Þjóðviljinn - 26.11.1983, Blaðsíða 14

14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 26.-27. nóvember 1983
Helgarviðtaiið
Þaö er gott fyrir þann sem kemur
ókunnugurtil Færeyja að eiga
Óskar Hermannsson aö. Óskar
þekkir alla og allir þekkja Óskar.
Hann er einn þeirra manna sem
vekur athygli hvar sem hann fer.
Allt sem hann tekur sér fyrir
hendur er leikandi létt og alltaf
nægurtími. Hann „dugir alt“
• mundu Færeyingarsegja. Ósk-
aryrkir, málar, syngur, leikur,
teiknar, leikstýrir, þykirgóöur
upplesari og er snjall tækifæris-
ræöumaöur. Hann þýöir af öllum
norðurlandamálunum yfir á fær-
eyska tungu, einkum þó úr ís-
lensku og sænsku. Þýðingar
hans spanna allt frá sósíalistisk-
um baráttusöngvum til kristi-
legra sálmasöngva. Hann held-
ur fyrirlestra heima og aö
heiman um færeyska menningu
ogleiklist.
Situr ekki FIosi á rúmstokknum, kominn í brækurnar, með fullan kassa af Elefhant í seilingarfjarlægð og
gæðir sér á miðinum. - Ljósm. Dagný Jóensen.
„Menn trúa ekki lengur á
prentlistina... heldur Guð“
Hjá útvarpinu er hann „leiklistardeildin"
og hefur þýtt fjöldann allan af leikritum og
jafnframt leikstýrt. Þessa dagana stendur
hann á sviöinu í Norðurlandahúsinu. Þar
leika þeir tvo einþáttunga eftir írska skáldið
John Millington Synge undir leikstjórn
Tormod Skagestad fyrrverandi leikhús-
stjóra „Det Norske Teater“ í Osló.
Óskar hóf ungur prentnám í Suðurey og
vann síðar við prentiðn í Þórshöfn í nokkur
ár. Árið 1946 hleypti hann heimdraganum
og fór til íslands að afla sér enn frekari
þekkingar í prentlist. Ætlunin var að dvelja
skamma hríð á fslandi en „blessað stríðið"
varð til þess að dvölin varð lengri en tíl stóð,
eða tvö ár. Þegar heim kom á ný hóf hann
vinnu við prentiðn. Árið 1976 hóf hann
störf við Útvarp Færeyja og hefur starfað
þar óslitið síðan ásamt öllu öðru sem hann
tekur sér fyrir hendur.
Þegar vel viðrar fer Óskar gjarna rétt út
fyrir landsteinana og dregur fisk í soðið eins
og sönnum Færeyingi sæmir.
Hann er raddmaður mikill og sem
leiðandi söngvari í færeyskum dansi nýtur
hann sín vel. Slíkur er raddstyrkurinn og
drunurnar að hálftíma áður en Óskar stend-
ur í dyrunum vita allir að hans er von. Bass-
ar eins og Jón Sigurbjörnsson mega vara sig
þegar Óskar Hermannsson er annars vegar.
„ Við getum líka verið
góðir með okkur... “
Já, það var margt skrafað og skeggrætt í
Prentsmiðjunni Eddu íþá daga. Prentarará
íslandi eru einhverjir þeir mætustu menn
sem ég hef kynnst. Miklir þjóðernissinnar
og brautryðjendur á ýmsum sviðum. Það
skal ég segja þér, að því gleymi ég aldrei svo
lengi sem ég lifi þegar ég hlustaði eitt sinn á
Stefán Ögmundsson flytja ræðu 1. maí niðri
á Lækjartorgi. Stórkostlegur ræðusnilling-
ur og eldhugi Stefán.
Við áttum og eigum líka góða menn í
prentarastétt. En það fer öllu aftur. Menn
drekka minna og trúa ekki lengur á prent-
listina, heldur Guð.
Ég minnist þess að eitt sinn ræddu prent-
ararnir í Eddu ritverk Jóns Dúasonar.
Þarna voru og nokkrir Danir við vinnu. Það
er ekkert með það að aldrei þessu vant
lendir þeim saman íslendingum og Dönum
og nú um það hver eigi rétt til yfirráða yfir
Grænlandi. íslendingar héldu því fram að
þeir ættu yfirráðaréttinn þar sem Eiríkur
rauði hefði verið íslenskur þegn. Danir
töldu þetta hina mestu reginfirru og færðu
hin og þessi söguleg rök fyrir yfirráðarétti
Dana. Og leituðu þeir til mín, Færeying-
s,ins, til staðfestingar á sínum sjónarmið-
um.
Ég sagði náttúrlega sem var að því væri
þannig varið að Færeyingar ættu ekki ein-
ungis rétt til Grænlands heldur og Ameríku
og íslands. Sko, Naddoður hafði áður en
hann kom til íslands haft vetursetu í Nolsey
í Færeyjum og þar með verið færeyskur
þegn þegar hann nam land á íslandi. Það
sama mætti segja og færa að því sterk sögu-
leg rök að Eiríkur rauði og Leifur heppni
hefðu og haft vetursetu í Færeyjum áður en
þeir komu til íslands og því verið færeyskir
þegnar þegar þeir fundu Grænland og Am-
eríku. Þannig er nú þetta strákar mínir. Þú
hefðir átt að sjá á þeim svipinn. íslending-
arnir og Danirnir voru ekki ánægðir með
Óskar þann daginn.
„Það er líkt í okkur
lyndið... og þó“
Við eigum það til að vera góðir með okk-
ur þrátt fyrir smæð okkar eins og íslending-
ar. Það er líkt í okkur lyndið... og þó. Líf og
saga þjóðarinnar er lík þó hún sé ólík um
margt. Skáldið Janus Djurhus sagði íslend-
inga sitja við heitar uppsprettulindir, baða
fætur sína og yrkja af miklum móð. En
Færeyingar aftur á móti sætu bara á sínum
rassi, sypu soðið af kæstu kjöti og legðust
síðan í bælið og fretuðu.
Hann sagði líka að þegar norrænar hetjur
og höfðingjar hefðu siglt yfir hafið til ís-
lands hafi lítt dugandi og sjóveikir þrælar
verið settir á land í Færeyjum en kjarkmikl-
ir höfðingjar og hetjur hefðu siglt yfir ólg-
andi hafið til íslands. En Jónas Arnason var
ekki sammála þessum viðhorfum þegar
hann sótti okkur heim. Sagði hann Færey-
inga hafa höfðingjaskap. Við værum komn-
ir af hetjum og víkingum en þrælarnir með
þrælslundina hefðu siglt áfram til íslands.
Hér þekkja allir Jónas Árnason frá því
leikrit hans Jörundur hundadagakonungur
var sýnt hér í Sjónleikarahúsinu, sem Flosi
Ólafsson leikstýrði. Jónas kom hér einnig
árið 1976 með leikhóp Leikfélags Reykja-
víkur sem sýndi leikrit hans Skjaldhamra.
Jörundur hundadagakonungur hefur
notið mestra vinsælda af öllum þeim leikrit-
um sem sett hafa verið upp í Sjónleikara-
húsinu. Aldrei hafa jafnmargir séð eitt
leikrit í Færeyjum. Sýnt 42 sinnum fyrir
fullu húsi og dúndrandi móttökur. Það var
stórkostleg stund á frumsýningunni þegar
Jónas Árnason gekk fram á sviðið þessi
glæsilegi maður með sín löngu lær, sveiflaði
höndum og stjórnaði söng á „ Aridúaridúra-
dei“ og allir tóku undir af lífi og sál. Hér
kunna allir lagið það. Ef þú vilt fá upp
virkilega góðan fjöldasöng hvar sem er í
Færeyjum syngdu þá „Aridúaridúradei“.
„ Versta vopn sem
nokkru sinni hefur verið
borið á Færeyinga“
Nei, við höfum ekki staðið eins góðan
vörð um tungu okkar og þjóðerni sem
skyldi. Það er eins og hver annar leiður vani
að vera undir Danaveldi.
Ég skal segja þér að þegar ég var lítill
gekk ég í skóla í Vestmanna og þar fór öll
kennsla fram á okkar tungu þrátt fyrir 7. gr.
laga frá árinu 1845. En þar kvað svo á um að
öll kennsla í danska konungsveldinu skyldi
fara fram á danskri tungu. Síðan er það að
ég fer 12 ára gamall í skóla í Suðurey. Þar
var allt kennt á dönsku. Allar bækur á
dönsku nema kannski svona ein eða tvær.
Ég minnist alltaf þeirrar undarlegu kenndar
sem gagntók mig. Mér fannst sem Fær-
eyjar, landið mitt, væri ekki til.
Færeysk tunga ekki til. Færeyingar væru
ekki þjóð. - Ekki neitt. Það er kannske
þessi tilfinning, sem kom yfir mig sem hol-
skefla, sem gerir mig að þeim þjóðernis-
sinna sem ég er í dag. Hitt er annað mál að
Helgin 26.-27. nóvember 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
Rætt við
Óskar Hermannsson
í Þórshöfn
Ásdís
Skúladóttir
skrifar
frá Færeyjum
það voru margir ágætir kennarar út um allar
byggðir sem aldrei hlýddu ákvæðum laga-
greinar nr. 7 og kenndu á tungu okkar í
trássi við lög og rétt. Þetta ákvæði var num-
ið úr gildi árið 1932; þó fyrr hefði verið.
Ýmsu hefur vissulega miðað í framfarar-
átt en betur má ef duga skal. Það er nú ekki
lengra síðan en 1973 að tveir stúdentar í
Þórshöfn neituðu að taka stúdentspróf á
danskri tungu. Annar þeirra var sonur
minn, Hermann. Fyrir vikið fengu þau ekki
formlegt próf en í staðinn einhvers konar
uppáskrift um það að þeir hefðu lokið próf-
inu þannig að þeir gætu haldið áfram námi í
hásícóla. Þetta var mikið hitamál og nú er
það svo að öll próf eru tekin á færeysku. En
enn þann dag í dag eru alltof margar skóla-
bækur á danskri tungu frá barnaskóla og
uppúr.
Svo er nú eitt. Hér eru nú þrjár video-
sendistöðvar í einkaeign sem senda út
video-spólur sem fengnar eru á einn eða
annan hátt í Danmörku. Sendistöðin hér í
Þórshöfn nær um það bil til 80-90% þjóðar-
innar. Allt er á dönsku. Danskar fréttir á
dönsku. Lestextinn danskur. Þessi ósköp
flæða inn á hvert helmili hvern einasta dag.
Þetta er það versta vopn sem nokkru sinni
hefur verið borið á Færeyinga.
Við eyjum að vísu betri tíð því nú hefur
verið stofnað „Landssjónvarp“ hér sem
bráðlega mun taka til starfa af fullum krafti.
Hins vegar held ég að útvarpið okkar sé gott
og barnatímarnir mjög góðir. En enn í dag
ber það við að Dimmalætting, sem er nokk-
urs konar Morgunblað okkar, birtir leiðara
og greinar á dönsku. Allt þetta hlýtur að
hafa áhrif á hina uppvaxandi kynslóð.
Kornið sem unginn fær og nærist af er mikil-
vægt. Hér eru hins vegar margir góðir menn
sem vinna af krafti að því að hreinsa mál
okkar og bæta.
„Nú stendur á
gömlum nöglurn..."
Norðurlandahúsið er risið af grunni. Það
var sannarlega þörf fyrir slíkt hús menning-
ar og því ber einungis að fagna því að til
skuli vera í landinu svo fagurt og haganlega
gert hús sem hýst getur allar listgreinar.
En við áttum sjálfir að reisa okkar eigin
færeysku menningarmiðstöð. Peningalega
séð hefðum við svo sannarlega verið þess
megnugir en trauðla hefði verið
stjómmálalegur vilji fyrir slíku eins og nú
háttar í landinu.
Það er ekki gott að segja fyrir um hver
áhrif starfsemi þessa húss hefur á okkar litlu
þjóð í menningarlegum og listrænum skiln-
ingi. Mér virðist svo sem að eftir alla þá
erlendu menningarstrauma sem yfir okkur
hafa dunið höfum við slakað á og misst
trúna á eigin getu. Við höfum látið okkur of
mikið lynda og tekið þegjandi og hljóða-
laust við. En við eigum gott listafólk áöllum
sviðum og nægtarbrunn þjóðararfs og
menningar í fortíð og nútíð til að ausa af.
Þar er uppspretta sem aldrei þverr og við
eigum að vera stölt af.
Nú er komið að okkur að sýna hvað í
okkur býr í raun og sannleika eða eins og
orðtakið segir: „Nú stendur á gömlum
nöglúm".
Vonandi verður þetta hús okkur efling til
dáða og nýrra verka en ekki enn einn
„norðurlenskur kövari". Staðreyndin er að
þetta hús er risið af grunni og það getur
orðið okkur til góðs ef rétt er á málum
haldið. Það hefur sínar föstu reglur að fara
eftir. Þar skal vera norrænt efni, - norrænt
færeyskt efni og einn þriðji skal vera tært
færeyskt efni.
Sá troðningur sem Færeyingar hafa fetað
gegnum aldirnar hefur verið sami gamli
troðningurinn frá Færeyjum til Kaup-
mannahafnar og aftur til baka frá Kaup-
mannahöfn til Færeyja. Þennan troðning
hefur verið auðvelt og öruggt að feta með
dyggilegum stuðningi frá „danska statens
uddannelsesfond". Norðurlandahúsið gef-
ur okkur möguleika á að víkja af „gamla
troðningnum", finna nýjar slóðir og sjá nýj-
ar víddir. Það gefur okkur tækifæri til að
hafa menningarsamband við þær þjóðir
sem við óskum eftir að nema af og það á
jafnréttisgrundvelli. Nú fáum við tækifæri
til að nema af öðrum menntabrunni en
þeim sem við af leiðum vana höfum aðgerð-
arlausir látið ausa upp úr og yfir okkur í
krafti digurra sjóða.
Við fögnum ætíð komu íslenskra höfð-
ingja og andans „víkinga“ svo sem Svövu
Jakobsdóttur og Bríetar Héðinsdóttur sem
komu hingað með sitt frábæra listafólk og
frumsýndu leikritið „Lokaæfingu" í
Norðurlandahúsinu. Það gleður okkur að
heyra um enn frekari færeyska og íslenska
samvinnu innan leiklistar með Svein Ein-
arsson í broddi fylkingar. En ætlunin er að
setja upp „Brúðuheimilið“ eftir Ibsen með
íslenskum og færeyskum leikurum.
„Ég fer ekki heim
til Islands, “ sagði Flosi
Nei, tími höfðingja og víkinga á íslandi er
ekki liðinn undir lok. Þá verður mér hugsað
til „hans sjálfs“ Flosa Ólafssonar. Það var
hann sem leikstýrði hér Jörundi hundadag-
akonungi. Ég skal segja það að það er eins
og myndist einhver óslítanlegur strengur
þegar vinátta skapast milli íslendinga og
Færeyinga. Flosi varð illilega fyrir barðinu
á þessum hárfína og sterka þræði. Svona
eins og gengur þurfti Flosi að koma sér
heim aftur til vinnu þegar frumsýning var
afstaðin. Hann var hér í nokkra daga. Það
var allt í fínasta lagi. Svo fóru menn að
verða langeygir heima á íslandi og vildu fá
Flosa heim. Við ympruðum sisona á því við
hann hvort hann þyrfti ekki að fara að koma
sér. Nei, nei, það var alltaf sama svarið hjá
Flosa þar sem hann sat og teygaði Elep-
hant: „Ég fer ekki heim til Islands“. Slíkur
var vináttu- og bræðrahugur hans til Færey-
inga. Svo kom að þetta fór að verða nokkuð
þrálátt.
Snemma morguns dag nokkurn hringir
formaður Sjónleikarafélagsins í mig og
segir að nú séu góð ráð dýr. Það hafi enn og
aftur verið hringt frá íslandi og nú verði að
gera lokatilraunina til að koma Flosa úr
landi.
Ég segi: „Hvað, þarf ég að koma, eruð
þið ekki fjórir“? „Jú, en nú þarf mann með
myndugleik og kjark“.
Nú, við fengum okkur „ein litlan" til
styrkingar og skálmuðum síðan beint upp á
hótel til viðureignar við þennan íslenska
víking.
Situr ekki Flosi á rúmstokknum, kominn
í brækurnar, með fullan kassa af Elephant í
seilingarfjarlægð og gæðir sér á miðinum.
Hann átti sér einskis ills von svo ég kom
honum í snarhasti í skyrtuna. Asskoti, litli
karl, ég gleymi aldrei hve ljómandi loðinn
hann var á bringunni. Hreint eins og film-
stjarna. Hárin þvældust fyrir og festust í
hnappagötunum á skyrtunni. Síðan lokk-
uðum við hann undur varlega með
Elephant-kassanum niður tröppurnar og út
úr hótelinu og stefndum í leigubíl sem við
höfðum þegar pantað og beið fyrir utan.
Flosi hafði verið undur blíður og góður en
þegar hann sá hvað verða vildi fylltist þessi
ljúfi íslenski víkingur réttlátri reiði svo söng
í strengjum bræðrahugar hans til Færeyja.
Hann þreif kassann úr höndum okkar hóf
hann á loft og mælti fullur eldmóðs: „Ég fer
aldrei aftur heim til íslands".
Með stakri þolinmæði tókst okkur seint
um síðir að lokka hann inn í bílinn, keyra
hann síðan í loftinu til Vestmanna, með
ferjunni til Voga og koma honum upp í
flugvélina. Tvo Elephant fékk hann sér til
huggunar á leiðinni heim. Afganginn af
ölkassanum var gott að eiga til að styrkja sig
það sem eftir var dagsins. Góður maður
Flosi og sannur íslendingur. Ég hef frétt að
hann sé orðinn „þorstaheftur". Já öllu fer
aftur. Þú berð Flosa kveðju mína.
Óskar á Ilskeríi í fjögramannafari
sínu „Flíðan“ að ná sér í vetrarmat
eins og margir Færeyingar aðrir.
Já, það var margt skrafað og
skeggrætt í Prentsmiðjunni Eddu í
þá daga. Ljósm.: Dagný Jóenscn.
ktHll.tl
A fjölunum. Óskar í hlutverki
Sámals í Skipinu eftir Steinbjörn
Jakobsen.