Þjóðviljinn - 15.07.1982, Blaðsíða 7

Til að auka sveigjanleika í hagkerfinu
Fimmtudagur 15. júH 1982 ÞJOÐVILJINN — StÐA 7
Efnahagsfélög
stofnuð 1
Sovétríkj unum
UmræÐan um spillingu og af-
hjiipanir á undanförnum mánuð-
um i Sovétrik junum er nii að taka
á sig nýtt og uppbyggilegt form. 1
þessum mánuði er ætlunin að
stofna „efnahagsfélög” bæði f
Sovétlýðveldunum og fyrir Sovét-
rikin i heild. Efnahagsfélögin
eiga að vera vettvangur fyrir
hagfræðinga, skipuieggjendur og
aðra slíka tii að ræða efnahags-
vandamál og leysa þau. Slikur
vettvangur hefur ekki verið til
siðan sú lfflega umræða var um
sósialiska hagfræði á fyrstu árum
byltingarinnar, en kafnaði einsog
fleira á Staiinstimabilinu.
Akvörðunin um stofnun þessara
efnahagsfélaga var tekin af Al-
þýðusambandi Sovétrikjanna,
miðstjdrn verkalýðsráðsins og
miöstjórn þeirra sem vinna við
stjórnunarstörf hjá rikinu.
Astæða þess að Stalln braut niður
allar tilraunir til að tengja saman
riki og verkalýðshreyfingu með
þessum hætti, er sögð vera sú að
hann óttaðist að hér væri visir að
valdi sem gæti orðið ógnun við
veldi hans og flokkstoppsins. A
Krflstjofftimabilinu voru nokkur
slik félög endurreist en slðar lögð
niður.
Lífleg umræða
utan Moskvu
Umræöan um þessi félög og
fleiri tilraunir til að brjóta niður
gamla mflra I efnahags- og mann-
lifi I Sovétri'kjunum hefur ekki
verið áberandi i stærstu fjölmiðl-
um, þó hana hafi vissulega borið
á góma. Hins vegar eru blöö utan
höfuðstaðarins og fagrit ýmiss
konar uppfull af umræðu um
þessi mál.
Igrein f Information um þessa
umræðu eru tiltekin dæmi úr
ýmsum blöðum og timaritum
þarsem verið er að ræða opnara
kerfi og gagnrýna nflverandi
skipulag á efnahagsmálum og at-
vinnumálum. Þetta hefur m.a.s.
komið i Prövdu og í febrflar sl.
var lofað frásögnum af stofnun
klúbba um efnahagsmál i Sovét-
rikjunum, en siðan hefur ekki
verið staðið við þetta fyrirheit.
Greinilegt er að vangaveltur af
þessum toga eiga sér einnig stað
efst i valdapýramidanum. 7. mai
sl. birtist grein i Prövdu eftir
„Hetju verkalýðsins”, Trape-
snikov um markaðssósialisma og
samkeppni. Tarpesnikov þessi á
að vera 77 ára gamall en greinin
þykir mjög spretthörö og jafnvel
ungæðisleg af svo aldinni hetju að
vera. En einsog endranær er mest
skrifað um svona mál á milli llna.
Irina
kemur í ljós
Greinin hefur verið tfllkuð t.d.
afblaði Kommflnistaflokksltaliu,
L’Unita sem krafa um kerfis-
breytingu og óvægin gagnrýni á
núverandikerfi. Fyrir þetta hefur
hins vegar L’Unita fengið ákúrur
frá Sovétrikjunum.
Meðal þess sem mest er umtal-
aö á þessum nótum i Sovétríkjun-
um á bakvið tjöldin er samt sem
áður „efnahagsleg skáldsaga”
eftir aðstoöaraðalritstjóra
Prövdu, Dmitri Valovoj. Fyrsti
hluti þessa efnahagsrómans birt-
ist I marshefti tímarits rithöf-
undasambandsins, Vorir timar.
Annar hluti kom i aprllheftinu en
siðan hefur framhaldiö ekki feng-
Stríðsleíkur
„Jæja, I dag förum við i
striðsleik. Takið fram blað og
blýant. Við erum risaveldið
Alfa, andstæðingurinn er risa-
veldið Beta. Bæði risaveldin
geta auðveldlega sprengt hvort
annað i tætlur. Og hvað gerum
við þá?”
— Við foröumst hvor annan
eins og við getum, ekki satt?
— Það er rétt. Setjum svo að
komi smáriki til okkar og vilji
vingast við okkur. Hvernig
þökkum við smárlkinu auð-
sýnda vináttu?
— Við létum þetta smáriki fá
vopn, sem eiga að duga til að
verjast risaveldinu Beta.
— Hárrétt. En nú vandast
málið. Annað smáriki, Delta að
nafni, kemur til okkar og vill
einnig vingast við okkur.
Hvemig eigum við að bregðast
við?
— Við látum þá fá vopn llka.
— Hvers vegna?
— Af þvl að ef við gemm það
ekki, þá mun risaveldið Beta
láta þá fá vopn.
— Jæja, höldum áfram. Við
höfum nfl selt báðum smárikj-
unum Delta og Omega vopn.
Hvað eigum við næst að gera?
— Við bjóðum hermönnum
þessara rikja hingað og kennum
þeim að nota vopnin.
— Hvað gerist þá?
— Hvort smárikið um sig,
heldur að hitt hafi fengið betri
vopn og heimtar enn öflugri víg-
búnað.
— Eigum við þá að selja þeim
betri vi’gbflnaðartól?
— Já, af því að þvi fleiri vlgtól
sem viö seljum smárlkjum,
þeim mun ódýrari verður okkar
eigin vigbúnaöur. Þar sem þeir
fá mun fleir og öflugri tól og
tæki frá okkur, verða þeir okkur
aö sama skapi háðari I ööru til-
liti.
— Jamm, þannig að besta að-
ferðin til að vinna hug og hjörtu
smáþjóðanna er að birgja þær
upp með vígbdnaði.
— Það veit hver einasti mað-
Art
Buchwald
ur. Ég hélt að þú segöir að þetta
ætti að verða erfitt próf?
— Leikurinn er nfl ekki ennþá
úti. Nfl hefur risaveldið okkar
Alfa hlaðið á smárikin byssum,
eldflaugum, skipum, kafbátum
og flugvélum. Við höfum sann-
fært umheiminn að áras á smá-
rikin Delta og Omega verður
skilin sem árás á okkur. Auðvit-
að höfðum við stórveldið Beta i
huga þegar við stóðum i þessum
viðskiptum við smárfkin. Gerð-
um við rétt?
— Auðvitað, þvi fleiri riki
sem við náum I bandalag okkar
sem stefnt er gegn stórveldinu
Beta, þeim mun meira öryggi
rikir.
— Þetta litur vel flt á pappírn-
um. En nú vandast málið. Hvað
gerist ef smáríkið Omega notar
vigbúnaðinn sem við höfum selt
þeim til að ráðast á smárikiö
Delta afþvi það telur Delta
meiri ógnun við öryggi sitt en
risaveldið Beta?
— Við fyrirskipum Omega að
hætta bardögum.
— En ef þeir fara ekki að ráð-
um okkar?
— Við segjum þeim að sam-
kvæmt gagnkvæmum vamar-
samningi okkar megi þeir ekki
nota vigbúnaðinn til annars en
verjast stórveldinu Beta.
— En hvaðgerist ef þeir segja
okkur að fara til fjandans með
samninginn?
— Þeir geta ekki sagt okkur
að fara til andskotans með
samninginn afþví viö erum risa-
veldiö — og þannig talar enginn
við risaveldi. Því ef þeir gerðu
það myndum við sprengja smá-
rikið Omega i' tætlur.
— En við getum ekki sprengt
þá i tætlur, eða hvað?
— Neieei,— en viö getum hætt
að senda þeim vopn.
— En ef við gerum það, þá
myndi risaveldiö Beta fylla
tómarúmið þegar I stað og við
heföum misst góðan vin og
bandamann og einn okkar bestu
viðskiptavina.
— Veröum við þá að styðja
smárikið Omega I strlðinu gegn
smárikinu Delta?
— Ekki endilega. Við viljum
ekki heldur missa smárikið
Delta frá okkur.
— Þá eigum við einskis ann-
ars úrkosta en láta smárikin
berjast með okkar vigbflnaði
þartil annað hvort þeirra ber
sigur úr býtum .
— Hefur þfl einnver betri úr-
ræði?
— Getum við ekki farið með
málið fyrir Sameinuðu þjóðim-
ar — þeim er borgaö til að við-
halda friði?
— Við getum reynt það,en það
mun ekki leiða til árangurs.
— Hver er þá lausnin?
— Þaö er engin lausn á þessu
máli. Þetta er spurning um
móral. Móralinn er: það er ekk-
ert grin að vera risaveldi ef
smáríkin segja manni að fara til
fjandans þegar maður ætlar að
hlutast til um málin.
(Þýtt) — vr.
Breytingar. Gagnrýnin á spillingu og rugli I sovésku hagkerfi er nú að
skila sér i breytingum. En um nýju efnahagsfélögin er valdabarátta.
istbirt I ti'maritinu. A ritstjómar-
skrifstofum timaritsins fengust
þær upplýsingar að ástæðan væri
ekki kunn, en sagan hefði átt að
birtast I fjómm hlutum.
Sagan gerist aðallega á Krop-
otkin götu i Moskvu og þar eru
mörg bannheilög nöfn nefnd á
nafn, Trotsky, Bukharin, Stalin
og Krjflstoff. Aðalpersónan Irina
er að vinna að heimildarrann-
sóknum og getur þvl nefnt þessa
menn og kenningar þeirra. Sagt
er að Irina sé að setja fram skoð-
anir höfundar sjálfs á efnahags-
málum. Við rannsóknir slnar átt-
ar hún sig á þvl að það er skipu-
lagt án þess að byggt sé á reynsl-
unni og umræðum sem áður hafa
farið fram. Hfln setur þvi fram
spurningar um þaö hvernig vænta
megi árangurs ef ekki er byggt á
reynslu sögunnar. Efnahagsum-
ræðan og vandamálin frá þriðja
áratugnum em rifjuð upp i sög-
unni, sem á að gerast á milli 1961
og 1965 á þiöutimabilinu með
Krústjoff.
Allt vald til Irinu
Það er margt sem bendir til
þess aö hér sé um viðtæka um-
ræðu að ræða og beðið er framtið-
arinnar meö töluverðri eftirvænt-
ingu i Sovétrlkjunum. Talið er að
innan flokksins sé hörð andstaöa
gegn tilraunum og vangaveltum
um opnara og sveigjanlegra kerfi
og nýjum valdastofnunum sem
gætu sprottið upp meö efnahags-
félögunum.
Information bendir á að fleira
sé I gerjun sem ýti á breytingar.
Nú hefur verið ákveðið að innan
allra sovétlýðveldanna verði sett
á laggirnar þjóðernisráö, sem
taki við hlutverki miðstjórnarinn-
ar sem hefiir haft meö þjóðernis-
málin að gera siðan 1936 undir
Stalín. Bent er á að efnahagsáætl-
anir og þjóöemismálin séu ná-
tengd, og hagfræðingar hafi veriö
aðleggja á ráðinofan frá og jafn-
vel flr fjarlægð án þess aö þekkja
til sérstöðu hvers lands og þjóö-
erna. Meðal hagfræöinga nú sé
ákveðinn viiji fyrir þvl aö fá
meira vald til þeirra sem hafi
nýjar hugmyndir um það sem
beri aö gera. Hin mörgu þjóðerni
séu fjölþætt og krefjist fjölþætts
hagkerfis (pluralisme). Moskva
geti ekki lengur gefið Siberiu og
Grúsíu sams konar fyrirskipanir.
Krafist er meira sjálfræöis,
landa, héraða og fyrirtækja.
Irina er án vafa sendiboði hag-
fræðinga og skipuleggjenda sem
viija brjóta blaö I efnahagsmál-
um Sovétrikjanna og meina
margt með nýju efnahagsfélög-
unum. Hfln hafi átt að breiöast út
um landið og láta vita af þvl sem
væri i gerjun. Hætt er við að hfln
hafi skapað of mikinn hávaða —
allavega hefur ekki heyrst i henni
um stund, Hvort reyna eigi að
endurlifga Eyjólf bónda?
(Information) — óg
Breytíngar á
frönsku stjómínni
Nýverið hafa verið kunngerðar
breytingar á frönsku rikisstjdrn-
inni. Talsmaður stjórnar sósial-
ista og kommúnista sagði að hér
væri einungis um tilfærslu að
ræða en aðrir halda fram að
meira búi að baki, að það sé
ágreiningur meðal sósíalista um
niðurskurðaráform rikisstjórnar
Pierre Mauroys.
Iðnaðarráðherrann 74 ára gam-
all maður hverfur úr rikisstjórn-
inni en ráðuneyti hans verður
sameinað rannsóknarráöuneyt-
inu.
Hins vegar hverfur ráðherra
sem hefur meö félagsmál að ein-
hverju leyti að gera, úr rikis-
stjórninni vegna þess að hún hef-
ur verið andsnúin niðurskurðar-
áformum i félagsmálum, sem
Mitterrand hefur fyrirskipað i
samræmi við aðrar samdráttar-
aðgerðir I efnahagsmálum. Nic-
ole Questiau, en svo heitir konan
sem hverfur flr ráðherrastól,
heyrir til vinstra armi franska só-
sialistaflokksins, og hefur opin-
berlega lýst sig fylgjandi auknum
fjárframlögum til félagslegra
framkvæmda I samræmi við
kosningaloforð sósialista. Þetta
eru fyrstu breytingarnar sem
geröar eru á ríkisstjórn sósialista
og kommúnista I Frakklandi und-
ir stjórn Maurroys slðan stjórnin
tók við völdum fyrir rflmu ári.
— óg