Þjóðviljinn - 06.01.1983, Page 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 6. janúar 1983
Minning
Skafti
Hinn 14. _okt. s.l. andaðist í
Reykjavík Skafti Magnússon, átt-
ræður að aldri. Hann hafði nær
helming ævi sinnar átt heima á
Sauðárkróki áður en hann fluttist
til Reykjavíkur 1969.
Skafti var fæddur að írafelli í
Lýtingsstaðahreppi 17. ágúst 1902.
Foreldrar hans voru: Magnús Jóns-
son, bóndi í Gilhaga og Guðbjörg
Guðmundsdóttir, lausakona á íra-
felli, eins og skráð er í kirkjubók.
Skafti ólst upp með móður sinni á
írafelli til 8 ára aldurs en árið 1910
réðist Guðbjörg ráðskona til Pét-
urs Björnssonar bónda íTeigakoti
og þar var Skafti meö móður sinni
fram yfir tvítugt.
Á æskuárum mínum kynntist ég
Skafta og urðum við góðir vinir þá
þegar. Teigakot er næsti bær við
Sveinsstaði en yfir háls að fara, sem
Eggjar heita og klt. gangur. Ég var
ungur sendur yfir að Teigakoti.
Þar voru þá Guðbjörg og Skafti og
Pétur bóndi og móðursystir hans,
Ingibjörg Pétursdóttir. Ég veit að
ég var 6 ára þegar ég fór þessa ferð,
því ég man eftir Ingibjörgu Péturs-
dóttur, en hún andaðist haustið
1911, nær áttræð að aldri. Baðstof-
an var þröng, stutt á milli rúma og
torfgólf, sem ég man hvergi eftir
annarsstaðar. Skafti var glaður og
gestrisinn, leiddi mig um hlöð og
sýndi mér hitt og þetta. Hann var
þrem árum ekiri en ég og þó vorum
viö jafningjar. Fundum okkar
Skafta bar oft saman á þessum
árum og man ég sumt.
Pétur Björnsson í Teigakoti var
kallaöur sérvitur en þó merkism-
aður. I lann hafði stærðfræðigáfu
svo mikla að fágætt var taliö. Hann
reiknaði hitt og þetta sér til gamans
ogkunni fingrarím utanbókar. Pét-
ur hafði ekki stórt bú en notagott
svo ekkert skorti til heimilis. Hann
var nákvæmur og vandvirkur við
André Leroi-Gourhan:
The Dawn of European Art.
An Intrnduction to J’alacolithic Cavc
I’ainting. Translatcd by Sara Champion.
Antonio Beltrán:
Rock art of
the Spanish Levant.
Translatcd by Margaret Brown. - The
imprint ol' Man cditcd hy Kntmanucl
Anati. Cambridge Univcrsity Prcss
1982.
Bæði bindin eru gefin út í ritröð
frá Cambridge um frumlist, þ.e.
fyrstu tilburði manna til listsköp-
unar, ritröðin nefnist „The Imprint
of Man"
Rit Leroi-Gourhans fjallar um
hellamálverkin frá steinöld í Frakk-
landi og víðar. Höfundurinn er
heimskunnur fyrir rannsóknir sínar
á þessum verkum, en þessi verk eru
lykill til skilnings á uppruna og
kveikju listar og trúarbragða
mannkynsins. Steinaldarlist var
uppgötvuð upp úr miðri 19. öld.
Hellamálverkin voru uppgötvuð
síðar. Altamíra hellamálverkin
fundust 1879, en voru ekki viður-
kennd sem steinaldarverk fyrr en í
upphafi 20. aldar. í fyrstu veltu
menn mjög fyrir sér frá hvaða tím-
um þessi málverk voru og hvers-
vegna þau voru gerð, aftur á móti
var lítt rætt um aðferðirnar og
tæknina. sem notuð var við gerð
þeirra. Það er meira en líklegt að
listræn tjáning hafi ekki aðeips ver-
ið einskorðuð við gerð hellamál-
verka, listaverk hafa vitaskuld ver-
ið unnin ofan jarðar, málað á
skinn, börk og tré og steina, en
margt eyðist á styttri tíma en liðinn
er frá því um 8000 f. Kr. en oft er
miðað viö þann tíma varðandi
tímasetningu þessarar frum-lista-
verka. Skreytingar á mammúta-
bein frá Úkraínu votta það.
Höfundurinn fjallar nákvæm-
lega um það sem vitaö er varðandi
Magnússon
allt sem hann gerði, vandaður til
orðs og æðis og vildi í engu vamm
sitt vita.
Það mun óhætt að segja að Skafti
Magnússon átti góðan húsbónda,
þar sem Pétur var, á æsku- og
uppvaxtarárum sínum.
Einu sinni kom ég að stekknum í
Teigakoti og var þá verið að rýja.
Skafti hélt í gemling en Pétur rúði.
Svo var því lokið nema hvað eftir
var að reyta einhverja ullarsnepla
af bringukolli. Og þá sleppti Skafti
gemlingnum, að yfirlögðu ráði, að
mér virtist, því hann gat verið glett-
inn stundum. Pétri mislíkaði því
hann vildi vinna öll verk snyrtilega,
en sagði fátt, því hann blótaði
aldrei, - og gemlingurinn slapp
með sneplana á bringukollinum.
Það mun hafa verið sumarið
1914 að ég fór í ferðalag, sem mér
er ennþá mjög í minni. Það var
fjárrekstur á fjall, frá Sveinsstöð-
um og Teigakoti. Á hvorugum
bænum var margt fé svo reksturinn
var léttur. Frá Sveinsstöðum vor-
um við feðgar en Pétur og Skafti
frá Teigakoti. Við rákum féð vest-
ur á Haukagilsheiði, fórum fram
Gilhagadal og rákum vestur yfir
fjallið um Tungnárbotna. Mér er
enn í minni hið dýrlega útsýni af
Nónfjalli um bjarta sumarnóttina,
til suðurs og vesturs, yfir sanda og
öræfi til jökla. Ég man líka hvað
ferðafélagarnir, Pétur og Skafti,
voru hugþekkir, þótt ólíkir væru.
Það var sannarlega góður félags-
skapur.
Árið 1922 fór Skafti að búa í
Teigakoti með móður sinni og var
bóndi þar til 1925. í árslok 1924
andaðist Guðbjörg móðir Skafta,
en Pétur Björnsson var dáinn áður,
haustið 1923. Vorið 1925 fluttist
Skafti að Efra-Lýtingsstaðakoti og
var þar lausamaður eitt ár en 1926
keypti hann Þorsteinsstaðakot og
fór að búa þar en var þar ekki nema
árið því hann veiktist og varð að
fara þaðan þessvegna.
Árið 1927 fór Skafti að Mæli-
fellsá til Jóhanns Magnússonar,
bróður síns og var þar næstu 5 árin,
fyrst vinnumaður í 2 ár og síðan
lausamaður. Jóhann á Mælifellsá
hafði löngum mikil umsvif í sínum
búskap og á þessum árum unnu
þeir bræður við plægingar og voru
víða, bæði í sveitinni og annars-
staðar. Þá voru jarðabætur unnar
með hestaverkfærum, en drátarvél
kom ekki í Lýtingsstaðahrepp fyrr
en 1930. Gott þótti að hafa Jóhann
og Skafta í vinnu. Þeir höfðu góða
hesta og afköstuðu miklu verki, en
hitt var þó ekki síður, hvað þeir
voru skemmtilegir utan vinnutíma,
glaðir og kunnu frá mörgu að
segja.
I Mælifellsá kynntist Skafti konu
sinni, Önnu Sveinsdóttur
Sveinbjörnssonar. Móðir hennar
var Steinunn Sveinsdóttir Gunn-
arssonar á Mælifellsá, sem nafn-
kenndur var fyrir margt á sinni tíð.
Auk Skíðastaðaættar var Anna
komin af Árna í Stokkhólma og sr.
Birni í Bólstaðarhlíð, þegar lengra
er rakið.
Árið 1932 fluttu þau Skafti og
Anna til Sauðárkróks, með tvo
unga drengi, og bjuggu þar síðan.
Börn þeirra urðu fjögur: Björgvin,
Sveinn, Kristín og Svanhildur.
Björgvin andaðist 1958, en hin syst-
kinin eru nú búsett sunnan heiða.
Anna Sveinsdóttir andaðist fyrir
aldur fram árið 1953. Ég þekkti
hana ekki neitt, hef líklega einu
sinni komið á heimili hennar, en
þeir, sem þekktu hana, söknuðu
hennar sárt og hjá þeim fékk hún
góða dórna fyrir góðvild og greiða-
semi. Hún vargreind kona, gestris-
in og vildi öllum gott gera.
erle
Tcikning af hcllamálvcrki í Alt-
amíra
aðferðir og tækni við gerð mynd-
anna og urn myndirnar sjálfar og
afstöðu þeirra hvorrar til annarrar
og flatarins. Til þess að gera þessar
myndir þurfti mikla vinnu, bæði
palla úr tré, lýsingu og litagerð,
það hafa fundist leifar 130 lampa á
einum fundarstaðnum og einnig
leifar af pöllum og stillönsum. Það
er einnig víst að hópar lista og
kunnáttumanna hafa unnið að
þessum myndum. Og hver er þýð-
ing þeirra tákna eða dýramynda
sem sjá má á veggjum fundar-
staðanna langt niður í iðrum jarð-
ar. Höfundurinn álítur að mynd-
irnar séu tákn, sem báru í sér vissa
merkingu fyrir þau samfélög sem
voru forsenda þess að hægt var að
vinna þessi verk og mjög þýðingar-
mikil tákn, tengd magíu eða trúar-
brögðuin, sem sagt undirstaða til-
veru samfélaganna.
Beltrán er prófessor í Saragossa
og rneðal kunnustu listfræðinga urn
steinaldarlist á Spáni. í þessu riti
fjallar hann um hellaristur og hell-
ismálverk á Austur-Spáni. svæðinu
sem Iiggur að Miðjarðarhafi. Hell-
ismálverk á Norður-Spáni og í hell-
unum á Frakklandi hafa löngum
yfirskyggt verin á austurströnd
Spánar, en með þessu riti Beltráns
er sýnt fram á þýðingu verka þessa
svæðis.
Myndirnar í skútum og hellum
og á klettaveggjum á þessu svæði
eru það sérstæðar að samanburður
og tengsl við myndir annarra svæða
dar b
í Evrópu verður vart gerður. Tíma-
setning á þessum myndum er einn-
ig á reiki. Höfundurinn fjallar um
unthverfi og staðhætti og tækni og
aðferðir við gerð verkanna, og
hann telur að verkin hafi fremur
verið unnin af mönnum á safnara
og veiðimannastigi, sem hafi um
aldir verið einangraðir á þessum
svæðum.
Bæði þessi rit eru myndskreytt í
texta og auk þess fylgja litmyndir.
Bókaskrár fylgja í bókarlok.
Die Stúcke von
Bertholt Brecht
in einem Band.
Suhrkamp Vcrlag 1981.
Fyrstu leikrit Brechts svo sem
Ball og Trommeln in der Nacht,
1922, einkennast at' expression-
isma og anarkisma, tilraunum og
mjög mögnuðu ímyndunarafli.
Stíll þessara verka og annarra, sem
samin voru fyrir 1928, átti sér fyrir-
myndir í verkum Luthers, Villons,
Rimbauds, Kiplings og orðtökum
og málsháttum. Brecht gerðist
marxisti veturinn 1929-30 og hélt
blýfast í þá lífsskoðun, seni mót-
aðist nieð honum fyrir áhrif þeirrar
stefnu. Hann varð frumkvöðull nýrr-
ar leiktækni sem birtist í rit-
smíðinni „Das epische Theater",
sem er birt í þessu riti. Með því
vildi hann segja skilið við illusion
leiksins, en gera áhorfendur fjar-
lægari og jafnframt krítískari á það
sem fór fram á sviðinu, með ýms-
um fjarlægjandi aðferðum Verf-
remdungseffekte, þannig að þeir
væru stöðugt minntir á að þeir væru
aðeins að horfa á leik, og með því
væri þeim forðað frá að gerast til-
finningalega þátttakendur í því
sem gerðist á sviðinu, þ.e. gengju
inn í leikinn. Tilgangur Brechts með
Ekki mun Skafti hafa verið í
skóla eftir fermingu, en barnaksóli
var góður í Lýtingsstaðahreppi á
öðrum tug aldarinnar. Kennarar
voru góðir og börn lærðu mikið ef
þau vildu og gátu, þótt skólinn væri
styttri þá en nú. Skólavist og lestur
góðra bóka er gott til að öðlast al-
menna menntun en meðfætt brjóst-
vit er þó alltaf undirstaða.
Þegar Skafti fluttist til Sauðár-
króks var kreppa í landi, atvinnu-
leysi og naum lífskjör. Engir pen-
ingar voru í umferð en ýmsir
Sauðárkróksbúar áttu kýr og kind-
ur sér til lífsbjargar og heyjuðu
handa þeim peningi frammi á Ey-
lendi, sem svo var kallað. Skafti
átti eitthvað af skepnum á fyrri
árum sínum á Sauðárkróki og
heyjaði handa þeim á Stóru-
Grafarengjum.
Skafti gekk í Verkamannafé-
lagið á Sauðárkróki og reyndist þar
til forystu fallinn. Hann var í stjórn
þess og formaður um skeið. Árið
1946 var Skafti kosinn í hrepps-
nefnd Sauðárkróks. Skömmu síðar
varð Sauðárkrókur bæjarfélag og
var þá kosið í bæjarstjórn. Skafti
var kosinn í hreppsnefnd af vinstri
mönnum og náði ekki kosningu í
bæjarstjórn. í hugumýmissavarþá
orðið kommúnisti ljótt orð og er
jafnvel ennþá. Síðar var Skafti tvö
kjörtímabil í bæjarstjórn, fulltrúi
Alþýðubandalagsins.
Ekki kynntist ég félagsmálastarfi
Skafta í Verkamannafélagi og
Bertolt Brecht
þessu var að kenna þeim að hugsa,
hrista þá til og dusta úr þeim vana-
doðann og hvetja þá til byltingar
gegn samfélagslegu óréttlæti. Leik-
rit Brechts hafa margar hiiðar, sum
þei rra semiætlaðvar að Verðaiáróður
gegn stríði og hetjudýrkun snérust
að því er virtist upp í andstæðu sína
öðrum þræði, en voru þó jafnframt
sá áróður, sem þeim var ætlað að
vera. Snilli Brechts sem leikhúss-
manns og leikritahöfundar var ein-
stök. Hann lifði hverja stund og
blés lífi í dauðylfin, hann var
galdramaður, óhaminn v og
lausbeislaður, og það gat verið
skýringin á þessu blýfasta taki sem
hann hélt utan um marxismann,
þar fann hann þá ögun, sem hann
taldi sig skorta. í þessu riti birtast
öll leikrit Brechts og í lokin birtast
greinar hans um leikhúsið.
R.M.Hare: Plato.
Past Masters.
Oxford 1982.
Oxford hefur undanfarið gefið
út ritröð um þá menn. sem hafa
haft djúpstæð áhrif á meðvitund og
skoðanir manna, heimspekinga.
bæjarstjórn, en við vorum nokkuð
oft saman á aðalfundum Kaupfé-
lags Skagfirðinga. Ekki talaði
Skafti oft á þeim þingum en þegar
hann kvaddi sér hljóðs voru ræður
hans stuttar. Hann var raunsær og
tillögugóður og framsögn hans
glögg svo að eftir var tekið.
Fyrstu 23 árin, sem Skafti var á
Sauðárkróki, voru kynni okkar
sáralítil, en svo var það eitt sinn er
ég gekk eftir ^Suðurgötunni að
Skafti kallaði í mig og spurði hvort
ég ætlaði ekki að líta inn. Jú, ég
vildi það og þá var eins og hlið
hefði opnast. Éftir þetta kom ég til
Skafta í hvert einasta sinn sem ég
kom í kaupstaðinn og það var oft
og oft var ég nætursakir. Á annan
áratug var það svo, að alltaf hlakk-
aði ég til að fara á fund Skafta og
blanda geði við hann. Hann var
fljótur að bjóða í bæinn. Gestrisni
hans, þessi hlýja gestrisni, var frá-
bær, enda átti hann ekki langt að
sækja það.
Á þessum árum var gamall bóndi
starfsmaður í Kaupfélaginu um
tíma. Eitt sinn spurði hann niig
hvar ég héldi til. Ég sagði honum
að ég væri hálfur inni í íhaldinu og
gistivinur kommúnista og héldi til
hjá Skafta Magnússyni. Þá sagði
bóndi þessi í meðaumkvunartón:
„O, hann er rauður.“
Skafti Magnússon var ekki bylt-
ingarmaður. Til þess var hann of
mikið góðmenni. Hann var jafn-
aðarmaður í þess orðs réttu merk-
ingu. Hann vildi veita þeim skjól,
sem úti stóðu, þeim, sem erfiðast
áttu í lífsbaráttunni.
Heimili Skafta í Suðurgötunni var
friðsælt og gott. Indíana Alberts-
dóttir bjó þar með honum, ágæt
kona, sem hugsaði vel um heimilið.
Hún var yfirlætislaus, hrein og bein
en ekki málskrafsmikil. Málskrafið
lingsárum að lömunarveikin lagði
um alla heima og geima, landsins
gagn og nauðsynjar, menn og mál-
efni og oft með kímilegum blæ. Við
vorum ekki alltaf sammála en þá
kom það eins og af sjálfu sér að við
ræddum ekki þar um.
Skafti Magnússon er nú allur. í
einrúmi á hljóðri stund er gott að
minnast góðra vina þegar þeir hafa
horfið á braut.
Björn Egilssun.
skálda og lista- og uppfundninga-
manna.
Höfundurinn, sem er starfandi
við Oxford háskólann, segir í for-
mála að bók sinni sé einkum ætlað að
vera leiðsögn handa þeim, sem vilji
lesa Plato og íhuga kenningar hans
og skoðanir. Þetta er mikið vanda-
verk, því að skoðanir fræðimanna
hvað þá heimspekinga á kenning-
um og skoðunum Platós, eru mjög
misinunandi. Þá greinir á um túlk-
un fjölmargra atriða og það er ekki
margt sem þeir eru sammála um að
úlka eins. Höfundurinn getur
þessara mismunandi skoðana í
túlkun sinni og forðast þar með
einsýni.
Plato á ekki síður erindi við nú-
tímamenn, eða ætti að eiga það, en
við samtíðarmenn sína. T.d. varð-
andi menntun eða fræðslu og upp-
eldi eru kenningar Platós jafn tíma-
bærar nú eins og þá. í bókarlok er
skrá bóka, sem snertir efnið. Þetta
er góður inngangur að kenningum
Platós, svo langt sem hann nær.
Fjodor M. Dostojewskij
Dic Brúder Karamasow/Dic Damonen/
Dcr Idiot/Schuld und Súhne. dtv. welt-
literatur Dúnndruck-Ausgabe. Deutsc-
hcr Taschenbuch Verlag 1981.
Karamasov bræðurnir eru þýdd-
ir af Hans Ruoff og Richard Hof-
fmann. Djöflarnir þýddir af Mari-
anne Kegel, Idjótinn þýddur af
Arthur Luter og Glæpur og Ref-
sing þýtt af Richard Hoffmann.
Þýskar þýðingar af Dostojevski
hafa þótt vandaðar og þessar þýð-
ingar eru taldar með þeim bestu á
verkum meistarans. Ýrnsir telja að
skáldsögur Dostojevskis séu meðal
merkustu skáldsagna heimsbók-
menntanna og er óþarfi að fjölyrða
unt það. Það er aftur á móti skömm
og skaði að þýðingar þessara skáld-
sagna hafa enn ekki birst á ís-
lensku, þótt ein sé reyndar þýdd þá
er það ónýt þýðing (Glæpur og
Refsing).