Þjóðviljinn - 23.08.1983, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 23. ágúst 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
Stephen Cohen í New Statesman
Loforðin haldin
Á10 ára fresti eöa svo skýtur
upp kollinum nýrri sögusögn
um Sovétríkin á Vesturlöndum.
Nýjasta nýtt í þeim efnum er
goösögnin um „kreppuna og
mistökin" og aö Sovétríkin hafi
frá árinu 1917 tekist aö sigrast
áöllum hernaðarvandamálum
en mistekist aö sama skapi allt
sem leysa þurfti innanlands.
Þessi sögusögn erorðin ærið
sterk, bæöi meöal hægri og
vinstri manna á Vesturlöndum
og ef hún væri ekki hættuleg
myndi maður bara hlæja að
henni, skrifar Stephen Cohen,
prófessor í stjórnmálafræði viö
Princeton háskólann, sérfræð-
ingur í málefnum Sovétríkj-
anna, nýlega í breska blaöiö
New Statesman.
Óraunhœf sögusögn
Stephen Cohen segir, að þessi
sögusögn liggi að baki þeirri hug-
mynd Reaganstjórnarinnar að efna
til nýs hernaðarkapphlaups í því
skyni að koma Sovétstjórninni á
kné. Það kapphlaup mun leiða til
þess, segir Reaganstjórnin, að
ráðamenn Sovétríkjanna verða að
eyða meira og meira af fé sínu í
hernaðartól og mannvirki, en æ
minna til innanlandsneyslu og slíkt
sé almenningur ekki tilbúinn að
þola. Nógu slæmt sé ástandið fyrir
heima þótt ekki eigi enn að klípa af
því nauma fé.
Stephen Cohen telur marga
þætti hafa stuðlað að því, að slíkar
goðsögur komast á kreik, einnig
meðal vinstri manna. Einn þátt- ■
anna er sá, að menn hafi ofmetið
árangur Sovétmanna á þriðja ára-
tugnum og síðan aftur eftir Spútnik
ævintýrið 1957. Annar þáttur er sá,
að margir telja svipað ástand ríkja
meðal almennings í Sovét og í Pól-
landi. Og loks nefnir Stephen Co-
hen, að pressan á Vesturlöndum
hafi á síðasta áratug útmálað bágt
ástand almennings í Sovétríkjun-
um, en aldrei nefnt þá þætti, sem í
raun styrkja kerfið. Fréttaflutning-
urinn er býsna einhliða: dökku
hliðarnar eru dregnar fram en hitt
látið liggja á milli hluta.
Hvers vegna er
Sovétkerfið stöðugt
- þrátt fyrir allt?
Innbyggður sáttmáli
Nú er það bæði satt og rétt, segir
Cohen, að leiðtogar Sovétríkjanna
þurfa nú að glíma við minnkandi
iðnaðarframleiðni, vaxandi korn-
innflutning og sívaxandi erfiðleika
í olíuframleiðslunni. En hinu
megi ekki gieyma, að þjóðarfram-
leiðsla Sovétríkjanna fjórfaldaðist
milli 1950 og 1980, að uppskera
þessa árs verður að líkindum hin
besta á síðasta 4urra ára tímabili,
að það er ódýrara fyrir Sovétríkin
að kaupa korn en að framleiða
meira heimafyrir og að olíuútflutn-
ingur Sovétríkjanna til Vestur-
landa hefur nýlega vaxið um 40
prósent.
Alvarlegasta goðsögnin er þó sú,
segir Cohen, að Sovétkerfinu hafi
gersamlega mistekist að uppfylla
óskir íbúanna. Því er slegið föstu,
að kerfið hafi svo firrt íbúana, að
þeir annað hvort láti sér algjörlega
á sama standa eða bíði í upp-
reisnarstöðu og kerfið standist
aðeins vegna hernaðarmáttar síns
og undirokunar þegnanna.
Stephen Cohen segist hafa rann-
sakað þetta kerfi um langt árabil og
mikið ferðast um landið og talað
m.a. við andófsmenn og hann hafi
ekki getað fundið neitt það sem
styrki þessa goðsögn. Hann bendir
einnig á, að menn væntu þess ekki
að finna slíkt ástand í langlífum
þjóðfélagskerfum - flest kerfi
koma sér upp einhverjum „við-
haldsþáttum" ef svo má að orði
komast. Öll varanleg stjórnmála-
kerfi, jafnvel kerfi sem eru eins
undirokandi og hið sovéska kerfi
getur verið, hafa innibyggðan ein-
hvers konar sáttmála milli stjórn-
valda og þegnanna - einhver loforð
og væntingar eru haldin, jafnvel
þótt í annarri mynd sé en upphaf-
íega var ætlast til.
Uppfylltar vœntingar
Síðan spyr Stephen Cohen:
hvaða hugmyndafræðilegu merk-
ingu hefur þá Sovétkerfið fyrir íbú-
ana? Cohen segir Ijóst, bæði af
hinni opinberu hugmyndafræði og
skoðanakönnunum í Sovétríkjun-
um, að hin hugmyndafræðiíega
merking sé mun meira bundin
væntingum borgaranna í gegnum
tíðina heldur en staðföstum marx-
ískum bókstaf. Heima fyrir hafi So-
vétstjórnin uppfyllt væntingar um
að landið verði aldrei varnarlaust
framar (ekki varnarlaust eins og
1941), þjóðernishyggja er Sovét-
mönnum í blóð borin, þeir óttast
stjórnleysi, vilja að ríkið sjái um þá
frá vöggu til grafar og að sérhver
kynslóð hafi það örlítið betra en
hin fyrri.
Hefur Sovétkerfið brugðist þess-
um væntingum? spyr Stephen Co-
hen og svarar síðan: Kerfið hefur
uppfyllt, kannski einum um of,
væntingar um öryggi þjóðarinnar
og væntingar um lög og reglu. Síð-
ustu 40 árin hefur rússnesk
þjóðernis- og föðurlandshyggja
verið samofin hinni marx-lenínísku
hugmyndafræði Sovétríkjanna, og
aldrei sterkar en nú. Þrátt fyrir
mikilsverða ágalla og mikla gagn-
rýni hefur velferðarkerfið ekki
brugðist á mörgum sviðum: allir
eiga rétt á framhaldsskólagöngu,
heilsugæsla er mikil, lífeyrisréttur
er fyrir hendi og matur og húsnæði
greitt niður fyrir alla borgara. Og
þrátt fyrir mikla spillingu og ýmis
konar forréttindi ákveðinna hópa í
þjóðfélaginu og þrátt fyrir það, að
einkaneysla hefur á síðustu árum
vaxið hægar en áður, lifa venjulegir
Sovétborgarar betra efnislegu lífi
en nokkurn tíma áður, segir
Cohen.
Sleppum sjálfsblekk-
ingu
Stephen Cohen segir, að þegar
menn tali um kostnaðinn við þetta
kerfi eða beri saman hið rýra vel-
ferðarkerfi Sovétríkjanna og lífs-
hætti við amríska stílinn, séu þeir
að drepa málinu á dreif. Það sem
skipti máli, pólitískt, sé, að hver
Sovétmaður veit, að velferðarkerf-
ið í Sovétríkjunum var ekki til í
landi þeirra fyrir 50 árum - þá var
ólæsi hins vegar mikið og hungurs-
neyðir algengar. Því lítur hinn al-
menni Sovétmaður á þessa hluti
sem mikið framfaraspor -
Kommúnisminn hafi haldið loforð
sín, a.m.k. að verulegum hluta.
Á hinn bóginn skipta framfara-
spor næstu kynslóð minna máli en
þá kynslóð, sem upplifði breyting-
arnar. Félagslegur hreyfanleiki er
ekki eins mikill í Sovétríkjunum nú
og á síðustu áratugum og efnahags-
stöðvun og hernaðarútgjöld stang-
ast á við væntingar um meiri einka-
neýslu. Kannski kentur að því að
þessi vandamál skyggja á sáttmál-
ann milli stjórnvalda og almenn-
ings, og ennfremur önnur vanda-
mál á borð við drykkjusýki og
þjóðerniskennd hinna ólíku þjóða,
sem ríkið byggja. Ef fólk ætlar hins
vegar að draga þá ályktun að það
muni gerast í næstu framtíð eða að
það gerist óhjákvæmilega, lítur
fólk alveg framhjá aðlögunar-
möguleikunt og nýsköpunarþrótti
kerfisins, fyrir nú utan stuðning
þjóðarinnar. Því mjög margir
styðja hina opinberu íhaldsstefnu,
sem stendur breytingum fyrir
þrifum.
Nýlega lét sovéskur flóttamaður
í Bandaríkjunum þau orð falla, að
hann væri mjög hlessa á þeirri
skoðun að næstum allir í Sovétríkj-
ununt væru á móti kommúnisma og
hötuðu Sovétkerfið. Hann kallaði
þessa skoðun sjálfsblekkingu. Við
eigum að spyrja hvers vegna þetta
kerfi er svo stöðugt, þrátt fyrir allt,
í stað þess að velta vöngum yfir
„kreppunni" í Sovétríkjunum.
Svarið við þeirri spurningu mun
leiða okkur á braut mun viturlegri
stefnu í þeirra garð, segir Stephen
Cohen.
(ast - þýtt úr New Statesman,
5. ágúst 1983)