Þjóðviljinn - 12.08.1983, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 12.08.1983, Blaðsíða 7
fornkveðna: Ljúfur verður leiður ef lengi situr annars fletum á. Kúnst hinna stuttu eftirmiðdags- heimsókna stundaði Sigurður og þannig var það sem við þekktum hann. fyrst í Vonarstræti síðan á Bókhlöðustíg. Hann skaust innúr dyrunum, þáði kaffisopa, fékk sér í pípustertinn að reykja og spurði nokkurra spurninga. Honum var eiginlegt að tjá skoðanir sínar í spurningum, enda þótt hann ætti sannfæringu líka sem hann notaði til að standa á en ekki til að veifa. Það stafaði pínulítið hrekkvísum yl frá persónu Sigurðar. hann var góður sínum en væmnislaus öðling- ur. Eftir að hann lauk við að skrifa minningar sínar snéri hann sér óskiptur að málverkinu. Hann var maður sem lifði til síðustu stundar, ræddi við mann þær máiverkasýn- ingar sem opnar stóðu þá eða þá, hafði þá einlægt meðferðis poka með spurningarmerkjum, sá kann- ski ljósmynd uppá vegg hjá manni, stóð upp og skoðaði hana vand- lega, kom svo í næstu heimsókn með ljómandi haglega gert tilbrigði í vatnslit og gaf manni. Ævinlega lauk hann þessum heimsóknum innan svosem 15 til 20 mínútna, kvaddi þá ljúfur og brosandi. Sagði eitthvað smáskrítið að skilnaði. Undireins og hann var farinn gat rnaður byrjað að láta sig hlakka til næstu heimsóknar því einlægt skildi hann eitthvað eftir. Altént þetta bros sitt með ofurlítið kank- vísu eða jafnvel hrekkjóttu uppliti. Það bros verður lengi að deyja út hér í okkar híbýlum. Fyrir það vild- um við mega fá að þakka Sigurði um leið og við sendum aðstandend- um hans samúðarkveðjur. Fjölskvldan á Bókhlöðustíg 6 B. Eins og aðrir heimagangar á Vesturbrún 4 kveð ég Sigurð með þakklæti. Veit þó ekki hvað það er að kveðja hann. Hann hefur að vísu fylgt mér til dyra með sömu orðum í tuttugu ár, en alltaf fór ég þess fullviss, að hann yrði óbreyttur þegar ég skilaði mér aft- ur, hvort sem það var sama kvöld eða árum síðar. Engan hef ég þekkt, sem miðlaði öryggiskennd í jafn ríkum mæli og hann. Hann vjssi hvers virði endur- tekningin er og hafði fullkomið vald á henni, þannig að hún var alltaf skemmtileg. Það er svo gott að geta gengið að einhverju vísu. EinS og barn, sem helst vill heyra söguna sem það kann best, hlakk- aði ég til leiksins með óbreyttu at- riðunum. Alltaf heilsaði hann mér með sömu kveðju: „Er það Guð- rún sjálf?“; sama rólega fótatakið innan úr teiknistofu, blýantar og reiknistokkur í sloppvasanum, glimt í auga og pípa í munnvikinu, og alltaf var kveikjarinn týndur. í hvert sinn sem ég hætti mér til að skera maltbrauðið við óteljandi kvöldverði, sagði hann: „Ljótt er að sjá“, dró svo upp vasahnífinn og snyrti rústirnar með fagmanns- hendi. Svo lagði hann kapal og þá bauðst maður til að hjálpa og fékk alltaf sama svarið: Þegar við krakk- arnir fórum á ball var okkur sagt að koma heim pá den ene side av tre og aka varlega en ekki djarflega. Við vissum líka að ef nauðað var nógu lengi gerði hann fyrir okkur það, sem samkvæmt hefð var fyndnast af öllu, og maður skellihló í hvert sinn, - í tuttugu ár. Ótal lítil atriði, sem voru horn- steinn vellíðanar. Nú er endur- tekningin góða orðin að minningu. Og þær eru margar: Kvöldin, sem hann sat við að koma manni í gegn- um próf í stærðfræði. Og ekki bara mér, heldur flestum vinkonum dætra sinna og eflaust vinum Nonna á undan okkur. Við vorum þarna í flokkum, vinkonur Dóru, og ekki einu sinni allar á sama ári, - og þá voru eftir vinkonur Bauju og Asdísar. Það var líka gaman að reyna að syngja Schubert öll saman, með Sigurð við hljóðfærið syngjandi á milli þess sem hann rýndi í nóturnar og kvartaði yfir því að það væru alltof margir krossar, og við yrðunt að fara hægar yfir erfiðasta hjallann. Sú varð raunin, þar sem flestar nótur voru á flatar- Föstudagur 12. ágúst 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7 einingu var sungið hægast. Og hann varð hálfbrokkgengur og óviss til fótanna gæðingurinn í Álfakónginum, - en það var svo gaman! Það var líka gaman að vera með Sigurði uppi í Ljótalandi að huga að risafurunum. og inni á öræfum að hjálpa dægurflugu. sem hafði tekið sér far með jeppanum. Mér fannst ég alltaf örugg, ef hann var nærri. Aðrir munu segja frá Sigurði sem athafnamanni, og er þar af nógu að taka, en ég vil þakka öll þessi Iitlu atvik, sent eru mér svo kær, og voru ytra tákn þess, sem ekki var haft orð á: umhyggju hans fyrir öðrunt. Guðrún Pétursdóttir. Sigurður Thoroddsen fæddist 24. júlí 1902 á Bessastöðum á Álftanesi. Hann lauk stúdentsprófi 1919 oglokaprófií byggingarverk- fræði 1927. Hann starfaði hjá Reykjavíkurhöfn og vita- og hafn- armálastjóra til 1932 er hann setti á stofn eigin verkfræðistofu sem ber nafn hans síðan. Stofuna rak hann einn til 1961, en með samstarfs- mönnum sínum eftir það, og var framkvæmdastjóri hennar til árs- loka 1974, er hann dró sig í hlé frá verkfræðistörfum. Sigurður var einn brautryðjend- anna í íslenskri verkfræðingastétt, sérstaklega meðal ráðgjafaverk- fræðinga, enda er verkfræðistofa hans ein elsta verkfræðistofa lands- ins, ef ekki sú elsta. Hygg ég að hann hafi öðrum fremur mótað störf ráðgjafaverkfræðinga hér á landi eftir þeint sjónarmiðum sem erlendis tíðkast um slík störf. Hann var fyrsti formaður Félags ís- lenskra ráðgjafaverkfræðinga, og stofa hans mun hafa orðið fyrst ís- lenskra fyrirtækja til að ganga í al- þjóðasamband ráðgjafaverk- fræðinga (FIDIC) og taka upp regl- ur þess í samningum sínurn um verkfræðiþjónustu. í reglum þessa alþjóðasambands, sem orðnar eru til fyrir langa þróun, er mikil áhersla lögð á að ráðgjafaverk- fræðingurinn sé óháður og óbund- inn af öllum öðrum viðskiptahags- ntunum en þeim sem snerta ráðgjafaþjónustuna beint. Það þykir t.d. ekki góð latína að hann selji jafnframt vörur og efni til þess mannvirkis sem hann á að hanna, eða taki að sér smíði þess sem verk- taki. Slík sjónarmið hygg ég að mörgurn hér á landi hafi þótt nokk- uð framandleg í fyrstu, þar sem al- gengt var að innflytjendur efnis og búnaðar til mannvirkja, eða verk- takar, önnuðust jafnframt hönnun mannvirkis, eða þá að hún var unnin í aukavinnu af mönnum í fullu starfi annarsstaðar. Viðhorfin í þessu efni hafa mjög breyst á síð- ari árum og ætla ég að Sigurður eigi stóran þátt í þeirri breytingu; ekki síst nteð fordæmi sínu, því sjálfur fylgdi hann mjög fast fram reglunni um að vera engum öðrum háður en viðskiptavininum í öllu sínu ráðgjafastarfi. í starfi sínu sem ráðgjafaverk- fræðingur hefur Sigurður Thor- oddsen, ásamt samstarfsmönnum sínum, fengist við ntargvísleg við- fangsefni á sviði byggingarverk- fræði. Ég mun hér aðeins fjalla um störf hans að orkumálum, einkum hönnun vatnsorkuvera og rann- sóknir á vatnsorku. Verkfræðistofa hans hefur hann- að fjölmörg vatnsorkuver víðsveg- ar um land, svo sem virkjun Eiða- vatns 1935, Staðarár 1936, Foss- vatns við Skutulsfjörð 1936, Göng- uskarðsár 1947, Fossár í Ólafsvík 1951, Þverár við Hólmavík 1951, Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu (Laxá II) 1952, Skeiðsfoss 1953 (stækkun), Fossár í Hólshreppi 1956, Grímsár 1956, Laxár í S. Þing. (Laxá III) 1970, Lagarfoss 1971, og í félagi við Harza Engine- ering Co, virkjun Tungnaár við Hrauneyjafoss og Þjórsár við Sult- artanga. Ennfremur miðlunarvirki við Mývatn 1961 og Þórisvatn 1971-72. Auk þessara mannvirkja, sem hann hefur fullnaðarhannað, hefur hann forhannað fjölmargar virkjanir sem lið í rannsóknum á í foreldrahúsum vatnsorku landsins, svo sent virkj- un Þjórsár við Urriðafoss, Hvítár við Hestvatn, Tungufell, Sandár- tungu og Ábóta; Blöndu við Eiðsstaði, Héraðsvatna við Vill- inganes, Jökulsár á Brú við Hafra- hvamma og Brú og Jökulsár á Fijótsdal. Sumar þessara virkjana svo sem Blöndu og Jökuisár á Fljótsdal, hafa nú undanfaríð verið í fullnaðarhönnun á Verkfræði- stofu Sigurðar Thoroddsen; hin síðasttalda í samvinnu við aðrar ís- lenskar verkfræðistofur. f þessa upptalningu vantar ýms- ar stærstu virkjanir landsins, svo sem Sogsvirkjanirnar og Búrfells- virkjun. Þær voru hannaðar er- Bókamaðurinn lendis. Hefur það tíðkast fram á síðustu ár að leita til útlanda með hönnun meiriháttar virkjunar- mannvirkja. Til þess lágu sumpart góðar og gildar ástæður, einkum fyrr meir, meðan innlenda verk- fræðinga skorti mjög reynslu á þessu sviði. Þó hygg ég að vanmet- akennd smáþjóðarinnar hafi valdið því að leitað var til útlanda oftar og í ríkara mæli en brýna nauðsyn bar til. Slíkt féll Sigurði Thoroddsen þungt. Ekki fyrsta og fremst vegna sjálfs sín eða stofu sinnar, heldur vegna íslenskrar verkfræðinga- stéttar, en hann hafði mikinn metnað fyrir hennar hönd. Hygg ég, að hann hafi talið það ekki ómerkan þátt íslenskrar sjálf- stæðisbaráttu, að íslenskir verk- fræðingar hönnuðu íslensk mann- virki. Var hann þó fullkomlega raunsær og gerði sér ljósa grein fyrir því, að oft er nauðsynlegt að leita á erlend mið í þessum efnum. Gerði hann það og óhikað sjálfur, eða efndi til samstarfs við erlenda verkfræðinga urn úrlausn flókinna viðfangsefna hér heima, en ávallt með því hugarfari að verða betur í stakk búinn en áður til að leysa svipuð verk af hendi án aðstoðar síðar - til að læra og vaxa með vandanunt, en ekki til að varpa frá sér vanda og ábyrgð. Á síðari árum hefur orðið gleði- leg breyting í þessum efnum. Is- lenskir verkfræðingar standa nú fyrir hönnun hinna stærstu mann- virkja hér, þar á meðal virkjana. Margir eiga góðan þátt í því að þessi breyting er á orðin, en ég hygg að á engan sé hallað þótt stað- hæft sé að Sigurður Thoroddsen eigi þær einna drýgstan hlut nteð fordæmi sínu, hvatningu og kjarki. Við hönnun á vatnsorkuverum leitaði Sigurður jafnan samstarfs við hina færustu arkitekta í því skyni að tryggja snyrtilegt útlit mannvirkja og að þau féllu vel að umhverfi sínu. Árangurinn hefur orðið sá, að vatnsorkuver hér á landi eru yfirleitt til fyrirmyndar hvað þetta snertir, því aðrir hönn- uðir, svo og-verkkaupar, hafa ekki viljað láta sinn hlut eftir liggja í þessu efni. Sigurði ntun snemma hafa orðið ljóst mikilvægi þess að geta byggt hönnun vatnsorkuvera á traustum upplýsingum um aðstæður á virkj- unarstað, svo sem um jarðfræði, vatnsrennsli, aurburð, ísmyndun o.fl. Hann ntun sjálfur hafa þurft að gera ýmsar þær mælingar og at- huganir sem til þurfti fyrir sumar fyrstu vatnsaflsstöðvarnar sem hann hannaði, auk þess sem hann ritaði um þær, m.a. íTímarit Verk- fræðingafélagsins, þar sent hann hvatti til að slíkar rannsóknir væru gerðar nægjanlega snemma á fyrir- huguðunt virkjunarstöðum, ekki síst vatnamælingar, sem þurfa að standa í alllangan tíma áður en þær gefa nothæfa vitneskju, sem kunn- ugt er. Hann fékk smíðaðan (á síð- ari stríðsárum) hinn eina straumhraðamæli sem ntér er kunnugt um að hafi verið smíðaður hér á landi. Hét sá ívar Jónsson, kunnur hagleiksmaður og vinur Sigurðar, er mælinn smíðaði. Þessi mælir er nú á Þjóðminjasafninu. Sigurður var þannig einn af upp- hafsmönnum vatnsorkurannsókna á íslandi. Fljótlega eftir að Sigurður setti á stofn verkfræðistofu sína hófst samvinna hans og Jakobs Gísla- sonar, sem þá veitti forstöðu Raf- magnseftirliti ríkisins, við undir- búning og hönnun vatnsaflsstöðva. Rafmagnseftirlitið hafði þá þegar með höndunt athuganir á virkjun- armöguleikum víðsvegar um land og leitaði mjög til Sigurðar unt hina byggingarverkfræðilegu hliö þeirra. Þetta samstarf, sem alla tíð var með miklurn ágætum, efldist mjög þegar embætti raforkuntála- stjóra var sett á stofn í ársbyrjun 1947, og hefur haldist æ síðan við það embætti og eins við Orkustofn- un og Rafmagnsveitur ríkisins eftir að embætti raforkumálastjóra var lagt niður 1967. Var Sigurður og stofa hans um langt skeið sá ráð- gjafi seni þessir aðilar leituðu mest til varðandi hönnun vatnsorku- vera. Á síðari árunt hafa fleiri dug- andi menn haslað sér völl á því sviði, og hefur m.a. Orkustofnun einnig leitað til þeirra. Ennþá er samt Verkfræðistofa Sigurðar Thoroddsen sá ráðgjafi hérlendis sem mesta og lengsta reynslu hefur í hönnun vatnsaflsstöðva, að öðr- unt alveg ólöstuðum. Sigurður mun snemma hafa farið að reyna að gera sér heildarmynd af vatnsorku íslands og hvernig mætti virkja hana, sumpart að eigin frumkvæði og áhuga, sum- part að áeggjan Jakobs Gíslasonar, raforkumálastjóra. Varði hann miklum tíma utan síns venjulega vinnutíma til þess af áhuga einum saman. Varð Sigurður þannig fyrstur til að gera heildaryfirlit yfir vatnsorkuna er byggt væri á skil- greindum virkjunarhugmyndum, en áður hafði Jón Þorláksson, landsverkfræðingur, sett frarn mat á henni út frá ágiskunum um vatns- rennsli og heildarfallhæðir er virkja mætti í stærstu ánum. Enda þótt rnargar þessara virkjunarhug- mynda Sigurðar væru lauslegar þar eð hann hafði einungis mjög ófull- kornin gögn til að byggja á, t.d. ekki önnur kort en herforingja- ráðskortin. urðu sumar þeirra þó síðar í megindráttum grundvöllur virkjana er hafa verið reistar. Hann birti drög aðþessuheildar- yfirliti á móti norrænna raf- fræðinga, sem haldið var í Reykja- vík 1952, en mun ýtarlegra yfirlit tíu árum síðar, á ráðstefnu Verk- fræðingafélags íslands um orku- lindir Islands og nýtingu þeirra, sem haldin var 1962. Á þeim árum sem síðan eru liðin hefur hann og verkfræðistofa hans átt drjúgan þátt í að fylla og bæta þá mynd sem hann dró upp 1962, og hefur í því efni veitt virkjunarrannsóknum raforkumálastjóra og síðar Orku- stofnunar ómetanlegt lið, en þær hófust í núverandi formi á árunum rétt fyrir 1960. Auk þess sem nú hefur verið tal- ið hefur Sigurður Thoroddsen haft ýmis fleiri afskipti af íslenskum orkumálum. Hann sat í milliþinga- nefnd í raforkumálum 1944-45, en hún undirbjó raforkulögin frá 1947; í raforkuráði 1947-49; í hita- veitunefnd Reykjavíkur 1954-62; ráðgjafanefnd í virkjunarmálum 1957-58; stjórn Landsvirkjunar 1965-69 og raforkunefnd 1971-75. Sú nefnd lagði grunninn að þeirri skipan sem nú er á orðin, að Lands- virkjun annist vinnslu raforku um allt land. Aðrir byggðu þar ofan á síðar. Þá hefur Sigurður setið í Landsnefnd íslands í Alþjóðlegu orkumálráðstefnunni frá 1954 til dauðadags og í Islandsdeild Al- þjóðajarðgangasambandsins allt frá 1974. Hann sat í Náttúruvernd- arráði 1956-72 og var mikill áhuga- maður uni náttúruvernd, en jafn- framt raunsær. Mættu íslensk nátt- úruverndarmál eignast sem llesta liðsmenn sem hann. Sigurður Thoroddsen var ekki aðeins góður verkfræðingur. Hann var einnig gæddur listrænum hæfi- leikum og stundaði málaralist í frístundum sínurn, ekki síst á kreppuárunum fyrir stríð og eftir að hann lét af verkfræðistörfum. Hefur hann haldið margar mynd- listarsýningar, bæði einn og með öðrum. Sigurður hafði ríka samúð með þeim seni rninna mega sín í samfé- laginu, og mun það hafa mótað stjórnmálaskoðanir hans, en hann hafði nokkur opinber afskipti af stjórnmálum; sat m.a. á Alþingi 1942-46, sem landskjörinn þing- maður fyrir Sósíalistaflokkinn. Ég hef átt því láni að fagna að eiga mikið og gott samstarf við Sig- urð Thoroddsen allt frá því að ég byrjaði að starfa við virkjunar- rannsóknir og orkuntál fyrir um það bil 25 árum. Nú, er leiðir skilja, er ntér efst í huga þakklæti fyrir að hafa notið hans hollu ráða; fyrir persónulega vinsemd og sant- skipti sent aldrei bar skugga á en voru krydduð hinni óviðjafnanlegu kímnigáfu sem honum var svo ríku- lega gefin og mótaði allan hans persónuleika. Ég hefi fáa þekkt Sjá næstu síðu

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.