Þjóðviljinn - 25.06.1983, Síða 14

14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 25.-26. júní 1983
2. Aryryrr
WstuÖagur 0. Janúay 1042
2. tbl.
Þetta blað er seh -jg
prentað eingöngu al
meistarra og nema, ng
gefið út með sérstök'.
samkomulagi við
stjóm Hins islenzka
prentaraféLags.
c ■ i
(fl •= M
-85 «=;
S »*».!
o (s = í
IL Q .2. I
Rihissfiipnin setur allsíerjar IwilalDi
BruiDaupsWoi og uerhtöll DDeneð. — Huað gera uerDlgðssamtDkln?
Pjórir rádherrar, þeír ÓlafurThórs, Mcrmonn |ónossoa, Eysfeinn |óns-
| son og Jolrob Möller, gáfu í goer út brádabírgdalög um stofnun gerdar-
dóms, er ábveda á baupgjald og verdlag, þó meö þeím hseftí ad yrunn-
- faaap hmbbi yfirleitf ebbi frá þvi sem var i árslob 194«, einnig^á þessi
Skípun gerd-
ardómsíns
Gerðardóminn skipa þessj
UMlHUII
midi írllnll
HYAÐ GERÐIST1942?
„.. fara þarf aftur til ársins 1942 til að
finna hliðstæðu í lögum er bannar samninga
verkalýðsfélaga. Rétt er að minna á, að
lögin 1942 gengu svo gegn réttlætisvitund
launafólks, að nema varð þau úr gildi löngu
áður en fyrirhugað var vegna viðbragða
verkafólks.“
(Úr ályktun framkvæmdastjórnar
Verkamannasambands íslands).
„Fundurinn tninnir á, að árið 1942 voru
sett lög er bönnuðu samninga verkalýðsfé-
laga. Þá undi verkafólk ckki lögunum og
andstaðan var slík, að afnema varð lögin
áður en til stóð. Þetta er öllum hollt að
muna.“
(Úr kjaramálaályktun félagsfundar
Verkamannafélagsins
Dagsbrúnar 14. júní 1983).
„Hér mun um að ræða algjört einsdæmi í
lýðfrjálsu landi, en hins vegar þekkt hjá
einræðisríkjum og hernaðarstjórnum. Nú
er gengið lengra en í nokkrum öðrum kjar-
askerðingarlögum — þar með talin
kaupbindingarlögin frá árinu 1942.“
(Úr Asgarði, málgagni
BSRB, júníhefti 1983).
Ályktanirnar hér að ofan - og ótal fleiri -
snúast um bráðabirgðalög ríkisstjórnar
Steingríms Hermannssonar frá 27. maí
1983. Það verkalýðsfélag mun vart til á
landinu, sem ekki hefur á félagsfundi álykt-
að í svipaða veru og greinir hér að ofan.
Guðmundur Hallvarðsson, formaður
Sjómannafélags Reykjavíkur, kallaði lögiti
„þrælalög" á Sjómannadaginn síðasta og
síðan eru þau ekki kölluð annað.
Eins og ofangreindar tilvitnanir bera
með sér, er mjög gjarnan vitnað til ársins
1942 til að finna hliðstæðu við það, sem nú
er að gerast. Þessi samantekt er skrifuð fyrir
það fólk, sem man ekki eftir atburðum árs-
ins 1942 - og fyrir hina, sem gjarnan vilja
velta fyrir sér margbrotnum athöfnum
mtinnsins og stfelldri endurtekningu þeirra.
Kreppa og atvinnuleysi
Mannlegar athafnir eiga sér ætíð nokk-
urn aðdraganda, og þannig er einnig um
atburði ársins 1942. Þá atburði má rekja
aftur til ársins 1939, en einnig verður að
hafa í huga krepputímabilið þar á undan.
Um kreppuna er óþarfi að fjalla í löngu
máli. Atvinnuleysi, eymd óg óáran ein-
kenndi nær allan fjórða áratuginn í Islands-
sögunni með öllum þeim hörmungum, sem
slíku fylgir. Þó mun hafa keyrt um þverbak
þegar Spánarmarkaðurinn lokaðist árið
1937. Þegar stríðið braust út fór að rofa til á
mörkuðum, a.rn.k. hvað afurðaverð snerti.
en siglingaleiðir voru ntjög erfiðar. Fé tók
hins vegar að streyma inn í landið.
Hermann Jónasson (faðir Steingríms
Hermannssonar) var forsætisráðherra árin
1934-1941. Framsóknarflokkurog Alþýðu-
flokkur voru saman í stjórn til 1939, að
Sjálfstæðisflokkurinn tók ráðherrasæti. Sú
stjórn var mynduð hin 18. apríl 1939 og
nefndist Þjóðstjórnin. Rétt áður en stjórnin
var mynduð var gengi íslensku krónunnar
lækkað á einu bretti um 22 prósent og á-
kveðið að lögbir.da kaupgjald um eins árs
skeið.
f september 1939 var gengi krónunnar
enn lækkað um 11 prósent, en hinn 3. janú-
ar 1940 voru kaupbindingarlögin framlengd
um eitt ár, þ.e. til 1. janúar 1941.
Uppgangstímar -
hörö verkalýðsbarátta
Síðari heímsstyrjöldin var hafin og hinn
10. maí 1940 hernámu Bretar ísland. Eigi
var langt Iiðið á sumarið þegar vinna hófst
hjá breska hernum. Um áramótin 1940-41
munu um 1.200 manns hafa unnið hjá
breska hernum og þeim fór sífjölgandi.
Atvinnuleysi í Reykjavík hvarf úr sögunni.
Kjarasamningar verkalýðsfélaga voru
bundnir til 1. janúar 1941 og Dagsbrún
sagði upp samningum fyrir 1. nóvember
1940. Við allsherjaratkvæðagreiðslu í
Dagsbrún 22. og 23. desember var sam-
þykkt með miklum meirihluta atkvæða að
boða verkfall 1. janúar, ef samningar ekki
tækjust. Á nýjársdag dró svo til tíðinda:
stjórn Dagsbrúnar lagði til, að gengið yrði
að boði atvinnurekenda um að samningar
skyldu óbreyttir en greidd skyldi full vísi-
tala á kaup mánaðarlega. Fundurinn sam-
þykkti hins vegar með miklum mei'.ihluta
atkvæða tillögu Eðvarðs Sigurðssonar um
íiö haldið skyldi fast við kröfurnar og taxt-
arnir auglýstir ef aívinnurekendur gengju
ekki að krcifunum. Verkfall Dagsbrúnar
hóst 2. janúar og stóð í eina viku. Meðan á
því stóð gerðist sá einstæði atburður, að
breska herstjórnin fangelsaði 7 Dagsbrún-
armenn fyrir „dreifibréfamálið" svokall-
aða, en nokkrir menn úr Dagsbrún höfðu
Gerðardóms-
lögin og
verkalýðs-
baráttan
árið 1942
santið flugmiða á ensku þar sem tilgangur
verkfallsins var skýrður og bresku herm-
önnunum tjáð, að íslenskir verkamenn
væntu þess, að þeir geröust ekki verkfalls-
hrjótar. Fjórir þessara manna hlutu fang-
elsisdóm - tveir fimmtán mánaaða fangelsi
og tveir fjögurra mánaða. Víst má telja, að
atburður þessi hafi stappað stálinu í verkti-
menn í Reykjavík og hert þá fyrir komandi
atburði.
Nokkur verkalýðsfélög sömdu um
kauphækkanir á árinu 1941, þ.á m. Iðja,
félag verksmiðjufólks. Stjórn Dagsbrúnar
hafðist ekki að í kaupkröfum-og upplýstist
síðar á árinu hvers vegna hún hélt að sér
höndum.
Þjóöstjórnin
fer frá
Þjóðstjórnin svokallaða fékk lausn 7. nó-
vember 1941 og var það vegna ágreinings
um lausn dýrtíðarmála. Framsóknarflokk-
urinn lagði fram frumvarp á Alþingi um
lögbindingu launa, afnám samningsréttar
og verðbindingu að ákveðnu marki, en
frumvarp þetta var féllt, þar sem Alþýðu-
flokkur og Sjálfstæðisflokkur vildu leysa
málið með samningum á vinnumarkaði.
Stjórnin sat áfram til 18. nóvember er nýtt
ráðuneyti Hermanns Jónassonar tók við, en
í því áttu einnig sæti ráðherrar frá Alþýðu-
flokki og Sjálfstæðisflokki. Stefán Jóhann
Stefánsson varð utanríkis- og félagsmála-
ráðherra og Ólafur Thors atvinnumálaráð-
herra. í stað þess að standa að lagasetningu
um kaupgjalds- og dýrtíðarmál með Fram-
sóknarflokknum, bræddu Alþýðuflokks-
rnenn og Sjálfstæðisflokksmenn sig saman
um aðrar leiðir: „frjálsu leiðina“, eins og
Ólafur Thors kallaði hana á þingi.
Stjórnarflokkarnir
tryggja „friö“
Hinn 11. mars 1942 segir Ólafur Thors í
umræðum á Alþingi um gerðardómslögin,
að haustið 1941 hafi Sjálfstæðisflokkur og
Alþýðuflokkur tekið að sér að rannsaka
hvað verkalýðsfélögin hefðu í hyggju í
kaupgjaldsmálum. Síðan segir Ólafur:
Að lokinni þeirri rannsókn tók Sjálfstæð-
isflokkurinn ábyrgð á því, að tvö stærstu
verkalýðsfélög landsins (þ.e. Dagsbrún og
Hlíf) mundu una óbreyttu grunnkaupi, en
Alþýðuflokkurinn, eða ráðh. hans, fullyrti,
að flest félög innan Alþýðusambandsins
mundu gera hið sama, og aðeins fá félög
fara fram á smávægilegar lagfæringar, sem
engu gætu orkað á dýrtíðina... Var þá talið
óhætt að treysta því, að grunnkaup héldist
óbreytt...
Svo mörg voru þau orð. Héðinn Valdi-
marsson var þá formaður Dagsbrúnar og
hafði stjórn hans tekið við félaginu í árs-
byrjun 1941, en hana mynduðu
Álþýðuflokks- og Sjálfstæðismenn. Svip-
aða sögu var að segja af Hlíf. Stjórnir félag-
anna höfðu semsé gefið ráðherrum loforð
um, að verkalýðshreyfingin myndi ekki
krefjast kauphækkana. En hinir óbreyttu í
félögunum höfðu annað í hyggju, enda
hafði kaupgjald staðið í stað frá árinu 1939
víðast hvarog vísitalan skert á árinu 1940en
óðaverðbólga geisaði. Árið 1941 varðverð-
bólgan 45 prósent og 83 prósentum náði
hún í ársbyrjun 1942 - svipað og nú!
Hinn 2. janúar 1942 hófst verkfall ýmissa
iðnaðarmanna í Reykjavík: prentara, bók-
bindara, járnsmiða, rafvirkja og skipa-
smiða. Helstu kröfur verkfallsmanna voru
um 20 prósent grunnkaupshækkun.
Stjórnvöld brugðust hart við: hinn 8. jan-
úar gáfu ráðherrarnir Hermann Jónasson,
Eysteinn Jónsson, Jakob Möller og Ólafur
Thors út bráðabirgðalög um stofnun
gerðardóms, er ákveða á kaupgjald og
verðlag, þó með þeim hætti, að grunnkaup
hækki ekki frá því sem var í árslok 1941.
Stefán Jóhann Stefánsson mótmælti setn-
ingu laganna og fékk lausn frá embætti 17.
janúar.
Vorþing kom ekki saman fyrr en 11. mars
og prentaraverkfall stóð til 12. febrúar.
Heimildir um hug ráðamanna eru því af
skornum skammti. Réttlætingarnar fyrir
lagasetningunni komu ekki fyrr en eftir á.
11. mars segir Ólafur Thors í umræðum á
Alþingi um gerðardómslögin:
Lægst launuðu stéttirnar sýndu þegn-
skap... en betur launuðu stéttirnar...
brugðust. Nokkrar þeirra heimtuðu hækk-
un grunnkaups frá 20-30 prósent, og er
þeim kröfum fékkst ekki fúllnægt, fylgdu
þær stéttir er hlut átti að máli, þeim eftir
með verkföllum.
Þannig var málum komið um áramótin.
Um tvennt var að velja. Annað hvort að ný
dýrtíðaralda riði óbrotin yfir eða að bregða
skjótt við og stöðva flóðið viðstöðulaust
með nýrri lagasetningu, er setti skorður við
nýju kapphlaupi kaupgjalds og verðlags.
Réttlætingin er gamalkunn: dýrtíðin óð
áfram, og kaupinu einu var kennt um! Á
það var ekki minnst, að kaupgjald hafði
verið bundið frá árinu 1939 og vísitala að
auki skert árið 1940.
Dagsbrúnarkosning
og skæruhernaöur
Stjórnarkosning átti að fara fram í
Verkamannafélaginu Dagsbrún þann 18.
janúar, en stjórnin skaut kosningunni á
frest um óákveðinn tíma. Kosningin fór
loks fram hinn 29. janúar og sama dag var
kosið í Hlíf. I Dagsbrún unnu sósíalistar
glæstan sigur, fengu 1073 atkvæði gegn 719,
og tók Sigurður Guðnason við formennsku
í félaginu af Héðni Valdimarssyni. Þar var
einhugur verkamanna í Reykjavík staðfest-
ur. Stjórnarskipti urðu einnig í Hlíf.
Af gangi verkfallsmála fyrstu mánuði
ársins er það að segja, að daginn eftir setn-
ingu gerðardómslaganna komu félagsmenn
þeirra verkalýðsfélaga, er í verkföllum
stóðu, saman til fundar og aflýstu verkfalli.
Nýtt Dagblað birti ályktun fundarins þann
17. janúar og segir m.a. í henni að þótt
verkföllum hafi verið aflýst „... þá hati ein-
stakir meðiimir félaganna hvorki rétt né
skyldu skv. lögum að taka aftur til vinnu
fyrr en samningar hafa verið undirskrifaðir
og kröfum féiaganna fullnægt.“
Félagsmennirnir stóðu við þessa ályktun,
a.m.k. til að byrja með, og mættu ekki til
vinnu. f byrjun febrúarsömdu bókbindarar
og klæðskerar um 6 prósent kauphækkun,
en dómnefndin úrskurðaði þær hækkanir
ólöglegar. Skömmu síðar sömdu járnsmiðir
um svipaða hækkun með þeim fyrirvara, að
dómnefndin samþykkti, sem hún hafnaði.
Hinn 10. febrúar dæmdi Félagsdómur Raf-
virkjafélagið vegna ólöglegs verkfalls og
var því gert að greiða Vinnuveitendafélagi
fslands talsverða upphæð fyrir tjón. Prent-
arar héldu lengstir úti, en hinn 12. febrúar
sneru þeir aftur til vinnu. Þeir gerðu enga
samninga, þar sem þeir vildu ekki leggja sín
mál undir dómnefndina. Samningar þeirra
voru framlengdir til 1. október en ekki 1.
janúar eins og átti að vera samkvæmt
lögum.
Strax í byrjun febrúar fór að fréttast af
kauphækkunum hjá einstaka atvinnurek-
endum í bænum. Atvinna var næg og
atvinnurekendur í bænum áttu sterkan
keppinaut þar sem bretavinnan var. Skæru-
hernaðurinn, sem iðkaður var, fólst í því að
fólk tók sig saman um að segja upp störfum
ef ekki yrði gengið að kröfum þess um bætt
kjör, og víðast hvar bar slíkt árangur. Þegar
vorþingið tók til starfa í mars einkenndust
allar umræður alþingismanna um gerðar-
dómslögin af því, að lögin væru pappírs-
gagnið eitt. Umræður um lögin stóðu í fulla
tvo mánuði, en þau voru loks afgreidd sem
lög frá Alþingi hinn 20. maí.
Ríkisstjórn Hermanns Jónassonar fékk
lausn frá embætti hinn 16. maí og sama dag
tók við ráðuneyti Ólafs Thors, sem var
minnihlutastjórn Sjálfstæðisflokksins.
Þessi stjórn setti sér það eitt markmið að
koma kjördæmamálinu í höfn og gegndi
hún störfum til 16. desember að utanþings-
stjórn Björns Þórðarsonar tók við („Kóka-
kóla stjórnin").
Dauður lagabókstafur
Dómnefndin reyndist ekki hafa bolmagn
til að halda kaupgjaldi og verðlagi í föstum
skorðum. Hún heimilaði verðhækkanir á
vörum, sem vísitalan mældi ekki, og eitt
sinn kom hún því í verk að lækka vísitöluna
um eitt stig. Það var, að sögn, vegna
verðlækkunar á eggjum - sem að vísu höfðu
ekki sést í Reykjavík í heilan mánuð!
í kaupgjaldsmálum var svipaða sögu að
segja. Dómnefndin hafði vitaskuld engin
afskipti af kauphækkunum, sem ekki voru
lagðar fyrir hana. í maí er lagabókstafurinn
orðinn jrað dauður, að bæjarráð Reykjavík-
ur mælti með því við bæjarstjórn, að lög-
regluþjónar fengju um 25 prósent
kauphækkun og aðrir starfsmenn fengju
laun fyrir yfirvinnu og voru þær hækkanir
látnar verka aftur fyrir sig til áramóta. Nýtt
dagblaðsagði 16. maí um samninginn: „eru
þær (kauphækkanirnar) gerðar vegna þess
að við liggur að starfsfólk bæjarins fari úr
hans þjónustu og leiti sér betri atvinnu."
Bifvélavirkjar sömdu einnig um miðjan
maí um stórfelldar kjarabætur, 20 prósent
grunnkaupshækkun og fleira. Dómnefndin
lét þetta afskiptalaust
Endanlegur dauðadómur yfir gerðar-
dómslögunum var kveðinn dagana 11 .-25.
júní af Dagsbrúnarmönnum í Reykjavík.
Stjórn félagsins hafði samþykkt bann við
næturvinnu við höfnina vegna gegndarlauss
vinnuálags. 10. júní fór stjórn Eimskipafél-
agsins fram á undanþágu fyrir 1 skip, en
stjórn Dagsbrúnar krafðist á móti, að þeir
verkamenn, sem ynnu um nóttina fengju
greidd laun daginn eftir frá kl. 7-12. Þessu
vildi Eimskipafélagsstjórnin ekki una.
Breskir hermenn unnu við að affernra um-
rætt skip. Daginn eftir lögðu Dagsbrúnar-
menn við höfnina niður vinnu. Stjórn Dags-
brúnar lýsti því yfir, að verkfallið væri sér
óviðkomandi. Vinnuveitendafélagið sendi
Dagsbrún harðort bréf, þar sem þess var
m.a. krafist, að Dagsbrún ræki verkfalls-
menn úr félaginu. Stjórnin svaraði áfram,
að verkfallið væri ekki skipulagt af fé-
laginu.
Hinn 23. júní mættu verkamenn hjá
Ríkisskip ekki heldur til vinnu. Nú var sýni-
legt, að hinn almenni reykvíski verkamaður
myndi standa fast á sínu og greip ríkis-
stjórnin til þess að eiga fund með for-
stjórum Eimskips og Ríkisskips hinn 24.
júní. En 25. júní gerðist sá fáheyrði atburð-
ur, að Vinnuveitendafélag íslands sendi öll-
um meðlimum sínum bréf með nöfnum 300
hafnarverkamanna með beiðni um verk-
bann á þessa menn. Stjórn Dagsbrúnar brá-
hart við og sendi Vinnuveitendafélaginu
verkbannshótun á móti og varð Vinnu-
veitendafélagið að draga bréf sitt til baka.
Hinn 25. júní gekk stjórn Eimskipafé-
lagsins að samningaborðinu við hafnarv-
erkamenn og sarnið var um greiðslur fyrir
eftirvinnu og næturvinnu. í rauninni var hér
um að ræða einstakt brot á gerðardómslög-
unum, en aðgerðarleysi dómnefndar og
stjórnvalda sýndi, að þau voru pappírs-
plaggið eitt.
Á næstu vikum fengu niörg félög
kauphækkanir með samningaleiðinni og
má þar nefna hafnfirska verkamenn, járn-
smiði, verkamenn á Akranesi og á Siglu-
firði og prentara. Iðja, félag verksmiðju-
fólks, samdi við iðnrekendur 19. ágúst um
36 prósent grunnkaupshækkun verka-
kvenna og 26 prósent hækkun til iönverk-
akarla. 22. ágúst voru nýir samningar
undirskrifaðir af stjórn Dagsbrúnar og
Vinnuveitendafélagsins og kváðu þeir á um
stórfellda grunnkaupshækkun, eða 38 pró-
sent auk styttingu dagvinnutímans í 8
stundir og 12 daga orlof á ári.
„Þrælalögin" fyrri, gerðardómslögin frá
8. janúar 1942, voru formlega numin úr
gildi 1. septemher 1942. ...
ast tok sainan.
Helstu heimildir:
Alþingistíðindi 1942.
Nýtt Dagblað, 1942.
Verkamannafélagið Dagsbrún 50 ára.
Útg. Vmf. Dagsbrún, 26. janúar 1956.
Helgin 25.-26. júní 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
Gerðardómslögin
gátu ekki orðið langlíf
Velflestir íslendingar þekkja Eövarð
Sigurösson, fyrrverandi formann
Dagsbrúnar og aiþingismann, svo
framarlega sem hann hefur staöið í
eldlínunni í baráttu íslensks verkafólks
síðustu áratugi. Eövarö kom mjög viö
sögu í atburðum áranna 1939-42, bar
m.a. fram tillöguna á Dagsbrúnarfundi
um að ganga ekki aö tilboði
atvinnurekenda á nýjársdag 1941,
hlautfangelsisdóm vegna
„dreifibréfamálsins" og stóö aö
framboðinu gegn þáverandi stjórn
Dagsbrúnar í janúar 1942 og var þá
kjörinn fjármálaritari félagsins.
„Einingarstjórn verkamanna" eins og
stjórn félagsins var gjarnan kölluö, reif
Dagsbrún upp úr miklu
niöurlægingartímabili og
Dagsbrúnarmenn mynduðu sterka
brjóstvörngegn
atvinnurekendavaldinu í átökum ársins
1942.
Þaö var því ekki aö ástæðulausu aö ég
leitaði á fund Eðvarðs þegar atburðir
ársins 1942 skyldu rifjaöir upp. Eðvarð
tók fúslega á móti mér, eins oq hans er
vandi.
„Atburði ársins 1942 og viðbrögðin gegn
gerðardómslögunum verður að skoða í Ijósi
þess, sem gerðist árin 1939, 1940 og raunar
1941 líka“, sagði Eðvarð, þegar ég spuröi
hann um stjórnarkjörið í Dagsbrún 1942.
„Þegar kom að stjórnarkjörinu voru menn
orðnir afskaplega óánægðir með kjör sín,
■en gengisfellingarnar 1939 og kaupbinding-
in 1940 og 1941 ásamt vísitöluskerðingunni
1940 komu illa við menn. Uppgangstímar
voru þó hafnir og væntingar manna því
meiri en áður. Atvinna var orðin næg og fé
farið að streyma inn í landið. Verkamenn
vonuðust auðvitað eftir kauphækkunum,
en sú varð ekki raunin. Stjórn Dagsbrúnar
sagði ekki upp samningum um áramótin,
þrátt fyrir sára óánægju með þá. Það var þó
ljóst, að fjöldi félaga myndu ekki una
óbreyttu ástandi og nokkur höfðu boðað
verkfall frá áramótum. Þessu gátum við
ómögulega unað.
Ég held, að Héðinn hafi ekki þekkt gras-
rótina í félaginu nægilega vel - ekki vitað
Gerðardómslögin
1942 og bráðabirgða-
lögin 1983:
Hvað er
líkt með
skyldum?
Helstu ákvæði gerðardómslaganna 1942
voru þessik
• Ríkisstjórnin skipaði 5 manna dómnefnd
í kaupgjalds- og verðlagsmálum.
Rætt við
Eðvarð Sigurðsson,
fyrrum formann Dagsbrúnar
hvað kraumaði undir. Við vorum hins veg-
ar ekki í neinum vafa um. hvernig stjórnar-
kjörið færi.“
- Þegar gerðardómslögin voru sett í byrj-
un janúar aflýstu verkalýðsfélögin verkföll-
um og vcrkafólk tók upp skæruhcrnað á
vinnustöðum með góðum árangri. Hverju
þakkar þú það, að þctta tókst svona vcl?
„Það hafði verið hér langvarandi kreppa
og atvinnuleysi, en kreppuárin voru jress
eðlis, að félagsþroski manna varð ntjög
mikill. Svo kom „blessað stríðið" og fólk
fór smám saman að rétta úr kútnum. Það
tók að vísu nokkurn tíma, en félagsþrosk-
inn ásamt vinnuástandi þar sem barist var
um hverja vinnandi hönd, gerði það að
verkum. að fólk fann afl hjá sjálfu sér í
hópnum. Menn gátu borið höfuðið hátt
gagnvart atvinnurekendum, því næg var
vinnan. Það var í raun séð fyrir. að gerðar-
dómslögin gátu aldrei orðið langvinn."
- Dagsbrúnarmcnn stóðu mjög saman
þctta ár og í ágúst gerðu þeir eina glæsileg-
ustu samninga sem félagið hefur undirritað
og glæsilegri en nokkurt annað félag gerði á
árinu. Ilvað olli þessum mikla samhug í
félaginu?
„Það geröi gæfumuninn, að eining var
kominn á í félaginu ogstjórn tekin við, sem
sinnti kröfum félagsmanna og leiddi barátt-
una inn á sigursæla braut. Verkamenn báru
traust til þessarar forystu og það hafði
margoft komið fram, að mikill meirihluti
félagsmanna var reiðubúinn að láta hart
mæta hörðu. Stjórnin þekkti grasrótina, og
við stóðum allir saman."
- Að lokum, Eðvarð. Sagnfræðingar-og
við hin - hafa lengi velt því fyrir sér, hvorl
stjórn Dagsbrúnar hafi skipulagt skæru-
hernaðinn? Gerðuð þið það?
Eðvarö Sigurðsson hlær innilega, en
verður síðan alvarlegur á svip. „Eggert
Claessen, framkvæmdastjóri Vinnu-
veitendafélagsins, og fleiri atvinnurekend-
ur reyndu allt hvað þeir gátu til að sanna
slíkt skipulag á okkur - kölluðu okkur
„vinnustöðvasamtökin" og fleira í þeim
dúr. En það tókst ekki hjá þeim að bendla
stjórnina viö þetta - ekki í einu einasta
tilfelli. Það ætti að nægja fyrir söguna.
Menn tóku þetta svona upp hjá sjálfum
sér - fóru í frí eða sögðu upp og komu aftur
fyrir hærra kaup. Stjórnum verkalýðsfélag-
anna kom það ekki við."
ast
• Allar breytingar á kaupi, kjöruni, hluta-
skiptum og þóknunum, sem greidd voru
eða gilti á árinu 1941, skyldi leggja undir
úrskurð dómnefndar.
• Dómnel'nd skyldi bélta þeirri mogin-
reglu, að eigi skyldi greiða hærra grunn-
kaup fyrir sants konar vcrk en greitt var á
árinu 1941. Dómnefndin hafði þó heimild
til að úrskorða breytingar til santræm-
ingar og lagfæringar, ef sérstaklega stæði
á.
• Verkföll eða verkbönn scm gerð yrðu í
því skyni að fá breytingar á kaupi og
kjörum voru óhcimil.
• Dómnefnd skyldi hafa éftirlit með öllu
verðlagi og hafa vald til að ákveða liá-
marksverð á hvers kunar vörunt, há-
mark álagningar, umboðslauna og hvers
konar þóknuna, sem áhrif hefðu á vcrð-
lag í lándinu.
• Lögin skyldu gilda til ársloka 1942.
Faðirinn Sonurinn
Vísitalan hvorki afnumin né Verðbótavísitala EKKI „
skert. reiknuðfrá l.júni 1983 til 31.
maí 1985 - eða í tvö ár.
Heimilt var að úrskurða Launahækkanir eru
breytingar ágrunnkaupi. BANNAÐAR frá l.júní 1983
til 31.janúar 1984.
Beruin þetta saman við bráðabirgðalög strangt aðhald skvldi háft
ríkisstjórnar undir forsæti sonar Her- meðverðlagi.
manns Jónassonar.
Þaðjiarf víst ekki að segja
neinum frá verðhækkununum
nú - og í framtíðinni.