Þjóðviljinn - 26.03.1982, Blaðsíða 7

Föstudagur 26. mars 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Sagnfræðingurmn og sósíalistinn
Edward P. Thompson
Edward Thompson (fæddur
1924) er sagnfræðingur og sósial-
isti. Hann nýtur mjög mikils álits
sem sagnfræðingur, enda byggir
hann á mjög vfðtækum rannsókn-
um. Arið 1955 gaf hann út sitt
fyrsta sagnfræðirit, timamóta-
verk um ævi útópistans William
Morris, William Morris,
Romantic to revolutionary (i
vasabókarbroti frá Merlin Press,
1977).
Flytur ræður á fundum
Stúdentaráðs/SÍNE og her-
stöðvaandstæðinga, fyrir-
lesari í Háskólanum
Friaarslnnar i Austur-Evrópu,
yfirlýsing tékknesku andófs-
hreyfingarinnar Charter '77:
Friður og frelsi
Eftirfarandi yfirlýsingu frá
tékkneskum samherjum friðar-
hreyfingarinnar i V-Evrópu
fylgdi prófessor Edward P.
Thompson úr hlaði með þessum
orðum f blaðinu „European Nu-
clear Disarmament Bulletin”:
„European Nuclear Disarma-
ment (END) fagnar þvi að hafa
móttekið þessa yfiriýsingu frá
friðar- og mannréttindahreyf-
ingunni Charter 77, staðföstustu
og lengst starfandi miðstöð upp-
byggjandi baráttu fyrir mann-
réttindum i nokkru ríki Varsjár-
bandaiagsins. Yfirlýsingin er
undirrituð af þeim Váciav Malý
og Dr. Bedrich Placák, tals-
mönnum Charter 77 og Dr. Jiri
Hájck, sem var utanrikisráð-
herra Tékkóslóvakiu á tfma
„vorsins f Prag” árið 1968. Með
birtingu þessarar mikilvægu yf-
irlýsingar, staðfesta ritstjórar
END-Bullctin stuðning viö yfir-
lýsinguna og sannfæringu um
„að friður og frelsi séu óaðskilj-
anleg”. Við hvetjum tékknesk
stjórnvöld til að hætta ofsóknum
á hendur Charter 77 og til að
greiða fyrir hverskonar sam-
skiptum milli þeirra sem styðja
mannréttindi og málstað friðar i
Evrópu.”
Við höfum að undanförnu ver-
ið spurð um afstöðu okkar til
friðarhreyfingarinnar i Vest-
ur-Evrópu — hreyfingar sem
náð hefur lengra en aðrar slikar
i Evrópu, bæöi hvað snertir við-
feðmi og öfluga andstööu gegn
kjarnorkuvopnum.
Afstaða okkar hlýtur að
byggjast á sömu rökum og viö
höfum sett fram i baráttu fyrir
þegnréttindum og mannréttind-
um í landi okkar. Við stefnum
að þvf að virt séu ákvæði i okkar
eigin lögum, einkum þau sem
finnast i lögum nr. 120/76. Al-
þjóðlegi sáttmálinn um þegn-
rettindi og stjórnmálaréttindi
og Alþjóðlegi sáttmálinn um
efnahags-, félags- og menning-
arleg réttindi hafa ennfremur i
inngangsorðum sinum að
geyma alþjóðlegar yfirlýsingar
um mannréttindi. Þessir sátt-
málar lýsa yfir að virðing fyrir
mannréttindum og mannlegri
reisn séu undirstaða frelsis,
réttlætis og friðar I heiminum.
Við krefjumst þess að okkar
rikisvald virði þá þau fyrirheit
sem lýöveldi okkar gaf, þegar
það staöfesti þessa alþjóðlegu
sáttmála og undirritaöi loka-
ályktun öryggis- og samstarfs-
ráðstefnu Evrópu. Sú lokaálykt-
un telur virðingu fyrir mann-
réttindum og frelsi (eins og
fram kemur i Mannrettindayf-
irlýsingu Sameinuöu þjóðanna
og báðum sáttmálum) til grund-
vallarþátta i friöi og samstarfi
og við slökun spennu milli rikja.
1 samræmi við umrædd skjöl,
sem eru umtalsverður árangur i
slökunarstefnu Evrópu og varða
veginn i átt til frekari ávinn-
inga, teljum viö mannréttindi
og lýðfrelsi óaöskiljanlegan þátt
slökunarstefnunnar, jafn mikil-
vægan og hernaðar-, efnahags-
og diplómatiskar hliðar þeirrar
stefnu: Þátt sem skilyröar hina
og er skilyrtur af þeim.
Dr. Jiri Hajek
Við höfum við mörg tækifæri,
i bréfum og tillögum til stjórn-
valda i okkar landi, að við ætt-
um að standa viö þessar yfirlýs-
ingar um að friðurinn sé óskipt-
anlegur, yfirlýsingar sem end-
urteknar hafa verið af alvöru-
þunga áratugum saman. Loka-
ályktun Helsinki ráðstefnunnar
skýrir þessar yfirlýsingar á
óyggjandi hátt, þegar fjallað er
um virðingu fyrir mannréttind-
um sem óaöskiljanlegan og
jafnréttháan þátt friðar, þar eð
ekki væri með neinum rétti hægt
að tala um frið ef slika virðingu
fyrir mannréttindum skorti.
Þetta samband er gagnkvæmt
og verkar á báða vegu. Erfitt er
aö leggja trúnað á yfirlýsingar
um friðarviðleitni, þegar þær
gefa ríkisstjórnir landa þar sem
fólk er ofsótt fyrir að krefjast
þess (i þágu slökunarstefnu) að
gerðar séu ráöstafanir til að
tryggja mannréttindi og frelsi.
A likan hátt reynist erfitt að
telja þá talsmenn mannréttinda
og friðar, sem um leið ýta undir
vigbúnaöarkapp og færa striös-
hættuna slfellt nær, sérstaklega
i Evrópu. Sú heimsálfa getur
þarmeð ekki gert sér þær glæstu
vonir sem fólust I lokaályktun
Helsinki-ráöstefnunnar um ör-
yggi og samstarf rikja.
Við heimsálfu okkar blasir nú
sú hætta aö hún veröi vettvang-
ur kjarnorkustriðs, grafreitur
þeirra þjóöa og menningar sem
fæddu af sér sjálfa hugmyndina
um mannréttindi, þar með tal-
inn réttinn til að lifa — hið æðsta
allra mannréttinda. Erfitt reyn-
ist að trua, að þeir séu helstu
talsmenn slikra réttinda (þar
með talinn réttarins til að lifa án
þess aö óttast striö) sem ein-
ungis gagnrýna hugmynda-
fræðilega andstæðinga sina og
keppinauta fyrir að brjota
mennréttindi en umbera sjálfir
slik réttindabrot i eigin landi.
Við fögnum þessvegna að
meðal þeirra sem láta frá sér
fara aðvörunarorð og hvetja
stjórnvöld sin til aö breyta i
samræmi við Helsinki-yfirlýs-
ingarnar, eru margir af vinum
okkar. Þeim sem ekki hafa hik-
aö við að lýsa samstöðu með
þeim okkar, sem hafa verið of-
sóttir og oröið fyrir frekari
skerðingu af völdum stjórn-
valda, sökum þess aö við höfum
mótmælt brotum gegn þessum
yfirlýsingum og hvatt til að
stjórnvöld staðfesti þær i verki.
Viö óskum þess aö þessir vinir
okkar haldi áfram baráttu fyrir
óskiptanlegum friði, sem á ekki
aöeins viö um landsvæði heims-
ins heldur einnig ýmis og marg-
breytt svið mannlegs lifs. Viö
höfum ekki sömu tækifæri og
þeir til að tjá á jafn öflugan hátt
sameiginlega sannfæringu okk-
ar um að friður og frelsi séu
óaðskiljanleg. Meö þessari yfir-
lýsingu getum við þó gefið til
kynna samstöðu okkar meö öll-
um þeim sem leitast við að
koma I veg fyrir gjöreyðingu
heimsálfunnar, og við hvetjum
allar þjóðir, rikisstjórnir og vel-
viljaða menn til að standa sam-
an um að vernda þá leiö sem var
vörðuð i Helsinki árið 1975.
Prag, 16. nóvember 1981
Václav Malý, talsmaður
Charter 77-hreyfingarinnar I
Tékkóslóvakiu
Dr. Bedrich Placák, talsmaö-
ur Charter 77
Dr. Jiri Hájek, i hópi tals-
manna Charter 77.
Yfirlýsing ætluð
Sameinuöu þingi Sósialiska
lýöveldisins Tékkóslóvakiu,
Rikisstjórn Sósialiska lýðveld-
isins Tékkóslóvakiu, skrifstofu
forseta Sósialiska lýðveldisins
Tékkóslovakiu, Tékkneska
Friðarráöinu, Kristna friðar-
ráðinu og samtökunum Pacem
in Terris.
Atta árum siðar lét Thompson
frá sér fara grundvallarrit um
upphafstíma ensku verkalýðs-
stéttarinnar, The Making of the
English Working Class (Penguin-
forlagiö). Siðan kom út eftir
Thompson bókin Whigs and Hunt-
ers(Penguin, 1975) sem tekur til
umf jöllunar ensk lög, sem i sagn-
fræðinni nefnast The black Act,
en þau bönnuðu vissa tegund af
dýraveiðum en voru notuð i
margskonar öðrum tilfellum.
Umfjöllun Thompsons snýst
meðal annars um sjálfsprottna
almenna óhlýðni við lög, reglu og
eftirlit. Um það þema hefur
Thompson fjallað i fleiri ritum
(sjá ritgerðina Time, Work-di-
scipline and Industrial Capital-
ism i timaritinu Past and Present
nr 38, 1967).
Thompson er allur mjög bresk-
ur að sjá, hávaxinn, renglulegur
með úfiö grátt hár eins og gamali
enskur fjárhundur. Bækur hans
eru einnig mjög breskar. Hann
gengur með breska empirismann
i hrygglengjunni. Hann leggur sig
i framkróka við að sanna, sem
veldur þvi oft aö hann verður
nokkuð langmáll. Jafnframt er
Thompson mjög meðvitaöur um
fræðikenningar. 1 hinu mikla
verki um ensku verkalýðsstéttina
heldur hann uppi stöðugri um-
ræðu um stétt og stéttarvitund, i
„Whigs and Hunters” ræðir hann
um hagfræði og hugmyndafræði
og i ævisögu Morris um hlutverk
útópismans.
Dæmigert fyrir Thompson —
likt og enska marxista svo sem
Christopher Hill og Eric Hobs-
bawm — er að i f ræðilegu umræð-
unni gleymist aldrei að þetta
snýst allt um manneskjur. Kenn-
ingarnar bera ekki þekkinguna
ofurliði. Thompson vill ekki kalla
sjálfan sig marxista. Hann telur
aö tilséu „marxiskar hefðir” sem
eiga i sifelldum skoðanaskiptum
við aðrar kenningar, en það sé
ekki til neitt „afmarkað algjör-
lega marxiskt kenningakerfi”.
Thompson hallast fremur að
ljóðlist en heimspeki, hann setur
þá hlið við hlið William Blake og
Marx. Af þeim sökum hefur hann
tekið mjög gagnrýna afstööu
til formgerðarstefnunnar
(strúktúralismans) sem hefur
verið i uppgangi meðal marxista
á meginlandi Evrópu undanfarna
tvo áratugi. 1 langri ritgerð sem
nefnist The Poverty of Theory (i
bókinni The Poverty of Theory
and other Essays, Merlin Press
1978) ræðst Thompson til atlögu
gegn franska tisku-marxistanum
Louis Althusser og lærisveinum
hans. Thompson gagnrýnir fyrst
og fremst skort á raunvisindaleg-
um aðferðum: svo virðist sem
Althusser telji að visindakenning-
ar framleiði sinar eigin stað-
reyndir, burtséð frá raunveru-
leikanum.
Thompson tilheyrir kynslóð
sem er nokkuð eldri en þeir
marxistar sem nýja vinstri
hreyfingin sat við fótskör hjá á
sjöunda áratugnum. Samt sem
áður átti hann þátt i að hrinda
nýju, vinstri hreyfingunni af stað.
Arið 1956 ákvað hann að segja sig
úr kommúnistaflokknum, þar eð
hann gæti ekki stutt hreyfingu
sem féllistá innrás Sovétrikjanna
i Ungverjaland.
En Thompson sagði ekki skilið
við hugsjón sósialismans. Hann
gerðist ekki úrtölumaður, heldur
eins og hann orðar það, fortölu-
maður (reasoner). Hann skrifaði
margar greinar fyrir ýmis vinstri
timarit, til dæmis The Reasoner,
The New Reasoner og það sem
siðan varöThe New Left Review.
Asamt Raymond Williams gaf
Thompsonút May Day Manifesto
árið 1968 (Penguin). Hann er
núna meðlimur i breska Verka-
mannaflokknum, ekki vegna þess
að hann sé heillaður (eins og hann
orðar þaö) heldur vegna þess að
Aðalræðumaöur á fundi her-
stöðvaandstæðinga i Háskólabiói
á laugardaginn klukkan 5 e.h.:
Edward P. Thompson.
það sé orðið „likt og að vera hluti
af mannkyninu”.
Edward Thompson var virkur i
friðarhreyfingunni þegar á sjötta
áratugnum, liktog margir aðrir i
nýju vinstri hreyfingunni. Hann
hélt áfram störfum sinum i
friðarhreyfingunni, á sama tima
og önnur málefni urðu veigameiri
meðal vinstri manna. Thompson
er mjög virkur, hann skrifar og
heldurræður.ers.töðugtá þönum,
einn daginn i BrQssel, annan i
Frankfurt, þann þriðja i New-
castle og á laugardaginn kemur i
Háskólabiói i Reykjavik.
Ein af frægum greinum heitir
Notes on Exterminism, the Last
Stage of Civilization (New Left
Review 1980) sem gæti á islensku
heitið Um helstefnuna, siðasta
skeið menningar. Onnur grein
kemur út þessa dagana i Timariti
Máls og menningar.
Thompson heldur áfram sagn-
fræðirannsóknum sinum, hann
beinir nú athyglinni aö ljóðskáld-
inu og hugsjónamanninum Willi-
am Blake. Baráttan útilokar ekki
fræðilegar rannsóknir. Þvert á
móti: hvort tveggja helst i hend-
ur. Thompson sækir baráttuþrek
sitt til sögunnar. Hann segir á
einum stað i ritum sinum: „Vit-
und um söguna ætti að gera okkur
betur kleift að skilja þá getu til
umbreytinga sem blundar i sér-
hverjum manni.”
(Að mestu eftir Ronny Ambjörns-
son, Dagens Nyheter)
Sýning á
fræðflbokum
Sýningu á nýjum visinda- og
fræðiritum frá Springer-verlag
forlaginu hefur verið opin þessa
viku i hliðarsal Félagsstofnunar
stúdenta, en henni lýkur i dag.
Bækur þessar eru einkum á
sviði visinda, tækni og læknis-
fræði. Fyrirtæki Springer-verlag
hefur aðsetur i Berlin en er ekki i
neinum tengslum viö Axel
Springer. Þetta er I fyrsta sinn
sem bækur fyrirtækisins eru
sýndar hér á bókasýningu. Fyrir-
tækið gaf út um 800 nýja bókatitla
á s.l. ári. Fulltrúi forlagsins
David Anderson er hér á landi i
tilefni af sýningunni. Sýningunni
lýkur i dag ki. 17.001 dag.
\KonuF~}
kúnst i
J frú Glit
Glit h.f. er nú að setja á
markaðinn nýja linu i
blómapottum og vösum.
Þessi nýja lina hefur hlotið
I nafniö Kornakúnst. ■
Kornakúnst er unnin I I
steinleir blönduðum muldu I
vikurhrauni af Reykjanesi, |
' sem hefur svipað brennslu- ■
J 'stig og leirinn, og samlagast I
honum þvi njjög vel. Vikur- I
I inn bráðnar og veröur að |
* glerungi sem gefur þessa •
' skemmtilegu kornóttu áferð. I
I Kornakúnst eru fáanlegir I
blómapottar af öllum stærð- |
* um, veggpottar hengipottar ■
J svo og vasar og skálar.
Höfundur Kornakúnstar I
eru þau Þór Sveinsson, leir- |
■ kerasmiður og Eydis Lúð- ■
J viksdóttir myndlistakona. I