Þjóðviljinn - 08.02.1983, Blaðsíða 6

6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 8. febrúar 1983
Saga ellefu alda búsetu í
landinu varpar óneitanlega
upp þeirri spurningu hvernig
íslendingum hefurtekistað
nýta auðlindir sínar. Hvaða
lærdóma getum við dregið af
sögunni? Hvernig höfum við
farið með gróðurlendið?
Hvernig förum við með lífríki
sjávar og fiskistofnana sem
eru undirstaða velmegunar
okkar? Erum við ekki á góðri
leiðmeð að „éta
framtíðina"? Og erum við, í
Ijósi þessara staðreynda, í
stakk búin til þess að nýta
þriðju auðlindina, - orkuna,
með skynsamlegum hætti?
Og hvað með þá fjórðu, -
náttúruna sjálfa, sem fólk í
landinu vill njóta óspilltrar?
Þetta voru meginumræðuefnin í
pallborðsumræðum, á ráðstefnu
Alþýðubandalagsins um umhverf-
ismál, skipulag og náttúruvernd,
sem haldin var í Norræna húsinu í
desembermánuði. Þátttakendur í
pallborðsumræðunum voru Eyþór
Einarsson, formaður Náttúru-
verndarráðs, Finnbogi Jónsson,
framkvæmdastjóri Iðn-
þróunarfélags Eyjafjarðar,
Haukur Hafstað, framkvæmda-
stóri Landverndar, Ólafur Karvel
Pálmason, fiksifræðingur, Sigurð-
ur Blöndal, skógræktarstjóri,
Svavar Gestsson, félagsmála-
ráðherra og Zopanías Pálsson,
skipulagsstjóri ríkisins. Guðrún
Hallgrímsdóttir, verkfræðingur
leiddi umræðurnar.
Ráðstefnan sem var fjölsótt
hófst kl. 17 á föstudegi og lauk um
svipað leyti á laugardegi. Ellefu
framsöguerindi voru flutt, og bar
nokkur þeirra á góma í pall-
borðsumræðunum. Isienskar auð-
lindir - nýting og verndun, Hjör-
leifur Guttormsson, iðnaðarráð-
herra; Staðarval iðnrekstrar, vægi
umhverfíssjónarmiða, Þorsteinn
Vilhjálmsson, formaður Staðar-
valsnefndar; Mat á áhrifum fram-
kvæmda, Gestur Ólafsson, for-
stöðumaður Skipulagsstofu höfuð-
borgarsvæðisins; Stjórnun um-
hverfismála, Ingimar Sigurðsson,
deildarstjóri; Náttúruverndarráð,
áhugamannafélög, Jón Gauti Jóns-
son, framkvæmdastjóri Náttúru-
verndarráðs; Friðun lands, Sigrún
Helgadóttir, líffræðingur; Ferða-
mennska, náttúruvernd, Tryggvi
Jakobsson, landfræðingur; Veiði-
mennska, útivist, Finnur Torfi
Hjörleifsson, kennari; Umhverfi í
þéttbýli, Auður Sveinsdóttir,
iandslagsarkitekt; Stjórn skipu-
lagsmála, Zophanías Pálsson,
skipulagsstjóri og Aðalskipulag í
framkvæmd, Hilmar Ingólfsson,
skólastjóri.
Pallborðsumræðurnar voru
teknar upp á segulband og fer út-
skrift af því hér á eftir. Það reyndist
þó svo, eins og oft vill verða þegar
menn treysta á tæknina að segul-
bandið bilaði, - ekki þó í miðju
kafi, heldur undir lok um-
ræðnanna. Gullkorn sem þá féllu
eru því glötuð.
Guðrún Hallgrímsdóttir hóf um-
ræðuna með tilvitnun í framsögu
Hjörleifs Guttormssonar og sagði:
í framsöguerindum kom greinilega
fram hvernig ástand landsins er
eftir 11 hundruð ára búsetu, það
vöknuðu spurningar um hvernig til
hefur tekist við efnahagslögsöguna
eftir að við réðum henni allri sjálf
og með þessar framsögur í huga er
eðlilegt að við veltum þeirri spurn-
ingu fyrir okkur hvaða dóma megi
draga af sögunni, nú þegar við ætl-
um að fara að nýta þriðju auð-
lindina, orkuna. Sigrún Helgadótt-
Þátttakendur í pallborðsumræðunum: Haukur Hafstað, Zophanías Pálsson, Ólafur K. Pálsson, Eyþór Einarsson, Guðrún Hallgrímsdóttir,
Sigurður Blöndal, Finnbogi Jónsson og Svavar Gestsson. Ljósm. - eik.
Þjóðin lifði
en skógurinn dó
Frá umræðum á umhverfisráðstefnu
Alþýðubandalagsins
ir sagði í erindi sínu: „Stórvirkjanir
eru helsta ógnun náttúruverndar
og friðunar“, mig langar til að
beina fyrstu spurningunni til Finn-
boga: Hvaða lærdóma getum við
dregið af sögu lands og þjóðar í 11
hundruð ár?
Finnbogi: Það var áberandi í
umræðunum í gær, sú eyðilegging-
arstarfsemi og sú rányrkja sem um
margra ára skeið hefur ríkt í land-
búnaði og jafnframt var bent á rán-
yrkju í fiskveiðum okkar. Það kom
fram hjá Hauki Hafstað að samtök
hans, Landvernd, fá nú árlega um
250 þúsund krónur til ráðstöfunar
frá ríkinu. Ég vil aðeins setja þessa
upphæð í samhengi við þá upphæð
sem við verjum árlega til útflutn-
ingsuppbóta en hún er nákvæm-
lega þúsund sinnum hærri á þessu
ári, eða 262,5 miljónir króna. Þess-
ar útflutningsuppbætur, hafa
aðeins meiri eyðileggingu á
landinu í för með sér. Á sama tíma
verjum við 20 miljónum króna til
þess að græða upp landið, útflutn-
ingsuppbæturnar eru 13 sinnum
hærri upphæð en það sem við verj-
um til landgræðslu- og landvernd-
aráætlunar.
Þú nefnir orkuna og óstjórnina
og það að virkjun fallvatna sé
kannski mesta ógnunin í dag, eins
og Sigrún taldi vera í erindi sínu.
Ég held að það sé ekki alveg rétt
mat. Ég held að sú stefna sem hefur
ríkt í landbúnaði og sú stefna sem
hefur ríkt í sjávarútvegi til skamms
tíma sé í rauninni miklu stærra
vandamál.
Guðrún: Ólafur Karvel, þið haf-
ið reynsluna, - smáfiskadráp og
veiði ókynþroska fisks, þetta voru
hlutir sem við um 1960 gátum gagn-
rýnt útlendinga fyrir í okkar eigin
lögsögu og við vorum ákaflega
dugleg við það. Nú hefur þessi
sömu atriði borið mjög hátt í frétt-
um undanfarið en þar hafa ekki
verið útlendingar að verki, heldur
við sjálf. Munum við geta stýrt
þessu?
Ólafur: Já, ég held að við höfum
nú alla von til þess. Lengi vel var
talið að auðlindir hafs og sjávar
væru ótakmarkandi og að okkar
burðir væru ekki slíkir að við
megnuðum nokkru sinni að ausa
svo miklu úr auðlindum hafsins að
við gætum tæmt það. Á síðustu
árum og áratugum höfum við nátt-
úrlega orðið vör við það að svo er
ekki og ég held að reynslan sé sú,
að skynsamleg nýting og skyn-
samleg verndun og jafnvægi þar á
milli sé óhugsandi án markvissrar
stjórnunar.
Það má nefna sem dæmi, að ef
við hefðum vitað meira um síldar-
stofninn á sínum tíma, þá hefði ver-
ið hægt að sýna fram á að það bæri
✓
Utflutningsbætur
eru 13 sinnum
hærri en það
sem veitt
er til landgræðslu
og landverndar
að stjórna veiðunum öðru vísi en
við gerðum, en segja má að vísind-
in á þeim tíma hafi ekki verið
lengra komin en svo að þau hafi
ekki megnað að segja fyrir um þró-
unina í tíma. Ég held nú að í sam-
bandi við það sem komið hefur upp
nú síðustu daga um smáfiskadráp
og þvíumlíkt, þá held ég að það sé
nú fremur um að ræða skipulagt
fjölmiðlakapphlaup hagsmuna-
aðila í sjávarútvegi, en hitt að hér
sé eitthvert splunkunýtt vandamál
á ferðinni. Það þarf ekki að fara
nema fimm ár aftur í tímann, þegar
við veiddum enn með miklu smá-
riðnari togveiðarfærum, þá var það
venjan að undirmálsfiskur væri
svona 20% af aflanum en þá var
undirmálsfiskurinn undir 43 senti-
metrum í þroski. Nú þykja það sem
sé stórtíðindi ef eitthvað verulegt
er af fiski undir 50 sentimetrum. í
allri okkar stjórnun á fiskveiðum
hefur orðið gífurleg breyting en
það er hins vegar ekki þar með sagt
að allt sé það eins og best verður á
kosið. En ég held að reynslan sýni
okkur að stjórnunin er eina leiðin
til þess að ná frekari árangri á sviði
skynsamlegrar nýtingar, og ekki
aðeins í sambandi við sjávarútveg-
inn, heldur einnig í sambandi við
þriðju auðlindina, orkuna, og al-
veg á sama hátt gagnvart því sem
kannski mætti kalla fjórðu auð-
lindina, sem er náttúran sem slík í
heild sinni, og það að fólkið sem
byggir landið, geti notið hennar.
Guðrún:.. .Eyþór, þá berast
böndin að þér. Óneitanlega eru
miklar kröfur gerðar til
náttúrverndarráðs enda þótt hér
hafi greinilega komið fram að lögin
séu takmörkuð og veiti
náttúruverndarráði sjaldan annað
heldur en umsagnarrétt í reynd.
Hvað getur náttúruverndarráð gert
í sambandi við nýtingu, ekki bara
fjórðu auðlindarinnar, sem Ólafur
minntist á, náttúruna sjálfá, heldur
hinna þriggja?. Væri t.d. hugsan-
legt að náttúruverndarráð gæti gef-
ið út tilskipanir, ekki ósvipað því
sem Hafrannsóknastofnun gerir
varðandi lokun svæða, t.d. vegna
illrar meðferðar?
Eyþór: Þá þyrfti nú að byrja á því
að breyta náttúruverndarlögunum
því þau fela okkur ekkert sem nálg-
ast það vald. Við höfum reyndar
bent á ýmislegt sem betur mætti
fara í náttúruverndarlögunum. Þau
eru frá því vorið 1971 og það hefur
ekkert verið hróflað við þeim síð-
an. Náttúruverndarráð vildi mjög
gjarnan fá að hafa meira að segja á
sviði landnýtingarmála almennt og
hvernig farið er með þessar auð-
lindir. I lögunum er okkur lítið vald
þar falið. Við vorum t.d. ekki
hafðir með í ráðum við endur-
skoðun nýju landgræðsluáætlunar,
það voru að vísu menn í tengslum
við ráðið sem voru þar með í
ráðum, en náttúruverndarráð sem
stofnun var ekki spurt þar álits.
í sambandi við þessa þrjá þætti
auðlinda sem hér hefur mest verið
talað um, - auðlindir sjávar, landið
sjálft og svo orkuna, þá er það al-
veg rétt sem Finnbogi sagði - það
hefur kannski borið mest á umræð-
um hér um ofnýtingu lands. Skýr-
ingin er kannski sú að þar er um að
ræða hluti sem allir hafa fyrir
augunum dags daglega. Menn sjá
ekki fiskinn í sjónum, menn finna
fyrir því ef afli minnkar, en land-
nýtinguna hafa menn fyrir augun-
um. Það er kannski ástæðan fyrir
því að hún er mjög oft tekin sem
dæmi um, - ég vil segja, óstjórn.
Því að auðvitað þarf að stjórna því
hvernig gróið land er nýtt í land-
búnaði til beitar og þar álít ég að
ítala eigi að vera meginreglá á öll-
um afréttum en ekki bara neyðar-
úrræði sem gripið er til þegar allt er
komið í óefni. Það á að meta hvern
afrétt í því ástandi sem hann er og
gera sér grein fyrir því hvað hann
þolir á álagi og miða búfjárfjölda
við það. Sama gildir um sjóinn.
Sjómennirnir gera sér kannski ekki
grein fyrir því þó þeir eigi að vita
það hvað tæknin hefur aukist, hvað
tækin, sem þeir hafa í höndum eru
miklu stórtækari en áður var. Sama
gildir um landbúnaðinn. Þar hefur
með stórtækari tækjum verið rækt-
að gífurlega mikið land og það er af
sem áður var, að vetrarfóður bú-
fjár sé það sem takmarkar bústofn-
inn. Nú er ræktað land það mikið
að á mögum svæðum eru það
sumarhagarnir sem takmarka bú-
fjárstofninn. Þessu hafa menn ekki
almennilega gert sér grein fyrir. En
þarna þarf miklu meiri stjórnun.
En í sambandi við orkuna, þá er
það augljóst líka að við verðum að
nýta vatnsföllin og jarðhitann til
orkuvinnslu, en innan ákveðinna
marka. Við eigum verðmæt vatna-
svæði og jarðhitasvæði sem ég tel
að séu betur nýtt á annan hátt held-
ur en til orkuvinnslu. Það eru mörg
vatnasvæði sem við eigum að
geyma ósnert og nota þau sem
yndisauka fyrir almenning, nota
þau til að fræðast um ýmislegt í
búskap náttúrunnar, nota þau til
fiskveiða fyrir almenning.
Guðrún: Sigurður, nú þurfið þið
skógræktarmenn kannski ekki að
óttast svo mjög að ykkar skógum
verði eytt eða drekkt í uppistöðu-
lónum. Ykkur hefur tekist að
koma málstað ykkar vel á fram-
færi, en þið eruð einnig gagnrýndir
fyrir að sjást ekki alltaf fyrir. Sig-
rún Helgadóttir sagði í sínu erindi
að ,tofaní náttúruna er troðið er-
lendum trjám og sjoppum“.
Sigurður: Sigrún hefur nú senni-
lega verið að tala um að troða er-
lendum trjám á Þingvöll, sérstak-
lega í þjóðgarðinn á Þingvöllum.
Það er nú liðin tíð. Það var gert
fyrst og fremst á tíma ungmenna-
félagsskaparins í byrjun aldarinnar
og við eigum gamla furulundinn í
Almannagjárfallinu, sem er sögu-
legur minjagripur og tákn um á-
kveðinn hugsunarhátt og ákveðinn
tíma. Hann hefur það sögulega
gildi líka að þar hófst það sem við
gætum kallað skipuleg skógrækt
1899 á íslandi. En ég er í sjálfu sér
sammála því að við tökum frá á-
kveðin svæði, þar sem við viljum
fyrst og fremst hafa þann gróður
sem íslensk náttúra getur látið þríf-
ast þar af sjálfsdáðum. Hins vegar
gleyma menn því oft að náttúran er
ekki statískt fyrirbæri, þar er allt á
ferð og flugi. Til dæmis ef við lítum
í flóru íslands núna, þá eru þar