö. Hún er ekki meö þeim til-
þrifum sem kvikmyndalist að hún
skeri sig úr. Þetta er eiginlega
kvikmynd sem maöur myndi
fagna aö sjá á milli hátiða.
Það er ekki bara eftirsóknar-
vert að vera i sýningarsölunum
heldur lika i forsölum hússins og
jafnvel á stéttinni fyrir framan
þvi þaö er mikið uppstreymi og
útilokun á skammdeginu, fjör-
ugar samræöur og góðir fundir;
og maður sér miöaldra intelekt-
úala vakna aftur til lifsins og
fara aö láta eins og þeir hafi
aldrei sofnað, skreppa frá dag-
legu ergi úr streitunni; og eru
kannski að koma út frá þvi að sjá
vel gerða evrópska mynd um
daglegt ergi og streitu,- og hafa
fundið aöra i mergöinni til að tala
um það sem þá langar til aö tala
um. Þaö kemur lika upp i hugann
hvaö Fjalakötturinn hefur haft
holl áhrif til að rækta smekk fyrir
góöri kvkmyndalist, auk þess
sem fyrri kvikmyndahátiöir hafa
borið rikulegan ávöxt.
Maöur kemst varla i stellingar
til aö melta það sem býöst þessa
sæluviku. Seinna kemur aö þvi að
kvikmyndahátíð
rifja þetta upp, siaáhrifin. jórtra.
Mætti segja mér aö ungverska
myndin Angi Vera eigi eftir að
vakna aftur i huganum; eftir
Pál Gábor. Falleg mynd og hlý en
undir niöri sár og kannski grimm,
og lýsir pólitiskri frystingu til-
finninganna, og hvernig mann-
eskjurnar eru skemmdar kerfis-
bundið, og reynt að gera þær aö
litilmótlegum þýjum og hræsn-
urum og snikjudýrum; og þaö
sem þeim er heilagt sem ein-
staklinguir: auðvirt og smánað,
þú átt aö elska Flokkinn einan; og
kannski áttu alls ekki að elska
hann heldur bara þjóna honum;
og spyrja þess eins hvers þessi
andlitslausa óvera bak við hand-
bendi sin ætlast til af þér; reyna
aö geta þér til hvernig þú átt aö
vera eftir tilfallandi tækifærunum
i mynd Flokksins. Og ef þú hittir
rétt á tón og tækifæri þá hlotnast
þér blessunin, og betra kaup lika.
Og Flokkurinn kastar öllum
minum syndum bak viö sig. Og
tekur frá þér vanda þess aö vera
manneskja. Einkamál þin,
hugarangur, kvöl ástarinnar með
sveifluháska gleöi og sorgar.
Losar ekki elsku hjartans
Flokkurinn þig viö þetta, svarar
fyrir hjarta þitt? Þessi mynd
fjall.ar um stalinstimann, á að
gerast 1948. Þá átti manneskjan
að vera fyrst og fremst afurð
éfnahagslegra aðstæðna,
persónan skilyrt eftir þvi úr
hvaða stétt hún er sprottin, og
vaxtarmöguleikar hennar sjálf-
sagt skilyrtir af þvi, og skilyrðin
mælanleg þrep af þrepi. Unga
stúlkan er leidd feimin fyrir
nokkra þegjandalega menn við
litið borö i stórum leikfimisal; og
spurð hrædd hvort hún geti gert
grein fyrir stéttarstööu sinni, á
eins konar könnunarprófi þegar
hún kemur á flokksskólann. Hún
haföi risiö ein upp til andmæla á
pólitiskum uppeldisfundi starfs-
manna á spitalanum þar sem þeir
sem ekki þögöu báru fram orða-
leppa tryggilega innantóma til
þess aö hvergi væri hafandi á
neinu. Hún gagnrýnir stjórn
spitalans, og þykir efnileg. Vera,
sú sanna. Bliö og fögur; getur
ekki oröa bundizt. Viö höfum ekki
fengið það sem okkur var lofað.
Og fólkið deyr i höndunum á
okkur. Forstjórinn lætur dýrka
sig eins og guö. Og læknarnir
veigra sér viö aö koma viö sjúkl-
ingana nema fá eitthvaö i aöra
hönd. Þetta er ekki það sem
okkur var lofaö. Og svo sýnir
myndin hvernig einlægni hennar
og sannleiksást er snúiö; og hún
hinn sanni engill Vera Angi
veröur hættuleg, getur komiö
fólki á kaldan klakann; eins og
þegar hún lætur hafa sig i aö
ákæra manninn sem bauö henni
og hinum óhugnanlega áhrifa-
valdi hennar önnu Traján skjól i
húsi sinu' og gloppast upp úr
honum að hann hafi tekið þátt i
verkfalli gegn yfirmanni sem var
fasisti og haföi söölaö um á ögur-
stundu. Hlotiö vald.og niddist á
verkamönnum. Er Angi Vera
ekki i lokin oröin eins konar um-
skiptingur? Þegar hún ekur með
sinum lifshatandi verndara
áleiðis til starfsframa i lygabóli
blaðamennskunnar.
Hin beizka flokksnorn Anna
Trajan sefur og dreymir kannski
um þaö hvernig hún komi
hefndum fram á heiminum fyrir
það ranglæti aö gifti maöurinn
sem hún hafði sjálf elskaö fyrir
löngu var drepinn rétt eftir að
hann var búinn aö bjóöa henni á
bió; og limósinan þeirra rennur
mjúklega og dapurt framúr hinni
opinskáu Mariu Muskat, hinni
þriðju i þessu miöhverfa kvenna-
triói myndarinnar,-sem lætur ekki
kúga sig og kveöur upp úr þegar
aörir þegja hnipnir eöa ljúga; hún
streitist á reiöhjóli sinu á móti
storminum einbeitt.
Hvert er hún að hjóla svona
ákveðin? 1 áttina til ársins 1956?
Eða til þeirra tima, hægt og bit-
andi, aö hægt sé aö gera svona
mynd?
Nú er hlátur tregur
Þær eru kátar i baðinu kon-
urnar sem eru komnar á flokks-
skólann til aö láta slipa sig til;
þær syngja og gantast og eru meö
heilbrigðan fiflaskap. Þú hefur
svei mér falleg brjóst^egir Maria
Muskat við Angi Vera þar sem
þær eru berar undir sturtunhi i
kvennaalmenningnum. Látið ekki
svona stelpur, segir Anna Traján
byrst og klædd: félagar hagið
ykkur ekki eins og borgarakell-
ingar i tyrknesku baöi; og þusar
út af söng Máriu Muskat sem var
aö raula ástarsöng i þessu eðli-
lega nektarfélagi sturtubaösins.
Eruö þiö alveg blygöunarlausar?
segir hún þegar taliö berst aö
brjóstum Veru. Hvi þá þaö?
svararMaria: Eru falleg brjóst
kannski leifa. frá kapital-
ismanum? Eigum viö kannski aö
fara að skammast okkar fyrir aö
vera konur?
Þarna koma andstæöurnar
strax fram sem þróast siöan i
myndinni. Og hún sýnir hvernig
fjör og kæti eru bæld niður, allt
veröur þvingaö, spartanskt.
Púritanisminn, af óhreinum hvöt-
um. En hvað skemmtisamkoman
er sorgleg meö einum bjór á
mann og forskriftarfasi og tökt-
um; unz lifsgleöin sigrar þó, hinn
leiðinlegi harmónikuleikari lend-
ir út úr spilinu viö aö fólkið setur
plötu á handtrekktan fóninn og
fer að dansa, og endar i kynæs-
ingarkitli meö kúlu á framfæri
hins saklausa leiks. Siöan sverfur
hart til stáls i grimmum leik
sjálfsgagnrýninnar og flokks-
einkunnargjafarinnar undir lok
myndarinnar þar sem einstak-
lingarnir eru beygöir og smækk-
aöir. Og Angi Vera svikari þegar
hún ljóstrar upp ástarævintýr-
inu? Af hverju gerir hún þaö?
Einn höfuðkostur myndarinnar er
aö svörin geta ekki veriö afdrátt-
arlaus. Aö tefla aö frama? Sefjuö
af andrúmsloftinu? Sannleiksást
á villigötum i þessu andrúmslofti
hinnar skipulögbu lygi? Eöa vildi
hún veröa fyrri til eftir augnatil-
litsviöskipti viö önnu Traján sem
haföi kannski séö hana laumast
úr herbergjum ástmanns sins um
nótt. En kennarinn, hann bregzt
mannlega við, og er sýnilega
kastað á kaldan klakann fyrir.
Hann segir á þessari sálna-
þrúgunarsamkomu: Ég elska
Veru, og ég er kommúnisti og finn
til min sem mennskrar mann-
eskju. Viö viljum ekki klekja út
masókistum, sjúkum lygurum og
snikjudýrum. En hún segist alls
ekki elska hann, og skammast
sin. Skammast hún sin þá fyrir að
Framhald á 14. siöu.