Þjóðviljinn - 16.04.1982, Qupperneq 5

Föstudagur 16. aprll 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Hvaða máli skipta Falklandseyjar?
Upphaf deflunnar um
auðæfi Suðurskautsins
Neðst á kortinu er Suðurskautslandið flatt út. Þar sést m.a. að Argentlna og Bretland gera tilkall til
sama geirans á ineginlandinu,og að cyjarnar merktar STB (Stóra-Bretlandi) eru ekki litils virði I sam-
bandi við væntanleg átök um þær kröfur. Norðmenn hafa helgað sér þrjú sker þar I hafi og gera tilkall til
Lands Maud drottningar.
Þegar menn hafa undrast þá
miklu hörku sein hlaupið hefur I
Falklandseyjadeiluna hafa þeir
bent á. að ekki sýnist eftir miklu
að slægjast: eyjarnar sjálfar eru
fátækar af náttúruauðæfum,
eyjaskeggjar fámennir og eftir
þvl þýðingarlitlir í framleiðslu og
viðskiptum. Efast var um að það
borgaði sig að bora eftir oliu á
landgrunninu.
En ef menn taka annan pól í.
hæðina og lita svo á að með her-
námi Falklandseyja hafi
Argentina byrjað kapphlaupið
mikla um auðæfi Suðurskauts-
landsins, þá horfir málið öðru visi
við. Argentina og Bretland eru
meðal þeirra rikja sem gera til-
kall til yfirráða yfir stórum geir-
um af þeirri istertu sem Suður-
skautslandið er. Og þá skiptir vist
talsverðu máli að hafa fótfestu á
sem flestum þeirra eyja sem næst
eru hinu kalda meginlandi, sem
byggt er mörgæsum og visinda-
mönnum frá nokkrum þjóðum.
Samningur fer úr gildi
Samningur er i gildi um að
leggja allar deilur um Suður-
skautslandið til hliðar þangað til
árið 1991 — á meöan hafa þau tólf
riki sem undirrituðu samning þar
að lútandi árið 1959 skuldbundið
sig til að láta alla umferð um það
svæði lúta alþjóðlegum lögum —
þar er m.a. bannað að fara með
vopn og geyma þar geislavirkan
úrgang.
Það er með öðrum orðum ekki
um þjóðarstolt að ræða, ekki um
hæpinn sögulegan rétt, né heldur
um Falklandseyinga, sem
Argentinumenn eru nú að reyna
að múta til samvinnu með þvi að
lofa þeim litsjónvarpi. Heldur um
upphaf aö átökunum um gifurleg
náttúruauðæf i Suðurskauts-
landsins. Og það er heldur ekki
rétt að gleyma þeirri oliu sem
finna á i námunda við eyjarnar
sjálfar. Fréttastofan AP hefur
j»ð eftir Brian Frow, sem sagður
er yfirmaður Falkland Islands
Office i London, að nýlegar rann-
sóknir hafi leitt það i ljós, að i
kringum Falklandseyjar sé meiri
oliu að finna en i öllum Norður-
sjónum. Það er sannarlega
eekert smáræöi. En vitaskuld
hafa stjórnirnar i Buenos Aires og
London engan hag af þvi að halda
þeim anga málsins á lofti — frek-
ar en þær minnast á Suðurskauts-
landiö.
Rík álfa
Suðurskautslandið er ekkert
smáflykki, álfan er á stærð við
hálfa Afriku. Og þar er svo mikið
af náttúruauðlindum að finna, að
stundum er haft á orði að isálfa
þessi geti orðið bjargvættur
mannkynsins þegar annað pm
þrýtur. Visindamenn vinna af
kappi að þvi að finna sem virk-
astar aðferðir til að nýta þessi
auðæfi við þær aðstæður sem
rikja suður þar. Og hertogar
iðnaðarins eru vafalaust fyrir
löngu farnir að gera áætlanir um
það hvernig þeir geti komið þar
ár sinni fyrir borð.
Til dæmis að taka má finna i
austurhluta Suðurskautslandsins
mestu kolabirgðir sem saman eru
komnar á einum stað i heiminum
— það er i landi Mariu drottn-
ingar — en landkönnuðir höfðu
áður fyrr þann sið að nefna ýmsa
skika eftir kóngafólki. Menn hafa
þegar fundið undir ishettunni
meira af gulli, silfri, kopar, tini,
krómi, nikkel og platinu en
mælanlegt sé.
Tvöföldun sjávarfangs
Af auðæfum er nóg en til þessa
hafa menn ekki gert mikið meira
en að leita þau uppi. Áður fyrr
voru hvalveiðimenn einir um aö
sækja i þessi köldu pláss, en of-
veiði og náttúruverndarsjónar-
mið hafa dregið mjög úr búskap
þeirra. Þess i stað sækja flotar
frá Sovétrikjunum, Japan, Chile,
Argentinu, Noregi, Suður-Afriku,
Taiwan og fleiri löndum þangað.
Ekki eru þeir á venjulegum fisk-
veiðum en sækjast mest eftir
krilli, sem er smárækja og getur
hæglega orðið einhver helsta upp-
spretta jarðar af eggjahvitu-
efnum. 1 krilli er 65% eggjahvitu-
efni, eins og i nautakjöti, humar
og rækju. Talið er að i hafinu um-
hverfis Suðurskautslandið séu
allt að sex miljarðir smálesta af
þessum matvælum.
Sumir sérfræðingar eru svo
djarfir i spám sinum að þeir
áætla að hægt verði að veiða þar
syðra 150 miljónir tonna á ári.
Það munar um minna — þvi fisk-
afli heimsins er nú helmingi
minni.
Landakröfur
Þegar samningurinn alþjóðlegi
um Suðurskautslandið rennur út
að niu árum liðnum má búast við
þvi að það verði heldur betur
handagangur i öskjunni. Að sjálf-
sögðu væri það eðlilegast að auð-
æfi þessa heimshluta yrðu sam-
eign þjóða heimsins — en þau riki
sem mesthafa komið viðsögu þar
syðra eru ekki á þeim buxum.
Nýsjálendingar, Argentinumenn,
Chilemenn, Astralir og frændur
okkar Norðmenn eru meðal
þeirra sem spekúlera stórt i
þessum málum. 011 þessi riki
Framhald á bls. 18.
SOLEY — athyglisverð tilraun
Tine Hagedorn fer með hlutverk huldumeyjarinnar Sóleyjar.
Rúnar Guðbrandsson i hlutverki Þórs Asmunúursonar.
Kvikmynd: Sóiey
Framleiðandi: Kvikmyndafé-
lagið Sóley hf.
Leikstjórn: Róska og Manrico.
Handrit: Róska og Manrico.
Samtöl: Einar Ólafsson.
Kvikmyndataka: Mario Gianni
og Charles Rose.
Klipping: Guiliano Mattioli.
Hljóð: Carlo Duca.
Tónlist: Gunnar Reynir Sveins-
son.
Meðal leikenda: Rúnar Guð-
brandsson (Þór Asmundarson),
Tine Hagedorn (Sóley), Jón frá
Pálmholti (séra Grimur), Pétur
Ilraunfjörð (Otilegumaður).
Kvikmyndin Sóley segir frá
Þór Asmundarsyni, ungum
pilti, sem ferðast langa vegu til
að leita að hrossum. Ófrjáls er
hestlaus maður, er boðskapur
föður hans, áður en hann leggur
i ferðina löngu og ströngu, og
leitin verður ekkert smáræði
áður en yfir lýkur, liggur yfir
öræfi og óbyggðir, milli mann-
heima og hulduheima og eins og
i öllum góöum ævintýrum er
einnig að finna baráttuna milli
góðs og ills, haturs og ástar.
Efnisþráðurinn er spunninn úr
þjóðsögum, þjóðkvæðum og
þjóðlegum kveðskap, og fyrir
aðstandendum myndarinnar
vakir að lifga þetta efni við,
tengja það sögu þjóðar að fornu
og nýju, undirokun alþýðunnar
gegn vondu yfirvaldi og barátt-
unni fyrir frjálsu landi.
Það er i sjálfu sér virðingar-
vert, að örla skuli á viðleitni is-
lenskra kvikmyndagerðar-
manna til að vinna með þetta
efni. Þaökrefstáræðis, enda má
ekki mikið út af bregða til að
boginn sé spenntur of hátt eða of
lágt og boðskapurinn missi
marks.
Það verður að segjast eins og
er, að ekki tekst allt sem skyldi i
Sóleyju, þrátt fyrir góðan ásetn-
ing höfunda hennar. Það er til
dæmis ekki laust við, að hið
þjóðlega efni, þjóðsagnabrunn-
urinn, sem leitað er fanga í, beri
leik og leikstjórn ofurliði, og
fyrir vikið næst ekki það vald á
viðfangsefninu sem nauðsynlegt
er; og þrátt fyrir fegurð Sóleyj-
ar og vörpuleik Þórs Asmund-
arsonar næst ekki sá ævintýra-
blæri myndina á köflum, sem er
hennar lifgjafi.
Sóley er gerð af vanefnum
miklum og ber það með sér að
sumu leyti, öðru ekki. Þaö er til
dæmis undravert, hversu vel
teksttili mörgum atriðum þrátt
fyrirhin greinilega knöppu kjör,
sem myndin er gerð við. Stað-
setning sumra atriða er hug-
vitssamleg og skemmtilega
spilað á náttúru landsins og
margvisleg fyrirbrigði þess —
ég nefni sem dæmi atriðið, þar
sem huldukonan Sóley, fulltrúi
hins góða i myndinni, bregður á
leik við hverinn og sömuleiðis
þegar þau Sóley og Þór hinn
mennski synda i hellinum. Þar
og viðar fór saman ágæt úr-
vinnsla hins þjóðlega efnis og
myndmálsins — og það verður
að segja eins og er, að hvar-
vetna i myndinni mátti greina
virðingu höfunda hennar fyrir
hvorutveggja: efniviðnum og
listforminu.
Tónlist . Gunnars Reynis
Sveinssonar hafði einnig ekki
litið að segja i þvi að ná fram til-
ætluðum áhrifum. Hún fellur vel
að efninu og tekst að undirstrika
svo um munar, hvaðeina sem
gerist, og viða var það i mynd-
inni, að mér fannst tónlistin
hreinlega taka frumkvæðið af
öllum öðrum þáttum filmunnar,
hún varð gerandinn, i kjölfarið
fylgdu land og saga, og þetta
tókst án þess að músikin yrði
nokkurn timann uppáþrengj-
andi. Bráövel gert hjá Gunnari
Reyni, og þess ber að geta, að
hljóðupptakan á tónlistinni var
með ágætum.
Ekki ætla ég mér að fjölyrða
um frammistöðu leikara i
myndinni, læt aðeins i ljós þaö
álit mitt, að það gengur ekki upp
að treysta nær alfarið á áhuga-
leikara i kvikmyndum, ekki i
Sóleyju nú fremur en i öðrum
myndum áður. Hvort um er að
kenna áhugaleiknum sem slik-
um eða leikstjóra skal ósagt lát-
ið. Mér fannst gaman að úti-
legumanni Péturs Hraunfjörð
og séra Grimi Jóns frá Pálm-
holti, sr. Grimi einkum i fyrri
hluta myndarinnar, þar sem viö
kynnuipst þessum geistlega
skúrk og ribbalda og hans ófriða
föruneyti.Hjá velflestum leikur-
um öðrum en Jóni bar um of á
þreytandi framsagnarlinku og
blæbrigðaleysi, en hvort
tveggja er króniskur kvilli hjá
flestum áhugaleikurum. Með
allri virðingu.
En þessir kvillar gera að
verkum að gersamlega vonlaust
er að dæma nokkuð um stóran
hluta af samtölum myndarinnar
að myndinni séðri aðeins einu
sinni, vegna þess aö blæbrigða-
leysi i framsögn getur gert
ágætis texta fullkomlega glóru-
lausan. Enn verri er þó tilgerð
sú, sem örlaði á hjá stöku leik-
ara, hún gerir persónuna hlægi-
lega. Þarna hefði leikstjórum
ekki veitt af að beita lið sitt fast-
ari tökum, þvi það er fyrst og
fremst þetta atriði, sem gefur
Sóleyju þann amatörblæ, sem á
henni er. Þvi miður. En nóg um
það.
Eftir stendur Sóley sem at-
hyglisverð og á köflum býsna
góð tilraun til að vinna úr efni-
við, sem islenskir listamenn yfir
höfuð fást of litið við. Tilraunin
er alls góðs-makleg og ekki sist
hennar vegna ættu menn að sjá
Sóleyju; þá Sóleyju, sem Jó-
hannes úr Kötlum orti svo fall-
ega um og Pétur Pálsson tón-
setti y ndislega. Og það væri vel,
ef fleiri hefðu það áræði, sem
aöstandendur kvikmyndarinnar
um Sóleyju hafa sýnt að þeir
hafi: til að takast á við nútima-
vandamál á grundvelli þess
þjóðlega arfs, sem viö íslend-
ingar eigum.
— jsj