Þjóðviljinn - 05.08.1982, Blaðsíða 7

Ftmmtudagur 5. ágúst 1982 þjóÐVILJINN — SÍÐA 7
Upphaf heimastjórnar áGrœnlandi
Þessi mynd er ekki tekin á Sjálandi. Grænlendingar eru þjóð meðal þjóða og eiga sinn sjálfstæðisrétt.
NUNARPUT
landið okkar
Um þessar mundir er
haldiö upp á 1000 ára af-
mæli landnáms norrænna
manna á Grænlandi# eins
og kunnugt er. Sá, sem
fyrstur þeirra varö til að
nema þar land var Eiríkur
rauði ásamt fylgdarliði
sínu — en heldur mun dvöl
þessara fyrstu norrænu
manna orðið endaslepp,
þegar á allt er litiö; a.m.k.
munu hvergi vera nein
merki um afkomendur
þeirra á Grænlandi, og
ekki fýsti fleiri að setjast
I krafti
„eignarréttarins"
Slíkan veg verður ekki troðið
átakalaust, eins og ótal dæmi
segja frá og sanna, og frómt sagt
hafa Grænlendingar farið illa út
úr samskiptum sinum við aðrar
þjóðir og þá einkum Dani, sem
létu lengi vel eins og ekki aðeins
Grænland heldur og grænlenska
þjóðin væri þeirra eign, og að i
krafti eignarréttarins mætti með-
höndla bæði land og þjóð að geð-
þótta.
Ekki skal tiundað hér hvernig
samskipti þessara tveggja
geróliku þjóða gengu fyrir sig; sú
sorgarsaga er orðin ágætlega
þekkt. En óskir um heimastjórn
skrá af danska þinginu, og i henni
var m.a. kveðið á um kosninga-
rétt Grænlendinga auk annarra
borgaralegra réttinda þeirra, og
Grænland varð einskonar amt i
danska rikinu — þessi aðgerð
markaði öðrum aðgerðum frem-
ur upphafið að vakningu þeirrar
pólitisku vitundar hjá grænlensku
þjóðinni, sem hafði rúmum tutt-
ugu og fimm árum siðar þau
áhrif, að Grænlendingar áttu kost
á þvi i fyrsta sinn aö kjósa til eig-
in Landsþings.
Eins og nærri lætur, var saga
Landsþingsins löng og ströng. En
formlegt upphaf þess má rekja til
Jonathans Motzfeldt, sem þá var
meðlimur i grænlenska landsráð-
inu, valdalausri stofnun, sem
Þingmenn grænlenska Landsþingsins ganga til kirkju áður en fyrsti fundur þingsins hefst.
þar aðtilbúsetu, eftir þvi
sem heimildir greina frá.
En á Grænlandi hefur engu að
siður búið fólk frá ómunatfð;
frumbyggjar, sem lifðu á lands-
ins gögnum og gæðum, eftir þvi
sem sögur herma og heimildir
greina frá. Sú þjóð, Inúitar, er
nú óöum að feta hina grýttu leið
til sjálfsforræöis eftir að hafa
verið nýlenduþjóð Dana um nokk-
urra alda skeið.
Grænlendinga komu fram rétt
fyrir eða um miðja þessa öld,
þegar þeir sem þjóð sættu sig ekki
lengur við þá kúgun og það mis-
rétti, sem þeir höfðu orðiö að
þola.
Vakning póli-
tiskrar vitundar
Fyrsta skrefið i átt til sjálfsfor-
ræðis Grænlendinga var stigið ár-
ið 1953. Þá var sett ný stjórnar-
hafði eingöngu tillögurétt til
danska Stórþingsins. Jonathan
flutti þar tillögu um að landsráðið
fengi meiri möguleika á þvi að
hafa áhrif á samfélagsþróunina i
Grænlandi. úr varð, aö Græn-
landsráðherra dönsku stjórnar-
innar var faliö að setja saman
nefnd, sem skyldi kanna hvernig
auka mætti áhrif landsráðsins og
ábyrgð — og hvernig mætti koma
á einhvers konar heimastjórn á
Grænlandi-
Fyrstu kosningarnar til grænlenska Landsþingsins voru haldnar 4.
april 1979. Siumut, sem er róttækur flokkur, fékk i þessum kosningum
13 þingmenn af 21, en Atassut, sem er borgaralegur, frjálslyndur flokk-
ur myndar 8 þingmanna stjórnarandstöðu.

A Grænlandi mætast gamlir og nýir timar, eins og glöggt má sjá á
þessari mynd —en þaðhefur haft margvislega erfiðleika I för með sér I
grænlensku þjóðlifi.
Viðhorf
Grænlendinga
í þessari nefnd áttu eingöngu
sæti grænlenskir stjórnmála-
menn — af þvi að það var álitið
mikilvægt, að upphaf umræðna
um heimastjórn á Grænlandi yrði
á grundvelli þeirra viðhorfa, sem
var aö finna meðal Grænlendinga
sjálfra.
Nefndin skilaði áliti 1975 og i þvi
var að finna helstu forsendur fyr-
ir nauðsyn þess, að komið yrði á
fót heimastjórn á Grænlandi:
.1 fyrsta lagi taldi nefndin, að
Grænland og sú þjóo, sem upp-
haflega byggði landiö væri um
svo margt ólik Danmörku og
Dönum, að tengsl milli þessara
tveggja þjóða gæti aldrei orðið á
þeim grundvelli, sem einkennir
t.d. tengsl Fjónbúa og Sjálend-
inga.
I öðru lagi var bent á hina grið-
armiklu fjarlægð milli Grænlands
og Danmerkur og samgöngu-
erfiðleikana þar á milli.
Öllu stjórnað í
Kóngsins Kaupinhafn
1 þriöja lagi tók nefndin til þess,
að meðan öll stjórnsýsla heima-
fyrir væri aðskilin frá heildar-
stjórn mála, sem fór fram i Kaup-
mannahöfn, þá gerði það að verk-
um, að grænlenskir stjórnmála-
menn fyndu til ákveðins vanmátt-
ar, vegna þess að um öll mikilvæg
mál var fundað og ákvarðað i
Kaupmannahöfn.
1 fjórða lagi benti nefndin á það,
að þótt haft væri samráð við
landsstjórnina um framkvæmd
mála, þá hefði hún i raun litla
möguleika á að hafa áhrif á þá
hina sömu framkvæmd, vegna
fjarlægðarinnar við Kaupmanna-
höfn, þar sem hin raunverulega
stjórnsýsla færi fram.
Tunga, menning,
hugsun
1 fimmta lagi var á það bent, að
grænlensk tunga er svo nátengd
grænlenskum þankagangi og lifn-
aðarháttum, og varöveisla henn-
ar þarmeð hluti af forsendum
þess, að Grænlendingar geti orðið
sjálfstæð þjóð með eigin þjóöar-
menningu — og þannig reyndar
forsenda þess, að Grænlendingár
megi áfram vera hluti af þvi sam-
félagi þjóðanna, sem jörðina
byggir.
Að lokum benti nefndin á tvö
mikilvæg atriði sem eru hreinar
og klárar afleiðingar nýlendu-
sambandsins viö Dani: Eftir
meira en tveggja alda nýlendu-
tengsl eru Grænlendingar orðnir
vanir þvi að þeirra málum sé
stjórnað og stýrt i Kaupmanna-
höfn — af Dönum. Og siöast en
ekki sist, þá var tekið til þess, að
einmitt sú staðreynd, að málefn-
um Grænlendinga sé stjórnað af
Dönum, býður þeim þankagangi
heim, að ábyrgðina sé einnig
Dananna. Þar með missa Græn-
lendingar sjálfir áhuga og löngun
Framhald á 14. siðu.