Þjóðviljinn - 22.04.1982, Side 23

Þjóðviljinn - 22.04.1982, Side 23
Fimmtudagur 22. april 1982 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 23 : Vandi frystihúsa vegna hringorma í fiski og tillögur um seladráp. Háskóla íslands og Hafrannsóknastofnun verði falin rannsókn þessara mála t Morgunbiaðinu 18. mars sl. er sagt frá nefnd sem starfaðhefur á vegum sölusamtaka frystihús- anna og S.I.F. til ah finna ráö til útrýmingar á hringormum i fiski. Að þessu hefur starfað á vegum nefndarinnar Eriingur Hauksson liffræöingur. Niöurstaöa nefndar- manna viröist vera sú samkvæmt túlkun Morgunblaösins, aö helsta ráöiö til aö draga úr þessum vanda sé að minnka selastofnana viö landiö, sem eru landselur og útselur. Sérstaklega telja þeir þó útselinn hættulegan i þessu sam- bandi. Allir sem eitthvað hafa komið nærri fiskverkun vita að hring- ormar i fiski auka nokkuð kostnaö við fiskvinnsluna sérstaklega I frystihúsunum. Hins vegar dreg ég I efa að sú tala sem þarna er nefnd 12 miljón kr. sé nákvæm- lega sú upphæðsem greidd er fyr- ir að pilla orm Ur flökum i frysti- húsum á ári. Enda er sjálfsagt erfitt að reikna út slika upphæð rétta. Eins er með þá útreikninga eöa ágiskanir um að selurinn éti ákveðið marga skuttogarafarma af þorski og öðrum nytjafiski hér við land á ári. Til að koma með slikar tölur sem eitthvað væri byggjandi á, þá þyrftu þær að byggjast á margra ára rannsókn- um, sem ekki eru fyrir hendi nú. Menn vita það nú, að til eru tvær tegundir hringorma. önnur teg- undin, selaormurinnþarf að kom- ast i dýr meö heitu blóði til þess að lifkeöjan slitni ekki. 1 þessu sambandi kemur selur og ýmsar hvaltegundir orminum til hjálpar og hýsa lirfur hans og þroska þær. Hin hringormateg- undin þarf alls ekki þessa hjálp- arstarfsemi sjávardýra með heitt blóð til þess að timgast; hann er sjálfum sér nógur. Lengi vel héldu menn að allir hringormar þyrftu að komast í sjávardýr, með heitu blóöi til aö halda lif- keðjunni gangandi. En þessa kenningu afsannaði norskur nátt- urufræðingur fyrir allmörgum árum, eftir margra ára rann- sóknir. Nú er spurningin þessi: hvor þessara ormategunda veldur mestum skaða hér á fiski? >að má vel vera, að hægt sé að minnka ormasýkingu fisks, þ.e.a.s. þeirrar tegundar sem þarf sjávardýr með heitu blóöi sem millilið. En hvað þá um hina tegundina sem er sjálfri sér nóg? Og hvað mikið er hUn útbreidd hér viö land? Þessari spurningu er nauðsynlegt aö fá svarað, en það veröur ekki gert nema með visindalegum rannsóknum sér- fræðinga, sem að sjálfsögðu taka nokkurn tima. Ég hef grun um það, aðsiðari hringormategundin séhér i miklum mæli sumsstaðar. Þessi grunur minn styðst við eftirfarandi reynslu mi'na. Ar- ið 1959 vann ég á vegum sjávar- útvegsráðuneytisins. A vetrar- vertiðinni var ég staddur i Stykk- ishólmi þegar bátar sem þar lögðu upp komu með netafisk, Ur netum sem þeir áttu uppundir Rauðasandi. Þetta var stór og fallegur fiskur nýgenginn á mið- in; haföi gengiö upp á grunnið nóttina áður. Ekki sást hringorm- ur i flökum þessa fisks, og magar þeirra voru tómir. Þrem- ur dögum siðar kom ég I Stykkis- hólm og skoöaði fisk Ur þessum sömu netum við Rauðasand. Þá voru flökin ur fiskinum þaðan al- sett stórum gulum hringormum, sýnilega'fullþroska ormi en ekki lirfnm. Ég er nú bara leikmaður á þessu sviði, og þvi spyr ég: Er ekki eins liklegt að hér hafi ver- ið um orma þeirrar tegundar að ræða, sem ekki þurfa sjávardýr með heitu blóði til að timgast? Hinu þykistég hafa tekiöeftir, að þegar göngufiskur kemur af hafi hungraður á grunnmii^að sé þar ekki fyrir hendi æti handa honum, þá leggst hann á botninn og étur hvað sem er. Þannig hefur aö lik- indum verið viö Rauðasand aö fiskurinn át sjálfan orminn. I Morgunblaðsgreininni er sagt að göngufiskur sem kemur hingað til hrygningar frá Grænlandi sé oft- ast ormalaus. Þetta er rétt. Ég hef metið til Utflutnings þUsundir tonna af sDkum saltfiski og það er mjög sjaldgæft að finna i honum hringorm. Þetta er þvi merki- legra þegar það er vitað að selir viö Graenland eru margfalt fleiri heldur en hér viö land. Ég tel mig þekkja nokkuð til bæðt landsels og útsels héf við land svo og selategunda við Aust- ur-Grænland og i Norður-lshafi. Ég er alinn uppá selveiðijörð þar sem árleg kópaveiði var um 100 landselskópar. Þá var ég við veiðar á landsel i tvö vor i Hvalseyjum og einnig tvö haust viö dráp á Utselskópum og fullorðnum sel, enbrimlunum var fækkað ef þeir uröu of margir i samanburði við urtur. A þessum árum fengust oftast um 100 kópar af landsel i Hvalseyjum og oft á annað hundrað Utselskópar og fjöldi brimla var drepinn. Þrátt fyrir þá staðreynd að á þessum árum voru Hvalseyjar eitt af stærstu Utselslátrum hér viö land, þá voru hringormar i fiski Ur Faxaflóa minni en viðast annars- staöar. Við skoðuðum i maga þeirra Utselsbrimla sem drepnir voru, þvi það var vani hinna gömlu selveiöimanna. Mikiö var af sandkola i maga þeirra og nokkuö af smákeilu og lýsu. Þaö var rétt hending ef þar fannst þyrsklingur eða ýsa. (Landselur lifir talsvert á hvognkelsum á vorin og frameftir sumri). Með þessar athuganir i huga, þáheldég aö Utreikningar manna um að selurinn hér við land éti marga togarafarma af þorski og öðrum nytjafiski á ári, séu i allan máta mjög hæpnir. Og það mega vera i meira lagi kokhraustir menn sem bera sllkar fulyrðingar á borð fyrir almenning, án þess að þekkja nokkuð til lifnaðarhátta sela. I Norður-lshafi er fæða sela- stofnanna mikið iskóð eöa öðru nafni pólarþorskur, kolmunni og loðna. Þetta eru allt smáfiskteg- undir. Ég hef skoðað i selamaga á fullorðnum vöðusel og blöðrusel i Norður-lshafi og þá kom þetta i ljós: Hringanórinn sem heldur sig nyrst allra selategunda i tshafinu lifir lika á slikum smáfisktegund- um. A meðan selveiði var talin til mikilla hlunninda þeirra sjávar- jarða þar sem selalátur voru, þá var þess alltaf gætt að selnum fækkaði ekki og viö það var veiðin miðuð. Siðan á fyrri hluta þessar- ar aldar þá hefur sel fækkað i látrum þar sem ég þekki til. Þetta hefur orðið vegna þess að skot- veiði hefur aukist, vegna skot- glaðra manna frá ýmsum þétt- býlisstöðum sem notað hafa hrað- skreiða bátaTig skotið sel oftast i óleyfi alveg uppi i selalátrum. Það er þvi fjarstæða aö tala um fjölgun sela hér viö land, miðað við þann tima fyrr á öldinni þegar selalátur voru nytjuð af sjávar- bændum og alfriðuð fyrir öllum skotvopnum og hart gengið fram i þvi, að sliku banni væri hlýtt. Þetta ættu allir að vita sem kæra sig um að vita hið sanna i þessu máli. En um þaö geta menn verið sammála, að mjög gott væri að geta losnaö við hringorma Ur fiski sem veiöisthér við land. En hvort þvi markmiði yrði náð með þvi að fækka sel frá þvi' sem nú er, það tel ég algjört vafamál. Það hefði t.d. engin áhrif nema þá á þá hringormategundina sem þarf að komast i sel eöa annað sjávardýr með heitu blóði til að lifkeðjan slitni ekki. En hvaö þá með hina tegundina? Ég held að þaðsé álit flestra náttúrufræðinga sem eru taldir hafa eitthvaö til brunns að bera, aö þaö sé i hæsta máta var- hugavert að gripa inn i iifkeðjur hinnar villtu náttúru, þvi árang- urinn geti eins oröið öfugur til til- ganginn. 1 þessu sambandi vil ég benda á eftirfarandi. Hagsmunaaöilar viö nokkrar laxveiðiár töldu fyrir nokkrum árum, aö það mundi auka á laxagengdina i þessum ám, ef þeir losnuöu við seli sem héldu sig viö árósana. Þeir fengu þvi skotmenn til að drepa selinn. En hvaö skeði svo? Þegar selur- inn var horfinn frá árósunum, þá gekk minna af laxi i árnar. Og ástæðan var einfaidlega sU, að mikið af geldlaxi sem kom upp i árósana af hafi meö hrygningar- laxi,hann hélt ferðinni áfram upp i árnar, fýrir tilstuölan selsins, sem elti laxatorfurnar. Ef menn ætla sér að gripa inn i lögmál náttUrunnar, þá þurfa þeir að þekkja þessi lögmál. Ég tel það alveg fráleitt, og i hæsta máta óvisindalegt,ef fariö verður i það aö drepa niöur islenska sela- stofna,á þeim forsendum, að þeir taki til sin æti Ur hafinu og séu tæki náttUrunnar til aö halda ákveðnum hringormastofni við lýði. Ef fariö verður að borga mönnum fyrir að drepa niður is- lenska selastofna skipulagslaust og án alls eftirlits á framan- greindum forsendum, þá getur enginn sagt fyrir um það nú, hvaða afleiðingar slikt hefði i för meö sér. tslenskir selastofnar eru hluti af lifriki islenskrar náttúru sem okkur ber að umgangast með varúö, og nytja skynsamlega sé þess þörf. Viö skulum minnast þess að i aldaraðir var selur mik- ið nytjadýr á sjávarjörðum þar sem selalátur voru, og bjargaði þá sélveiði mörgum manni frá hungri. Sel fjölgar ekki ört, þar sem urtur eiga aðeins einn kóp á ári. Ég sting upp á þvi, að allt seladráp framkvæmt i þeim eina tilgangi að drepa niður selastofna við landið, án þess að nytja afurö- ir selsins, veröi bannað. Að svo komnu máli eru ekki fyrir hendi neinar visindalegar sannanir fyr- ir þvi, að slikt dráp leysti Ur hringormavandamáli frystihús- anna, þó framkvæmt yrði. Rikis- valdið á aö fela Háskóla tslands og Hafrannsóknastofnun að rannsaka ástand selastofnanna, svo og hringorma við landið. Og ef eitthvað þætti tiltækilegt að gera aö lokinni þeirri rannsókn, þá verður það skilyröislaust að byggjast á tillögum þessara vis- indastofnana.

x

Þjóðviljinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.