Þjóðviljinn - 29.01.1983, Page 11

Helgin 29. - 30. janúar 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11
helgarsyrpa
Thor
Þegar ég kom úr símanum á
sænsku kránni var Haklangur gull-
skreytir tanna farinn aftur heim í
einsemdina sína, þar sem hann
bjargast á því að vera bókavinur-
inn, og þar breiða íslenzkar forn-
sögur faðminn á móti honum og
bjóða honum viðþol einsemdar-
innar; þó hann skilji þær ekki.
Ég settist með krús mína við
annað borð þar sem ég gat haft
bakið við vegg, og engin augu í
hnakkann.
Ég var að hugsa um hina ein-
kennilegu reynslu sem Artur
Lundkvist varð fyrir í fyrra. Þetta
fræga skáld hefur ferðazt mikið um
dagana; bæði hefur hann verið í
öllum heimsálfum og líka hitt að
honum lætur flestum fremur að
sitja kyrr á sama stað en samt að
vera að ferðast eins og Jónas orti.
Þá á ég við það hve vel hann fylgist
með því merkilegasta sem er að
gerast í heimsbókmenntunum
hverju sinni. Það hefur ósjaldan
komið sér vel fyrir sænsku akadem-
íuna þar sem hann á sæti, þegar
þeir eru að velj a nóbelsskáldin. Oft
hefur hann verið á undan tíinanum
á langri ævi eins og þegar hann
þýddi endur fyrir löngu smásögu
eftir William Faulkner sem þá var
flestum ókunnur; Frakkar ekki
búnir að uppgötva hann, sem varð
til þess að hann varð jafnvel frægur
heima hjá sér í Bandaríkjunum.
Smásöguna eftir Faulkner sendi
hann í hið virðulega tímarit BLM
sem er á vegum Bonniers forlags-
ins. Sigfried Siwertz sem þá var rit-
stjórinn endursendi söguna, og
hélt nú ekki að þetta væru bók-
menntir. Sá var löngu dauður þeg-
ar Faulkner fékk nóbelslaunin, og
hverfið; kalda hvíta veggi spítalans
þar sem allt var gerilsneytt; ekki
einu sinni mynd af lausnaranum að
ganga á vatni, hvað þá að breyta
því í vín.
Hann spyr hverju sæti, og segir
síðan langa sögu af margþættu
ferðalagi og viðburðaríku. Hann
hafði þá verið að ferðast allan
tímann, og mundi í smæstu atriðum
viðburðarásina; landslag, borgir,
leiksvið mannlífs; fjölskrúðug
kynni af fólki. Ætli þetta hefði ekki
verið kallað að fara sálförum á ís-
landi? Einkum á þeim tíma þegar
hér voru menn sem munaði ekki
um það að bregða sér til Singapore
eina næturstund; skjótast í haminn
á einhverjum öðrurn, og jafnvel
gera konu barn. Þetta átti hér einn-
ig við um dauða menn eins og þeg-
ar Skarphéðinn Njálsson hrökk
upp af aldalöngum svefni í gröf
sinni, og hljóp í einn frægasta í-
þróttamann landsins, þótt sá væri
farinn að reskjast; en varð alveg
nýr við innrás forndraugsins, lá
unga konu og gat við henni barn til
að tryggja Skarphéðni afkvæmi
með svofelldri nýsköpun. Þetta var
einmitt á nýsköpunarárunum.
- Var kvenfólk? spyr María.
- Já. Það var kvenfólk. Já já.
- Jæja. Var þá kvenfólk.
- Jú það var kvenfólk. En það
gerðist ekki neitt.
I þessum hugrenningum sit ég
við langborðið og finn að maður
horfir á mig. Þegar ég lít til hans
Iyftir hann kollu sinni ogsegir skál.
Þetta var ungur maður, fölur í
andliti og grannur með bieikar brár
og sítt gult hár, beint nef eins og sá
hellenski Hermes, og ekki há-
A ðskota
á ölstofu
gleymdur flestum. Svipað var með
ljóðskáldið St. John Perse frá
Franz. Eða Patrick White frá
Ástralíu. Jafnvel Laxness. Allir
fengu þeir Nóbelslaunin með dygg-
um stuðningi frá Lundkvist sem
varð einn fyrstur með Svíum að
skilja stærð þeirra Og fleiri skáld.
Ég þekki ekki aðra sem er betra að
fræðast af um forvitnilega höfunda
víðsvegar um heimsbyggðina á ó -
líkum tungumálum en Artur sem er
öðrum fljótari að átta sig á því sem
skiptir máli, á vitnisberum manns-
sálarinnar. Auk þess hefur Artur
skilið eftir sig spor á flestum svið-
um sænskra bókmennta
Ég var að koma úr símanum frá
því að spyrja Maríu Wine um
heilsu Arturs. Hún sagði hann
næstum jafngóðan, og minnið al-
veg að koma til að nýju.
Það gerðist nefnilega í fyrra að
Artur er staddur í heimsókn í
skólastofu, og á að fara að hefja
fyrirlestur yfir eftirvæntingarfullu
fólki, sem fagnarskáldinu. En áður
en hann lyki sundur munni sínum
leið hann útaf; og var fluttur í of-
boði á sjúkrahús. Dag eftir dag sat
María á rúmstokknum hjá honum;
og las löngum ljóð í von um að
vekja hann aftur til lífsins. Og það
var komið á annan mánuð, þá
vaknar Artur og undraðist um-
leitur, með bjartan svip fremur
dapurlegan.
Það kom fram að hann væri
danskur, og hefði flúið þá miklu
blessun frjálshyggjumanna sem er
atvinnuleysið, kærkomið þeim sem
baða sig í skrumljósi Miltons
Friedman. Nei^hann hafði ekki get-
að fengið neina vinnu í Ðanmörku
en komst í vinnu í Svíþjóð.
Stjórnmálamennirnir þekkja
okkur ekki sem erum ung. Þeir
segja að við viljunt ekki vinna.
Viljunt bara vera með sítt hár og
slæpast. Það er haugalygi. Það er
viðbjóðslegt að fá ekki að vinna
þegar maður vill það. Þegar rnaður
er ungur og sterkur, og vill takast á
við eitthvað. Og þá kemur samfé-
lagið og segir, hvað heldurðu að þú
sért? Þú ert ekki neitt. Hver held-
urðu að þurfi á þér að halda? Eng-
inn. Samfélagið gengur sinn gang
án þín. Það er hætt við að þú farir
að hata. Og viljir brjóta og brjóta.
Sprengja. En það er engin þörf
fyrir þig, segja þeir; þú freistast til
að sýna helvítunum að það munar
um þig sarnt. Eða þú sprautar í þig
eitri og hverfur inn í frumskóg full-
an af forynjum og undrum og
draumum sem breytast í martröð.
og þú ert fastur í víti, og brýzt um í
fjötrunum, og verðurglæpamaður
Vilhjálmsson
skrifar
Frá Stokkhólmi
eða skækja til að greiða andskotan-
um daggjöldin. Ég hef séð marga
vel gerða vini mína fara þannig,
breytast, verða óþekkjanlegir;
verða annað fólk. Hefur samfé-
lagið ráð á því að kasta æskublóma
sínum á elda helvítis? Hvers konar
þjóðfélag er þetta sem við lifum í;
sem lætur allt þetta unga fríska fólk
vera iðjulaust, notar sér ekki hug-
myndaauðgi þess og styrk. Hendir
því frá sér. Það er ekki nóg að láta
fólk hafa atvinnuleysisbætur, láta
það lifa á sárabótum. Og láta þaö
finna að það sé ekki þörf fyrir það.
En það má segja að þetta sé okkur
að kenna, að rísa ekki af einurö
upp og taka völdin. En hvernig ætti
það að verða? Hver getur trúað á
hugsjónirnar þegar maður sér hvað
hefur sprottið upp í staðinn fyrir
það sem átti að vera draumaríki
mannúðar og réttlætis.
Sósíalisminn, hvernig hefur ekki
verið farið með hann?
Kannski sagði maðurinn ekki
allt þetta. En þetta lá þó í því sem
fór okkar á milli, í reykkófinu á
niðurdrabbaðri krá, í íssúrum daun
bjórsins.
Nei auðvitað sagði hann ekki
þetta svona en þó lá þetta í tali
hans.
Hann horfði til dyra þegar ein-
hver kont inn. Það var dapurleiki í
fölum andlitssvipnum, óró undir.
- Þú ert að bíða eftir einhverjum?
- Já, segir hann fremur píreygður
og sökkvir augnalokunum yfir
brámána brúna, og slökkvir
snöggvast blámann: Það er stúlkan
mín. Æ hún lætur mig alltaf bíða
svo lengi eftir sér. Hún ætlaði að
sækja mig og fara með mig í
leikhúsið. Láta mig sjá sýninguna
þar sem hún er að leika. Hérna
beint á móti. í Vasa-leikhúsinu.
- Sænsk?
- Já já. Hún kemur alltaf klukku-
tíma seinna en hún segist ætla. Og
ég verð alltaf dálítið sár. Þó ætti ég
að vera orðinn vanur því. Kannski
venst ég því aldrei. En þegar hún
kemur, þá verð ég svo glaður að ég
fyrirgef henni strax.
Loks kom hún og sótti hann.
Þá kemur dökkur maður yfir-
litum. Sezt, ekur bjórkollunni sinni
hægt í nokkra hringi; áður en við
fórum að tala saman.
Hvaðan?
Frá Bangladesh. Tuttugu og sex
ára gamall, að læra hagfræði við
Stokkhólmsháskóla. Þótti hún anzi
þurr.
Hann segir mér frá eymdinni
heima, hafsjó eymdar. Systkini
hans voru mörg, engin tækifæri
þar. Kannski hafði hann dagað
uppi í Svíþjóð. Hann ætlaði lengra.
En komst í góða vinnu hér sem
veitti honum tækifæri til náms. Og
hafði verið nokkur ár hérna; og tók
námið föstum tökum þótt honum
leiddist hvað það var þurrt, kalt í
kennisetningunum. Öll kenning er
grá, segir í Fást eftir Goethe. Sjálf-
ur hafði hann fyrst og fremst áhuga
á manneskjunni, og að nota fræði
sín til að hjálpa fólki. Sínu fólki
helzt, sinni þjóð. En hvernig? Það
er ekki hægt nema í gegnum pólit-
íkina. Og spillingin er svo hrikaleg.
Þegar ég er að ræða við skólafélaga
rnína finnst mér oft þeir ekkert vita
hvað þeir eru að tala um. Þeir ausa
úr sér fræðisetningum, salla þig
niður með glæsilegum setningum
upp úr bókum og það er svo einfalt
að lækna meinin, uppræta
meinsemdirnarog byggja upp fag-
urt mannlíf frá grunni, útrýma
hungri og neyð heima hjá mér; en
þeir hafa bara ekki hugmynd um þá
veröld og forsendur lífsins þar,
manneskjurnar; þeir athuga ekki
einu sinni loftslagið. Og stundum
þyrmir yfir mig, mér finnst ræðurn-
ar rista svo grunnt; talið oft svo
gelt, og langt frá lífinu sjálfu. Þeir
hafa allt á hreinu, ogþaðergott; en
þetta er bara svo langt frá mínum
heimi. Hjá mér þarf að byrja á að
kenna fólkinu að lesa. Og líka
forða því að allir menntamennirnir
verði viðskila við fólkið sem þeir
eiga að leysa. Heldurðu að það sé
ekki auðvelt að falla fyrir freisting-
unum eftir langa keðju vonbrigða,
og sökkva sér í einhver trúarbrögð
sem segja þér að þetta eigi allt að
vcra svona, það sé fínt að þjást,
ókei. Kannski ennþá sniðugra ef
þú getur komizt hjá því, og keypt
þér sælu hérna megin grafar.
Hvernig eiga Evrópumenn að
skilja þjóðfélag þar sem hendur
eru höggnar af þeim sem gerast
fingralangir, og fólk er hálshöggvið
fyrir hórdóm? Hvernig ætlarðu að
fara að frelsa þjóðina þar sem
bóndinn verður hoppandi vondur
og tekur sér bjúgsverð í hönd ef
það á að fara að senda dætur hans í
skóla og einhver læðir því að kell-
ingunni að taka af sér blæjuna, og
fara þannig á markaðinn með óvar-
ið andlitið, sem var hans einkarétt-
ur að baða augum, heilagur réttur?
Þó hún væri orðin ljót og honum
leið.
Hann sagði mér að hann kæmi á
fimnt daga fresti til að drekka öl og
drekkja sorginni. Eða drekkja sæl-
unni ef það hleypur eitthvað á
snærið sem kemurmérúr jafnvægi.
Ég verð að paufast í gegnum þetta
nám, og það sem fylgir því, og má
ekki láta andlegar freistingar
glepja fyrir mér á meðan.
Éinn bróðir minn er í Ameríku
einhvers staðar í miðríkjunum,
segir hann: og systir mín er gift í
Kaliforníu. Eg held hún sé að
verða amerískur smáborgari. Við
skiljum ekki hvort annað lengur.
Ég vona að ég komist í gegnum
þetta án þess að verða sænskur
tæknikrati. Núna held ég að ég fari
einhvern tíma heim. Þrátt fyrir
vonleysið sem grípur ntig.
Nú var mál fyrir mig að ljúka
ölstofuskriftum á kránni Klaustrið
við Vasatorg í Stokkhólmi, og
ganga út í hráslagalegt nóvember-
kvöldið, og rölta í-áttina til Gamla
Stan, gamla bæjarhlutans með
skældu húsununt og þröngu og
snúnu strætunum.
o^(